________________
પર સિદ્ધહેમવ્યાકરણનો વરઘોડો કાઢ્યો. “મારા ગુજરાતનું વ્યાકરણ” – એવું એને ગૌરવ હતું.
આ વ્યાકરણનું નિર્માણ હેમચન્દ્રાચાર્યું કર્યું, એ શબ્દાનુશાસન. ત્યાર પછી તો લિંગાનુશાસન, કાવ્યાનુશાસન, છંદોનુશાસન, વાદાનુશાસન, એમ પાંચે પાંચ અનુશાસનો, લાખો શ્લોક પ્રમાણ તેમણે રચ્યાં છે.
એ જમાનો કેવો વિચિત્ર હતો તેની વાત કહું. બહુ ભયાનક જમાનો ! બ્રાહ્મણોને શ્રમણોની, જૈન ધર્મીઓની ઈર્ષ્યા થાય. જૈનોને કેમ પછાડવા ? નીચાજોણું કેમ કરાવવું ? એની સતત પેરવીઓ ચાલે. તક મળતાં જ જૈનોનું હીણું દેખાડે, હીણું કરે.
હું કુમારપાળની વાત ઉપર આવી રહ્યો છું. કુમારપાળ રાજા થયો એ પહેલાં વર્ષો સુધી એણે ભટકવું પડ્યું છે. કુમારપાળની હત્યા કરવા માટે સિદ્ધરાજ જયસિંહે પોતાના મારાઓ રોક્યા છે. કુમારપાળ એ સિદ્ધરાજનો ભત્રીજો છે. સિદ્ધરાજને કોઈ સંતાન નથી. નિમિત્તશાસ્ત્રીઓએ અને આચાર્ય હેમચન્દ્ર જેવા ગુરુએ કહ્યું છે કે તમારા નસીબમાં સંતાનયોગ છે નહિ. એટલે એના મનમાં સવાલ થયો કે “તો મારા પછી પાટણનું રાજ્ય કોણ સંભાળશે ?” બધાએ કહ્યું કે કુમારપાળ સંભાળશે.”
રાજાને લાગી આવ્યું : હું કોઈને પણ રાજ્ય સોંપીશ, પણ કુમારપાળને ન આપું. અને એણે તેની હત્યા કરવા માટે પોતાના મારાઓ છોડી મૂક્યા છે. પોતાના સૈનિકોને રોક્યા છે.
કુમારપાળ દર-બ-દર રખડે છે. ભિખારી, બાવો, સંન્યાસી, બૌદ્ધ સાધુ, પરિવ્રાજક એમ જુદા જુદા વેશે ભટકે છે. ભિખારી બન્યો, માગણ બન્યો, એમ કેટલાંય વેષ-પરિવર્તન કર્યા. વર્ષો સુધી રઝળપાટ કરી. એમાં એક વખત ભાગતો ભાગતો ખંભાત ગયો છે. ત્યાં સંતાવા માટે તેણે
')
