________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૭ મે ] :
ગુજરાતી પદ્યાત્મક દાર્શનિક કૃતિઓ
૧૪૯
એના અભ્યાસ માટે અભિરુચિ રાખનાર તે આ દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય-રાસ વાંચી-વિચારી ખૂબ જ આનંદ મેળવે તેમ છે.
આ કોણ સામાન્ય કૃતિ નથી. એની પાછળ થતમુખી પ્રતિભા છે. આનું મૂલ્ય બરાબર સમજાયાથી તે ગુજરાતી કૃતિને અંગે જે વિવરણ–બાલબધ ગુજરાતીમાં યશવિજય ગણિએ રચેલ છે, તેના અમુક ભાગને ઉપયોગ કરી વિનીતસાગરના શિષ્ય ભોજસાગરે દ્વવ્યાનુગતર્કણ નામને મંથ સંસ્કૃતમાં રો અને એને સં. સ્વપજ્ઞ વૃત્તિથી વિભૂષિત કર્યો. આ સંસ્કૃત ગ્રંથ ૧૫ અધ્યાયમાં દ્રવ્ય, ગુણ અને પર્યાયનું સ્વરૂપ રજૂ કરે છે. વિશેષમાં એમાં પ્રમાણ અને નયનું નિરૂપણ છે અને એ આગમો અને સમ્મઇપયરણ જેવાના આધારે જાયેલું છે. આ ગ્રંથ હિન્દી અનુવાદ સહિત “ પરમશ્રત પ્રભાવક મંડળ” તરફથી વીર સંવત ૨૪૩૨ માં છપાયે છે. વિ. સં. ૧૭૮૫ થી ૧૮૦૯ના ગાળામાં આ ગ્રંથ રચાય છે.
દ્રવ્ય-ગુણ–પર્યાયનો રાસ વિ. સં. ૧૭૧૧માં રચાય છે. એના ઉપરને બાલાવબોધટઓ “ફે બિનરં ના” થી શરૂ થાય છે. આ જોતાં એ પણ જણાય છે. આ રાસને આદિમ ભાગ તેમજ અંતિમ ભાગ જૈન ગૂર્જરકવિએ (ભા. ૨, પૃ. ૨૮-૦ ) માં અપાયેલ છે.
પ્રકરણ રત્નાકર (ભા. ૧, પૃ. ૩૩૭–૪૨ )માં ઉપર્યુક્ત રાસ છપાય છે. ગુર્જર સાહિત્ય સંગ્રહ(ભા. ૨)માં આ રાસ ઉપર્યુક્ત રબા તેમજ રાસના છૂટા બોલ સહિત પામે છે તે પ્રશંસાપાત્ર પ્રયાસ છે તેમ છતાં પાલણપુરના ભંડારમાં વિ. સં. ૧૭૧૧ માં લખાયેલી અને કોઈ કોઈ સ્થળે કર્તાના હસ્તાક્ષરમાં લખાણવાળી હાથપિોથી છે તે આને આધારે આ રાસ ૫૪ બાલાવબોધ સહિત વિશિષ્ટ ટિપશુદિ સહિત પ્રકાશિત થવો ઘટે. દ્રવ્યાનુયોગના અથને તે આ ખાસ ઉપયોગી થશે.
' અવવિચાર સ્તવન-સત્યવિજયના શિષ્ય વૃદ્ધિવિજયે વિ. સં. ૧૭૧રમાં આ સ્તવન રહ્યું છે. એમાં નવ ઢાલ છે. “ એ પ્રકરણાદિ વિચારગર્ભિત શ્રી સ્તવનસંમત ”માં શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા-ભાવનગર તરફથી ઇ. સ. ૧૯૧૪માં છપાયું છે.'
જીવવિચા૨ ભાષા-પર્ધચન્દ્ર' ગછના હર્ષચન્દ્રના ગુરુભાઈ નિહાલચંદ્ર આ કૃતિ “ મકસદાબાદ'માં વિ. સં. ૧૮૦૬માં રચી છે. એમાં ૧૮૬ કડી છે. આ કૃતિનું નામ વિચારતાં એમાં જીવન ભેદ-પ્રભેદની હકીકત હશે એમ લાગે છે. જે એમ જ હેય તે એ એક રોતે એરોલેજિ "( ontology )ની કૃતિ ગણાય. - પુદગલ-ગીતા–ચિદાનંદ આ કૃતિદ્વારા પુદ્ગલ સંબંધી એક જાણે નિબંધ ન લખ્યો હોય તેવી આ કૃતિ છે. આ સજન-સમિત્ર( પૃ. ૫૦૫-૫૧૩)માં છપાઈ છે. આમાં કોઈ કોઈ સ્થળે હિંદીની છાંટ છે.
૧ આ એની બીજી આવૃત્તિ છે. ૨ આ પહેલી આવૃત્તિનાં પૃષ્ઠ છે.
For Private And Personal Use Only
