Jain_Satyaprakash 1952 10

Author(s): Jaindharm Satyaprakash Samiti - Ahmedabad
Publisher: Jaindharm Satyaprakash Samiti Ahmedabad

Page 25

અંક: ૧ ] જીવનશોધનનાં પાન
[ ૨૩આ “ જીવન-મુક્ત ' અવસ્થામાં રહે છે; અને આયુષ્ય પૂર્ણ થતો દેહ પણ છૂટે છે અને એ પર-મુક્તિને જીવન-મુકિત પછીની સર્વોત્તમ દશાને વરે છે. એ મુક્તિ-રમણી સાથે અવિચ્છિન્ન અને અનુપમ લગ્ન-ગ્રંથિથી સત્વર જોડાઈ જાય છે.
સામ્ય અને વૈષમ્ય- ઉપશમ-શ્રેણિ અને પક-શ્રેણિ પૈકી ગમે તે શ્રેણિને આશ્રય લેનાર કે મેહ સામે જ મારો મડિ છે અને આમ એ બંનેના કાર્યમાં સમાનતા છે ખરી, પરંતુ મેહનાં વિવિધ રૂપ સામે માથું ઊંચકવાના ક્રમમાં ફેર છે, અલબત્ત, બંને શ્રેણિમાં સૌથી પ્રથમ અનંતાનુબંધી કષાયોની સામે હલે લઈ જવાય છે અને પછી દર્શન-મેહનીયની ખબર લેવાય છે. એટલું સામ્ય છે.
- ત્યાર પછી બંને ભિન્ન ભિન્ન માગે કંટાય છે. ઉપશમ-શ્રેણિએ આઢ થયેલી વ્યક્તિ નવ નેકષાયને સામને કરે છે, જ્યારે આ કાર્ય ક્ષપક-શ્રેણિએ આરૂઢ થયેલી વ્યક્તિ આગળ ઉપર કરે છે :
ઉપશમ-શ્રેણિએ આરૂઢ થયેલી વ્યક્તિ ધના અનંતાનુબંધી સિવાયના ત્રણે પ્રકારોને દબાવ્યા બાદ, માનના એ જ ત્રણ પ્રકારને, ત્યાર પછી માયના એ જ ત્રણ પ્રકારોને અને ત્યારબાદ તેભના બે પ્રકારોને અને ત્યાર પછી લેજના છેલ્લા પ્રકારને સપાટામાં લે છે, જ્યારે ક્ષપક-શ્રેણિએ આરૂઢ થનાર આમ ક્રોધ, માન, માયા અને લેભનો ક્રમશઃ નાશ ન કરનાં એ પ્રત્યેકના ઘરમા પ્રમાણેના પ્રકારોને એટલે કે રાની ઝેલા ઘરને અને સમકાળે ચારેના પ્રત્યાખ્યાનરૂપે સ્વરૂપને જડમૂળથી ઉખેડી નાંખી, ત્યારબાદ નવ નેકષાયને ઉપર સૂચવાયા મુજબ ક્રમે-ચાર કટકે ક્ષય કરી, ચારે કષાયના સંજવલન નામના પ્રકારને ક્ષય કરે છે.
આમ ઉપશમ શ્રેણિમાં ધિ, માન, માયા અને લેભ એ પ્રત્યેકને પહેલા બે પ્રકારે પૂર્વક ક્રમશઃ ઉપશમ છે, જ્યારે ક્ષપક-શ્રેણિમાં ક્રોધાદિના પહેલા બે પ્રકારના – અપ્રત્યાખ્યાન, પ્રત્યાખ્યાનને સમકાળે અને ત્યારબાદ સંજવલન-બાથરૂપ કેધાદિને ક્રમશઃ ક્ષય છે.
ઉપશમ-શ્રેણિ અને ક્ષક-ણિ વિષે વિશેષ પરામર્શ કરતાં નીચે મુજબના મુદ્દા તારવી શકાય –
(૧) કે ધાદિ ચાર કષા એ આત્માના મહાશત્રુઓ છે, જ્યારે એની સરખામણીમાં નવ કષાયે સામાન્ય અર્થાત્ ક્ષુદ્ર શત્રુઓ છે. . (૨) “ લેભે લક્ષણ જાય ' “ભ એ પાપનું મૂળ છે' ઇત્યાદિ લોભને અંગેની કહેવતે એક યા બીજા સ્વરૂપે જાણે એમ ન સૂચવતી હોય કે આત્માને સૌથી જીવલેણ દુશ્મન કોઈ હોય તે તે “લોભ” છે. આ અનુમાન અજેનીને માન્ય છે યા નહિ, પરંતુ જૈન દૃષ્ટિએ તે કષાયોના ઉપર વિજય મેળવવા માટે જે માર્ગ દર્શાવાયેલ છે તે જોતાં તે આત્માને સૌથી પ્રખર શત્રુ “લે છે. એ લોભ પહેલીથી છેલ્લે સુધી એની સામે થાય છે. વળી જાણે આત્માને જીતવા માટે એ લેભ જ દત્તાત્રેય ન બન્યા હોય તેમ એ ત્રિમૂર્તિધારી સ્વરૂપે બિરાજે છે. સંજવલન-લેભને–તીવ્રતાની દૃષ્ટિએ છેક ઉતરતી કોટિના આ લેભને જીતવા માટે એની આ ત્રણ મૂર્તિઓને અલગ અલગ કરવી પડે છે. તેમ થાય તે જ એની રેવડી દાણાદાર થઈ શકે. એની બે મૂર્તિને સમકાળે પરાસ્ત કર્યા પછી પણ એની ત્રીજી મૂર્તિને જીતવાનું સહેલું નથી–કઠે પ્રાણુ આવે તેવું છે, કારણકે એને