________________
(૮) દીપક સહિત (દીવસહિય) – દીપક ન ઓલવાય ત્યાં સુધી.
એ પ્રમાણે કરેલો કોઈપણ પ્રકારનો સંકેત પૂર્ણ થયા પહેલાં મુખમાં કોઈ ચીજ પડી જાય તો પ્રાયશ્ચિત્ત ગુરુ પાસે લેવું.
આ સંકેત પચ્ચખાણો ત્રણ નવકાર ગણીને પારવાં. ત્યારબાદ ભોજન કરી ફરી સંકેત પચ્ચખાણ કરી શકાય છે. એ પ્રમાણે વારંવાર પચ્ચકખાણ કરવાથી ભોજન સિવાયનો કાળ વિરતિપણામાં ગણાય. દરરોજ એકાસણું કરનારને આ પચ્ચખાણથી એક માસમાં લગભગ ૨૯ ઉપવાસ જેટલો અને બિયાસણું કરનારને લગભગ ૨૮ ઉપવાસ જેટલો લાભ મળે છે. છૂટો શ્રાવક પણ આ પચ્ચકખાણ વારંવાર કરે તો એને વિરતિનો સારો લાભ મળે છે.
[૧૦] અદ્ધા પચ્ચકખાણ :- અદ્ધા એટલે કાળ, તે મુહૂર્ત, પ્રહર, બે પ્રહર, દિવસ, પક્ષ, માસ ઈત્યાદિ. તે મુહૂર્ત આદિ કાળની મર્યાદાવાળું જે નવકારશીપોરિસી-સાઢપોરિસી-પુરિમઢ-અવઢ-એકાસણું-ઉપવાસ વગેરે અદ્ધા પચ્ચકખાણ કહેવાય. તેના કુલ-૧૦ પ્રકાર છે અથવા પ્રથમ દ્વારમાં જે દશ પચ્ચકખાણ બતાવ્યા, તે બીજી રીતે બતાવાય છે. (૧) નવકાર સહિયં - નમસ્કાર સહિત પચ્ચકખાણ :
સૂર્યોદયથી માંડીને *૧ મુહૂ=૪૮ મિનીટ સુધીનું અને પૂર્ણ થયે ત્રણ નવકાર ગણીને પારવાનું, એમ મુહૂર્ત અને નવકાર એ બે વિધિવાળું પચ્ચકખાણ. એ નવકારશીનું પચ્ચખાણ સૂર્યોદય પહેલાં કરવું - ધારવું જોઈએ, અન્યથા અશુદ્ધ ગણાય.
(૨) પોરિસી પચ્ચકખાણ - સવારમાં પુરુષની છાયા, જ્યારે પોતાના દેહ જેટલી થાય ત્યારે પોરિસી એટલે પ્રહર ગણાય છે. એટલે સૂર્યોદયથી માંડીને ૧ પ્રહર સુધીનું પચ્ચખાણ તે પોરિટી. આ પચ્ચકખાણ સૂર્યોદય પહેલાં ધારવું જોઈએ તથા દોઢ પ્રહરનું પચ્ચખાણ સાઢપોરિસી, તે આની અંતર્ગત ગણાય છે. * નમસ્કાર સહિતમાં સહિત શબ્દ મુહૂર્તના જ વિશેષણવાળો છે માટે અને અદ્ધા પચ્ચકખાણ ૧ મુહૂર્તથી ઓછું હોય નહિ. માટે નવકારસીનો ૧ મુહૂર્ત કાળ અવશ્ય ગણવો જોઈએ. નવકારશી તો ૩ નવકાર ગણીને ગમે તે વખતે પારી શકાય અને કાળની મર્યાદા વિના સૂર્યોદય પહેલાં તેમ જ તરત જ ૩ નવકાર ગણીને પારી શકાય એવું પચ્ચકખાણ તે નવકારશી. આવી માન્યતા ભૂલભરેલી છે. સૂર્યોદય પછી બે ઘડી થયા પહેલાં ૩ નવકાર ગણીને પારે તો નવકારશીનો ભંગ થાય. તેમજ બે ઘડી થયા પછી પણ ૩ નવકાર ગણ્યા વિના પારે તો નવકારશી નહિ પારેલી ગણાય છે.
૧૧૦ ભાષ્યત્રિક-ભાવત્રિક
