Jain Vidvanoni Sanshodhanni Drashti

Author(s): Bechardas Doshi
Publisher: Prabuddha Jivan 1948

Page 2

પ્રબુદ્ધ જૈન તા. 15 1-48 એ કળશે. તે મોટા મોટા પહાડ જેવા ઉંચા જ હોય-આ બધું એ કઈ ભાષામાં હતાં ? એને પણ નિણત ઉકેલ મળતું નથી. વિચારતાં આ ગાથને અક્ષરાથે જ સાચે સમજીએ તે વિબુધની કેટલાક કહે છે કે તે સંસ્કૃત ભાષામાં હતાં અને હમણાં જ્યાં જ્યાં 'બુદ્ધિનું દેવાળું જ નીકળ્યું કહેવાય અને આ અભિષેકમાં વિવેક તે પૂર્વની ગાથાઓનો ઉલ્લેખ આવે છે ત્યાં બધે એ ગાથાઓ પ્રાકત તણાઈ જ ગયેલ ભાસે એવું છે. ત્યારે આ ગાથાને અક્ષરાથી ભાષામાં જ આવે છે. આવી કેટલીયે ગાથાઓ શ્રી જિનભદ્રન લેતાં એને લજ્જાથે લેવું જરૂરી છે. અને તે દ્વારા એમ જાણી ગણિક્ષમાશ્રમણે પિતાના વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં ઉદ્ધરેલી છે શકાય કે ભગવાનને જન્માભિષેક દેવાએ ઘણી જ ધામધૂમથી અને વ્યાખ્યાકારોએ તેમને ' પૂર્વગત ' ગાથા કહીને ઓળખાઉજ વેલે. આ સિવાય આથી વધારે એ ગાથામાંથી કશું જ ન વેલી છે, એટલે જે પૂની ભાષા માટે જ મોટો વિવાદાનીકળી શકે. પુરાણોમાં જે એવી અનેક વાતે મળે છે તેની સરખા સ્પદ પ્રશ્ન છે ત્યાં તેની શાહીના પરિમાણુની ચર્ચા કેમ ચાલી શકે ? મણીમાં આ કળશની વાતને પણ મૂકી શકાય. પુરાણોની વાતોને કવિવાણી કહીંને ચલાવી શકાય તે આ કળશેની હકીકત પણ વળી, એક બીજી વાત એવી છે કે શાસ્ત્રમાં પૂર્વમાં આવેલા કોની એવી જ કવિવાણી છે માટે આત્માથી સત્યશોધક સંશોધનષ્ટિનો સંખ્યા બતાવેલી છે ત્યાં એકથી માંડીને ચોદપૂર્વના વિશેષ વિવેકથી ઉપયોગ કરી એવી કવિવાણીમાંથી સત્યને તારવી ક્ષે કોની સંખ્યા શાહીના, પરિમાણની પેઠે વધતી નથી ચાલી. કાઢવું જ ઘટે અને આ ગાથા કેવળ ભગવાનને મહિમા વધારનારી કઈમાં અમુક શ્લોકોની સંખ્યા બતાવેલ છે તે કે ઇમાં છે અને કવિ સમયમાં જે જાતની અતિશયોકિતને અલંકારરૂપે એનાથી એાછા કોની સંખ્યા પણું બતાવેલ છે. આ સ્થિતિમાં વર્ણવેલ છે તે કરતાં આ ગાથાની અતિશયોક્તિ તે તદ્દન કવિ લખવા માટેની શાહીનું પરિમાણુ જે વધતું ચાલ્યું બતાવેલ છે ભયની હદને વટાવી જાય એવી છે પિતાની તીણ બુદ્ધિથી તેની સંગતિ કેમ થઈ શકે ? લોક નામનો એક છંદ પણ છે સમજી લેવાનું છે. અથવા “લોકને અર્થ કોઈ પણ ‘પધમય કવિતા એ પણ હવે એ જ ક૯પસૂત્રની ટીકામાં “પુવિધારે વજનવિરલra:” અર્થ થાય છે તે અહીં આ બેમાંથી