________________ તા. 20-8-67 * દિવ્યદીપ રજી. ન. એમ. એચ. ૫ર ખુદાને બંદો દેહપ્રધાન શિક્ષણનાં પરિણામ આ સત્યકથા છે. એનું નામ હાજી કાસમ. લેકેને આજકાલ હિંસા પર ભારે શ્રદ્ધા બેઠી ખુદાને એ ખરે બંદે હતો. લગાતાર ચાલીસ વર્ષ લાગે છે. એમને થાય છે કે હિંસાથી બધા પ્રશ્ન તેણે કલકત્તામાં હાથ રિક્ષા ચલાવવાનું કામ કર્યું. ઉકલે છે. પણ આ ભ્રમ છે. ઘરમાં મા-બાપ પણ આ વિશાળ હદયના હાજી કાસમ દર શુક્રવારે છોકરાંને તમારો લગાવી દે છે. એટલે એનો અર્થ ખેરાત કરતા. પણ એમને ખેરાત કરવાનું નુસખો એ થયો કે એમને પ્રેમ અને સમજાવટની તેમની નેખી પ્રકારને હતે. દર શુક્રવારે ગરીબ માણસે શકિત ઉપર એટલે વિશ્વાસ નથી એટલે તમાચા પાસેથી એક પાઈનું પણ ભાડું લીધા વગર તેઓ ઉપર છે. શાળામાં પણ એમ જ બને છે. છોકરા તેમને પિતાની રિક્ષામાં ઘેર પહોંચાડી દેતા. આ મેડે આવે તે તેને નિયમિતતાને પાઠ ભણાવવા કામ માટે તેઓ દરેક શુક્રવારે કલકત્તાની અનેક માટે “ચૌદમું રતન” માસ્તર બતાવે છે. પછી મ્યુનિસિપલ અને સરકારી હોસ્પિટલ પાસે પહોંચી છેકરે નિયમિત આવવા માંડે એટલે માસ્તર જતા. તે દિવસે જેમને હોસ્પિટલમાંથી ઘેર જવાની કહેશે કે જુએ છોકરે કે સીધો થઈ ગયે! રજા મળી હોય તેમાંથી વધુમાં વધુ ગરીબ હેય સેટી પડી એટલે સદ્દગુણની પ્રેરણું થઈ ગઈ. તેવા દર્દીને તેઓ રિક્ષાભાડું લીધા વગર ઘેરી એટલે સદગુણની પ્રેરણા માટે સોટીને સ્પર્શ, પહોંચાડી આવતા. | | દંડે કેટલે લાભદાયી છે એમ કહે છે! તેમની આ અનોખા પ્રકારની સેવાની જાણ પણ એ તે વ્યાજ માટે મૂળ મૂર્વ એવા બધી હોસ્પિટલમાંના સતાવાળાઓને પણ થઈ જેવું થયું. સેટી પડવાથી છોકરે નિયમિત આવતા ગયેલી એટલે હોસ્પિટલની નર્સે જ, તેમને તકલીફે તે શીખે. પણ ભેગે બીતાં પણ શીખે. કઈ ન પડે અને બેટી પૂછપરછમાં તેમને સમય મારે તે એનાથી દબાઈ જવાને એને પાઠ મળે. ન બગડે તે માટે સહાય યોગ્ય હોય તેવા દદી આમ નિર્ભયતા ગઈ અને નિયમિતતા આવી. હવે ઓનાં નામ સૂચવી દેતી. હાજી કાસમ આવા તમે જ કહે કે નિર્ભયતાની કિંમત વધારે કે : દર્દીઓને આનંદવિભેર ધંઈ તેમને ઘેર પહોંચાડી નિયમિતતાની? આ તે ચણા લઈને કલ્લી કાઢી આવતા અને આશીર્વાદ આપતા અને પામત આપવા જેવું થયું? એથી શું ફાય? છોકરે ચાલીસ ચાલીસ વર્ષ તેમણે આ ભલાઈનું ચાર દહાડા નિશાળે ગયે. પણ વાત વિસારે પડી કામ ટાઢ, તડકે કે વરસાદની દરકાર કર્યા વગર એટલે પાછો હતો તેને તે! આમ નિયમિતતા અવિરતપણે કર્યું. એકપણ શુક્રવારે તેમનું આ તે ગઈ જ ગઈ, પણ ભયભીતતા ઘર ઘાલી ગઈ. સદ્દકાર્ય બંધ રહ્યું ન હતું. . આવું જોખમકારક છે ! બીકને માર્યો તે કરે ત્રણેક વર્ષ પહેલાં શુક્રવારના જ દિવસે જ્યારે આજે મા-બાપ કે શિક્ષકને વશ બને છે. પણ તેમનું મૃત્યુ થયું ત્યારે તેમની જ રિક્ષામાં નીક- કાલ ઊઠીને કેાઈ ગુંડાને વશ બનશે. આવું બેલી હાજી કાસમની સ્મશાનયાત્રામાં હજારે હિન્દુ શિક્ષણ બાળકને દેહપ્રધાન બનાવે છે. આમાં તે મુસ્લિમ, શીખ અને ઈસાઈઓએ ભાગ લઈ માનવ દેહ ઉપર દમન થાય તે તરત જ સામાને શરણે હૃદયના આ ગરીબ સમ્રાટને અસંખ્ય પુષ્પાંજલિ થવું એવું શિક્ષણ મળે છે. આવી તાલીમથી અર્પણ કરી હતી. આખા નાગરિક શાસ્ત્રને અંત આવી જાય છે. - ભ, જ, વોરા - વિનોબા ભદ્રક, પ્રકાશક અને માનાહ સંપાદક શ્રી ચંદુલાલ ટી. શાહ, લિપિની પ્રિન્ટરી મુંબઈ નં. 2 માં છપાવી, ડીવાઇન લેજ સોસાયટી (દિવ્ય જ્ઞાન સંઘ) માટે લૅટીન ચેમ્બર્સ, દલાલ સ્ટ્રીટ, મુંબઈ નં. 1 માંથી પ્રગટ કર્યું છે.
