Book Title: Dharmaratnakarandaka
Author(s): Vardhmansuri, Munichandravijay
Publisher: Shardaben Chimanbhai Educational Research Centre
View full book text
________________
આઠસો વર્ષ પહેલા આ લોકકથાઓનું સ્વરૂપ કેવું હતું તે જાણવા અને એની પ્રાચીનતા નક્કી કરવા માટે આ કથાઓનું અધ્યયન ઉપયોગી બને તેવું છે.
તારાચન્દ્રની કથા (પૃ. ૧૮૬-૧૯૧) અને 'રત્નચૂડરાસ (રચના સં. ૧પ૯ લગભગ) અને રત્નચૂડકથાનક (રચના વિ. સં. ૧૫૩૦) વગેરેમાં આવતી રત્નચૂડની કથા જોડે સામ્ય ધરાવે છે.
*શુક અને સારિકાના મોઢે વેદ, પુરાણ વગેરેના હવાલા આપી કહેવાતી સ્ત્રીચરિત્ર અને પુરુષચરિત્રની કથાઓ (પૃ. ૩૪૧-૬૧) જેવી કથાઓ લોકસાહિત્યમાં વિપુલ પ્રમાણમાં નજરે ચડે છે. આને લગતી સ્વતંત્ર રચનાઓ પણ ‘સૂડાબહોંતેરી’, ‘શુકસમતિ’ નામથી થયેલી છે.
આમાં કાષ્ઠ શ્રેષ્ઠિની કથા (પૃ. ૩૪૩-૩૪૮) આવશ્યક ચૂર્ણિ, આવશ્યક હારિભદ્રી ટીકા, આવશ્યકમલયગિરિટીકા (આવશ્યકનિયુકિતગાથા ૯૫૯ ની ટીકામાં) નંદિસૂત્રની ટીકા, હેમવિજય કૃત કથારત્નાકર, ઉપદેશપ્રાસાદ વગેરેમાં પણ મળે છે.
રત્નસુંદરકથામાં (પૃ. ૫૮-૫૯) પણ સ્ત્રીચરિત્રનો પ્રસંગ આવે છે. આ જ કથામાં (પૃ. ૬૦-૬૨) યક્ષાગારમાં એકઠા થયેલા કાર્પેટિકો દ્વારા કહેવાતી આશ્ચર્યજનક ઘટનાઓનું નજરે જોયેલું બયાન વર્ણવાયું છે.
અમૃતમુખાસ્થવિરાકથા (પૃ. ૩૭૭-૮૬) જેવી કથા લોકસાહિત્યમાં મીઠી ડોસી અને કડવી ડોસીની કથા તરીકે જોવા મળે છે.
આ કથા અને એની અવાંતરકથાઓ ‘મણોરમાકહા'માં (પૃ. ૩૫-૪૧) શબ્દશઃ આ જ રીતે પ્રાકૃતગદ્યમાં છે.
શીલસુંદરીકથા (પૃ. ૨૮૧-૮૫) મણોરમાકહામાં (પૃ. ૮૯ થી) પ્રાકૃતગદ્યમાં છે. આ કથામાં આવતાં પ્રાકૃત પદ્યો મણોરમાકહામાં પણ આવે છે.
શીલસુન્દરકથા આખ્યાનકમણિકોશવૃત્તિ, પંચશતીપ્રબોધ, શામળભટ્ટની નંદબત્રીસી, નંદોપાખ્યાન વગેરેમાં આ કથા કેટલાક ફેરફાર જોડે મળે છે.
આ ઉપરાંત શુભસંગ-કુસંગ કથામાં (પૃ. ૨૩૪-૨૪૦) આવતી બે પેટા કથાઓ, પિંગલાખ્યાન (પૃ. ૧૮૨-૧૮૯) વગેરેના મૂળ લોકસાહિત્યમાં હોવા સંભવ છે.
૧. વિશેષ માટે જુઓ ‘લોકકથાના મૂળ અને · કુળ લે. હરિવલ્લભ ચૂ. ભાયાણી. પૃ. ૨૭૯-૨૫૩, ૩૬૧.
૨. વિશેષ વિગતો માટે જુઓ ‘મધ્યકાલીન ગુજરાતી કથાકોષ' ભા. ૧ પ્ર. ગુજરાત સાહિત્ય અકાદમી. ‘લોકકથાના મૂળ અને કુળ' (પૃ. ૧૦૮-૧૩, ૩૬૧-૬૨).
૩. વિશેષ માહિતી માટે જુઓ 'લોકકથાના મૂળ અને કુળ' પૃ. ૨૭૯-૨૫૩, ૩૬૧.
૪. જુઓ 'લોકકથાના મૂળ અને મૂળ' પૃ. ૭૧-૭૬, ૩૨૯-૩૦, ૩૫૦-૫૩.
૫. વિશેષ માટે જુઓ લોકકથાના મૂળ અને મૂળ પૃ. ૧૧, ૩૦૭-૧૧.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