ગમે તે અર્થ લઇએ, તે એ વાતને સમજાવતાં ચૌદ પૂર્વેનાં નામે અને તેમને લખવા પણું શાહીનું જે પરમાણુ બતાવેલ છે તે ઘટી કેમ શકે? એજ સારૂ કેટલી શાહી વપરાય એનું પરિમાણ પણ એક પુરાણની રીત પ્રમાણે આ પ્રમાણે જણાવેલ છે. પ્રથમપૂર્વ લખતાં એક હાથીના સમજાતું નથી, એક હાથીનું વજન ઓછામાં ઓછું ચાલીશથી વજન જેટલી શાહી વપરાય છે, બીજા પૂર્વ માટે બે હાથીના પચાસ મણ લઈએ તે એટલા વજનની શાહી કેટલી બધી થાય ? વજન જેટલી અને એ રીતે દરેક પૂર્વ માટે બમણું બમણું અને એ શાહીથી કેટલા લોક લખાય? એ જોતાં પણ આ હાથીના વજન જેટલી શાહી વપરાય છે. એને કઠે એ ટીકામાં પરિમાણુની સંગતિ કેમ કરવી એ સમજાતું નથી. પેલા પૂર્વ આ પ્રમાણે આપેલ છે. માટે એક હાથીના વજન જેટલી શાહીનું પરિમાણુ બતાવેલ છે અને ચૌદમાં પૂર્વ માટે 8192 હાથીના વજન જેટલી શાહીનું ઉત્પાદપૂર્વ. અગ્રાયણુંય પરિમાણ બતાવેલ છે. ભારતવર્ષમાંના શાસ્ત્રોમાં વેદનું સાંગોપાંગ એક હાથીના વજન | બે હાથીના વજન || ચાર હાથીના વજન પરિમાણ ઘણું મોટું છે. એથી વધારે પરિમાણુ કે શાસ્ત્રનું જેટલી શાહી | જેટલી શાહી ! જેટલી શાહી નથી, તેને માટે કેટલી શાહી જઈએ ? એ વિશેને કઈ ઉલ્લેખ હજુ સુધી જડેલ નથી. વળી જે જમાનામાં શાસ્ત્રો લખાતાં ન હતાં, કેવળ કંઠાગ્ર રખાતાં હતાં તે જમાનામાં પૂર્વો માટે આ રીતે શાહીનું પરિમાણુ અસ્તિપ્રવાદ જ્ઞાનપ્રવાદ | સત્યપ્રવાદ ક૯પવું એ કેટલું સંગત છે એ વાત પણ વિચારણીય છે. આઠ હાથીના વજન | સોળ હાથીના વજન બત્રીશ હાથીના વજન . બ્રાહ્મણ પરંપરામાં ચૌદ વિદ્યા પ્રસિદ્ધ છે તેમ તદનુસારે જૈન- " જેટલી શાહી | જેટલી શ હી | જેટલી શાહી પરંપરામાં કોઈ મહાનુભાવે આ ચૌદ પૂર્વોની એજના કરી હોય એમ પણ કોઈ જરૂર કહી શકે. આમ અનેક રીતે વિચારતાં પૂર્વેનું સ્વરૂપ, તેમની ભાષા વગેરે નિશ્ચિતપણે કળી શકાતું નથી આત્મપ્રવાદ કર્મપ્રવાદ | પ્રત્યાખ્યાનપ્રવાદ ત્યાં કેવળ તેમને લખવા સારૂં શાહીના પરિમાણને ઉલ્લેખ કેટલો ચેષ છે એ તટસ્થપણે વિચારવા જેવું છે. આવી નિરર્ગલ 64 હાથીના વજન | 128 હાથીને વજન | 256 હાથીના વજન અનહદ અતિશયોક્તિપૂરું નેધદ્વારા કેવળ એટલું જ તારવી જેટલી - શાહી | જેટલી શાહી | જેટલી શાહી શકાય કે જૈનપરંપરામાં કેd, “પૂર્વ' નામના ગ્રંથે હતાં 10 12 અને તે ઘણું વિશાળ અને વિપુલ પ્રમાણમાં હતા. જ્યાં વિદ્યાપ્રવાદ કલ્યાણ ! પ્રાણવાય સુધી આ માટે બીજી કોઈ સમર્થક' સામગ્રી ન મળે ત્યાં સુધી કોઈ પણ સંશોધન દષ્ટિવાળે તટસ્થ અભ્યાસી એ શાહીના પરિમાણુ૫૧૨ હાથીના વજન 1024 હાથીના વજન 2048 હાથીના વજન વાળી નોંધ ઉપરથી ઉપર કહ્યું તેવું જ અનુમાન દોરી શકે, એ જેટલી શાહી | જેટલી શાહી ! જેટલી શાહી _ સિવાય બીજી કોઈ કલ્પના ન કરી શકે અને શાહીના પરિમાણવાળી 14 ચૌદે પૂને લખવા માટે નોંધને ભારોભાર અતિશકિતપૂર્ણ માનીને ચાલે. ક્રિયાવિશાલ કબિંદુસાર | 16383 હાથીના આપણું અભ્યાસીઓમાં સંશોધનદષ્ટિ ન હોવાથી આવી 4086 હાથીના અનહદ અતિશકિતપૂણું ધાને લે અક્ષરશ: ખરેખરી માની 8192 હાથીના | વજન જેટલી શાહી લે છે અને એમ માની કોઈની પાસે પિતાને શાસ્ત્રોની મહત્તા વજન જેટલી શાહી ! વજન જેટલી શાહી ગાવા એ શ હીના પરિમાણવાલી નોંધને વા એવી જ બીજી અલ• આ હકીકત પણ અનહદ અતિશયોકિતથી ભરેલી છે. પહેલું તે કારમયી હકીકતને આગળ કરે છે ત્યારે એને સાંભળનાર નાસી એ નકકી થવું જોઈએ કે પૂર્વો એ શું છે ? જેનાં કેવળ ન મે જ એનો પરિહાસ કર્યા સિવાય બીજું શું કરે ? અથવા એમ પણું રમૃતિમાં રહી ગયાં છે અને તેમને તમામ વિષય. સર્વથા નાશ કહે કે જો આવી આવી હકીકતે અક્ષરશ: ખરી જ હોય તે પછી પામી ગયેલ છે અને તે પણ મહાવીર નિર્વાણ પછી લગભગ ત્રણ પુરાણોને જન કે ખરેખરાં શા માટે નથી માનતાં ?' એમના પુરાણોના પરિહાસ માટે જૈનમુનિઓએ ધૂર્તીખાન જેવાં પુસ્તક ચાર સૈકામાં જ, એમને તે આ શાહીની જ વાત યાદ રહી ગઈ લખેલાં છે તે આવી આવી પેલા કળશની અને હાથીપ્રમાણુ અને બીજું કશું જ યાદ ન રહ્યું એ એક ભારે અદભુત બીના શાહીની નાં માટે બીજું ધૂર્તાખ્યાન કેદ કેમ ન લખી શકે? કહેવાય. “પૂર' શબ્દ “પહેલાન” ભાવને સૂચવે છે. એટલે તાત્પર્ય એ છે કે સંશાધનદષ્ટિ કેળવાયા સિવાય ખરો પર માથે એ વિશે એવું કાંઈ એ શબ્દધારા કહી શકાય કે એ કાઈ પ્રાચીન પમાતે નથી અને જીવન વેડફાય છે માટે દરેક મુમુક્ષુ એ વા શાસ્ત્રો હતાં. કદાચ એ પાર્શ્વનાથ ભગવાનની પરંપરાનાં શાસ્ત્ર અભ્યાસીએ સંશોધનદૃષ્ટિને કેળવવી જ જોઈએ. હોય વા તેથી પણ આગળની જૈન પરંપરાનાં શાસ્ત્ર હેય. હવે –પંડિત બેચરદાસ જીવરાજ દોશી શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંધ માટે તંત્રી મુદ્રક પ્રકાશક: શ્રી. મણિલાલ મેકમચંદ શાહ, 5-47 ધનજી સ્ટ્રીટ, મુંબઈ. મુદ્રણસ્થાનઃ સૂર્યકાન્ત પ્રિ. પ્રેસ, 51, કાલબાદેવી રેડ, મુંબઈ. 2