Bhashyatrik Bhavtrik

Author(s): Punyakirtivijay
Publisher: Sanmarg Prakashan

Page 4

/ ટીંટાઈમંડન-શ્રીમુહરીપાર્શ્વનાથાય નમઃ
|| જ્ઞાનયાખ્યાં મોક્ષ છે. પરમાત્માનું શાસન સ્યાદ્વાદમય છે. આત્માના શુદ્ધિકરણ માટે જેટલી જ્ઞાનની જરૂર છે એટલી જ ક્રિયાની જરૂર છે અને ક્રિયાની જેમ જરૂર છે તેમ એટલી જ જ્ઞાનની પણ જરૂર છે. આ વાતને બરાબર સમજી લેવામાં આવે તો આપણું એક એક નાનું પણ અનુષ્ઠાન આત્માને લાભદાયી બને છે. આજના જમાનામાં કેટલાક ફક્ત જ્ઞાનને આગળ કરે છે તો કેટલાક ફક્ત ક્રિયાને આગળ કરે છે પણ આ બંને રથના બે પૈડા જેવા છે. બંને પૈડા ચાલે તો જ રથ આગળ ગતિ કરી શકે છે. એટલે બંનેનું મહત્વ છે.
જેમ એક આંધળો અને એક લંગડો બંને જંગલમાં આવી ગયા હોય અને ચારે બાજુ આગ લાગી હોય એક જ દિશા એવી છે કે ત્યાંથી ભાગી જવામાં આવે તો બચી શકાય. લંગડો જોઈ શકે કે કઈ દિશામાં ભાગી જઈએ તો બચી જવાય પણ દોડવા માટે પગ નથી. આંધળા પાસે પગ છે એટલે દોડી શકે છે પણ કઈ દિશામાં ભાગી જઉં તો બચી જવાય એ જાણતો નથી અને ગમે તે દિશામાં ભાગે તો આગમાં ભડથું થઈ જાય. આ બંને સ્વતંત્ર રીતે બચવા માટે અશક્તિમાન છે. બચવાના ઉપાય એક છે કે આંધળો વ્યક્તિ લંગડાને ખભા પર બેસાડી તે જે દિશા બતાવે તે પ્રમાણે ચાલી જાય તો બંને બચી શકે.
લંગડો જ્ઞાનશક્તિ સહિત છે પણ ક્રિયાશક્તિ રહિત છે અને આંધળો ક્રિયાશક્તિ સહિત છે પણ જ્ઞાનશક્તિ રહિત છે એટલે બંને ભેગા થાય તો ઇચ્છિત સ્થાને પહોંચી શકે. એવી રીતે જ્ઞાન અને ક્રિયા બંને ભેગા મળી મોક્ષ આપવા સમર્થ છે.
જૈન કુળમાં જન્મેલ આત્મા ત્રણ લોકના નાથ દેવાધિદેવના દર્શન-પૂજાની ક્રિયામાં જોડાય છે પણ તે દર્શન-પૂજા શા માટે અને કેવી રીતે કરવાના તે જ્ઞાનથી રહિત હોય તો તે ક્રિયા તેને જોઈએ તેવો લાભ કરનારી બનતી નથી માટે પૂજાદિ ક્રિયામાં ૧૨ કલાકનો સમય આપવા છતાં કેવી વિધિથી પૂજા કે ચૈત્યવંદન કરવું જોઈએ એનો ખ્યાલ ન હોય તો સુંદર ભાવ પણ આવતો નથી માટે દર્શન - અષ્ટપ્રકારી પૂજા - નવરંગપૂજા - ચૈત્યવંદન વગેરે વિધિ કેવી રીતે કરવી તેનું માર્ગદર્શન ભવ્યજીવોને મળે તે માટે ૨૪દ્વાર અને ૨૦૭૪ ઉત્તરદ્વાર બતાવ્યા છે.
જૈનકુળમાં જન્મેલ વ્યક્તિને પંચ મહાવ્રતધારી, નિગ્રંથ એવા સદ્ગુરુ જન્મથી મળેલ છે. એમનો વિનય કરવા માટે વંદનવિધિ છે. “ગુરુ વિના જ્ઞાન નથી” એ ઉક્તિથી પણ જ્ઞાન માટે વિનય આવશ્યક છે. જ્ઞાન સમ્યગૂ બને માટે સુગુરુ પાસે ભણવું જરૂરી છે. એટલે વંદનીક-અવંદનીક સાધુના ભેદ બતાવી કેવી રીતે ક્યારે