________________
૩૨
હજરત મહંમદ પયગંબર હોય કે ન હોય તેના વાદવિવાદમાં પડવા કરતાં આપણે સામાજિક જીવનમાં પ્રેમ, દયા, ઉદારતા, સંયમ જેવા ગુણો સેવીએ તો સમાજ સુખી અને સમૃદ્ધ થાય. આમ ગૌતમ બુદ્ધ ઈશ્વર વિશે મૌન રહીને સામાજિક કલ્યાણ સ્થાપવાની કોશિશ કરી છે જ્યારે મહંમદ સાહેબે નિરંજન નિરાકાર પરમાત્માની સર્વશક્તિમત્તાને સ્વીકારી સામાજિક કલ્યાણને સ્થાપવાની કોશિશ કરી છે. બંનેએ મૂર્તિપૂજામાં ન પડવાનો આદેશ આપ્યો છે. બીજા દેશોમાં પણ કેટલુંક સામ્ય છે. વળી ગૌતમ બુદ્ધનો ધર્મ ત્યારે સીરિયા દેશમાં ગયો હતો તેથી એની અસર ત્યાંના ધર્મ વિચાર ઉપર થઈ છે.
આમ માત્ર આધ્યાત્મિક કે માત્ર વ્યકિતગત સુખ પરિણામી જેવા બનેના ધર્મો નથી. દુનિયાનો મોહ એ જ બધાં દુઃખનું મૂળ છે, તેમ પાપનું મૂળ છે. એટલે સુખદુઃખ-મોહ-સ્વભાવવાળા વિશ્વને કેમ વ્યક્તિ અને સમાજ માટે સહ્ય બનાવવું એ મહત્ત્વનું છે. આમ મનુષ્યની નિર્બળતા સ્વીકારીને બંને મહાન પુરુષોએ તેમના સુખનો માર્ગ દર્શાવ્યો છે. શુદ્ધ નૈતિકતા પર બંનેએ ભાર મૂકી ધર્મની વ્યાપકતાનો સ્વીકાર કર્યો છે.
મહંમદ પયગંબરે ભારપૂર્વક પોતે ખુદાના રસૂલ હોવા વિશે વારંવાર કહ્યું છે. છતાં મહંમદ સાહેબે કે ગૌતમ બુદ્ધે પોતે પૂજ્ય છે એવો ક્યાંય દાવો કર્યો નથી બલકે એ બંને મહાપુરુષોએ તેમની પૂજાથી દૂર રહેવા જ આદેશ આપ્યો છે. પોતાનો ધર્મ વિભૂતિપૂજા કે બુતપરસ્તીમાં વિકૃત ન થાય તે માટે બંને ખૂબ સભાન રહ્યા છે. મહંમદ સાહેબે તો જે પયગંબરની કબરની પૂજા કરે તેના પર ઈશ્વરનો શાપ ઊતરજો એમ સ્પષ્ટ કહ્યું છે.
