________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Reg. No. G 50. આત્મ સાધનાની અગત્ય સાધનાનું ક્ષેત્ર વ્યાપક અને વિસ્તૃત છે. જ્યાં સુધી સાધનાને મર્મ સમજવાને પ્રયત્ન ન કરાય ત્યાં સુધી સાધનામાં આનંદ આવી શકતો નથી. જ્યારે સાધકનું મન સાધનામાં એક રસ થઈ જાય છે ત્યારે જ તે સાધનાનો આનંદ લઈ શકે છે. જૈન ધર્મની સાધનાના રહસ્યને સમજવા માટે બે તત્વે (1) અહિંસા (2) અનેકાંત સમજવા આવશ્યક છે. સમગ્ર સાધનાઓનું મૂળ-મધ્યબિંદુ અહિંસા છે અને તેને સમજવા માટેની દ્રષ્ટિ અનેકાંત (સ્યાદ્વાદ) છે. સાધનામાં બે દ્રષ્ટિએ હોય છે એક દ્વિત દ્રષ્ટિ અને બીજી અદ્વૈત દ્રષ્ટિ. પ્રારંભ દૈત દ્રષ્ટિથી થાય છે પરંતુ અંત અદ્વૈત દ્રષ્ટિમાં થાય છેકારણ કે આત્મા સ્વયં સાધક છે, સ્વયં સાધ્ય છે અને સ્વયં સાધન છે. - સાધ્ય છે? મેક્ષ. માક્ષ શું છે? આત્માના ગુણની પરિપૂર્ણતા. વળી આત્મસાધનામાં સાધન પણ આત્મગુણો છે. જ્યાં સુધી આત્મગુણેને પૂર્ણ વિકાસ થતો નથી ત્યાં સુધી તે સાધન છે અને જ્યારે પૂર્ણ વિકાસ થાય છે ત્યારે તે ગુણ સાધ્ય છે. - મેક્ષ શું છે? બંધનથી છૂટવું, સમ્યગ્ર દર્શન થવાથી મિથ્યાત્વનું બંધન તૂટી જાય છે. સભ્ય જ્ઞાનથી અજ્ઞાનનું અને સમ્યક્ ચારિત્રથી રાગદ્વેષનું બંધન તૂટી જાય છે. - અધ્યાત્મ સાધનાના ક્ષેત્રમાં કેટલાક સાધકે એવા હોય છે કે જે એક મહતમાં પર્ણતા પ્રાપ્ત કરી લે છે. આપણને તેમના જીવન ચરિત્રે વાંચતા ખૂબ આશ્ચર્ય થાય છે. કોઈ સાધકો એવા હોય છે કે જે ચાલે છે તે ઘણું પરંતુ કોઈ પણ પ્રગતિ કરી શકતા નથી. ઘાણીના બળદની માફક એક જ સ્થાનમાં ઘૂમતા હોય છે. સાધના કરતાં કરતાં અમુક " વર્ષો પસાર થયા હોય તે પણ કઈ પ્રકારની પ્રગતિ કરી શકતા નથી જ્યાં સુધી મનની ગાંઠ તૂટતી નથી ત્યાં સુધી સાધનાથી કાંઈ પણ લાભ મળી શકતો નથી. મન પરના વાસનાના થરો જામેલ છે તે કાઢવાની જરૂર છે. જે તપશ્ચર્યાની સાધનાથી કે નિયમોના પાલનથી - સાધકના રાગદ્વેષ મેહ વગેરે ક્ષીણ થયા ન હોય તો તે તપશ્ચર્યાનું કે નિયમોના પાલનનું કળ નજીવું છે. સાધક સામાયિક, પૌષધ, ઉપવાસ વગેરેનું પાલન કરે પરંતુ તેના રાગ, દ્વેષ, મેહ વગેરે ઓછા થયા ન હોય તો તે બહુ જ ઓછું ફળ આપે છે. સાધનાનું લક્ષ્ય જીવનને શુદ્ધ અને પવિત્ર બનાવવાનું હોય છે. કિયાની સાથે વિવેકની જરૂર છે. વિવેક સાધનાને પ્રાણું છે. ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે કે " g ના તો ત્યા” પહેલા જ્ઞાન ને વિવેક અને પછી આચાર ને સાધના. જ્યાં સુધી અંતર મનને (અંતઃકરણને) ફટકો લાગતો નથી ત્યાં સુધી તેના વિકારો અને વિક૯ હઠતા નથી. મનના વિકાર અને વિકલને દૂર કરવા તે જ અધ્યાત્મ સાધનાનું એક માત્ર લક્ષ છે કેઈ પણ પ્રકારના જપ, તપ, અથવા ધ્યાનની સાધના કરો પરંતુ તેમાં (અનુસંધાન ટાઈટલ પેજ રજા ઉપર ) પ્રકાશક : દીપચંદ જીવણલાલ શાહ, શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર મદ્રક : ગીરધરૂાલ કુલચંદ શાહ, સાધન મુદ્રષ્યાલય-ભાવનગર For Private And Personal Use Only
