________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૧૮ ]
www.kobatirth.org
[ શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ વર્ષ : ૨ અંક ૧૦, ૧૬ ઓગસ્ટ ૨૦૦૨
દુઃખમાં દીન ન બનજો.... સુખમાં લીન ન બનજો....
– ગણિવર્યશ્રી રાજરત્નવિજયજી મ.
શ્રીમંતાઈ!! એને માનવી એક એવું સબળ માધ્યમ માને છે કે એના દ્વારા ધાર્યા નિશાન તાકી શકાય, ધાર્યા કાર્યો થઈ શકે. સામાન્યપણે મહદઅંશે આ વાતમાં કાંક તથ્ય હોય પણ ખરું કેમ કે સંપત્તિની રેલમ છેલ દ્વારા માનવી ઘણા કાર્યો કરી શકે છે પણ જ્યારે એ સંપત્તિનો શ્રીમંતાઈનો કેફ દિલ-દિમાગ ૫૨ છવાઈ જાય ત્યારે મોટી તકલીફ થઈ જાય છે ત્યારે માનવી એમ માનતો થઈ જાય છે કે સંપત્તિ દ્વારા હું બધું જ કરવા શક્તિમાન છું. ઘમંડની ભૂમિકા ત્યાં આવી જાય છે.
|
આનાથી બરાબર સામેનું તત્ત્વ છે ગરીબાઈ. એને માનવી એવું નિર્બળ ત્રાસદાયી માધ્યમ માને છે કે એના દ્વારા વ્યક્તિની કુદરતી સહજ શક્તિઓને ય લકવો લાગી જાય. સામાન્યપણે આ વાતમાં ય કાંઈક તથ્ય ખરું કેમકે દારૂણ ગરીબી માનવીની શક્તિને ઘણીવાર સાવ થીજાવી દેતીય જોવાય છે પણ આ ગરીબાઈની હતાશા જ્યારે દિલ-દિમાગ પર છવાઈ જાય છે ત્યારે મોટી સમસ્યા સર્જાય છે. ત્યારે માનવી એમ માનતો થઈ જાય છે કે હું ‘કાંઈ કરી શકું એમ નથી.' દીનતાની ભૂમિકા ત્યાં આવી જાય છે.
શ્રીમંતાઈના કૈફથી આવતો ધમંડ કે હું ગરીબાઈની હતાશાથી સર્જાતી દીનતા, બન્નેય અવસ્થા નુકશાનકારક છે એટલે જ ‘જ્ઞાનસાર' નામે જૈન ગ્રંથમાં પૂજ્ય મહોપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મહારાજે લખ્યું છે કે ‘દુઃખં પ્રાપ્ય ન દીનઃસ્યાત્, સુખં પ્રાપ્ય ચ વિસ્મિતઃ' અર્થાત્ દુઃખમાં દીન ન બનજો અને સુખમાં વિષ્ઠ ન બનજો....દીન ન બનવાની યા ગર્વિષ્ઠ ન બનવાની વાતને એક મજાનું વાક્ય જરા જુદા તોરથી રજૂ કરે છે કે ‘કોઈપણ
/
ન
|
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યક્તિ એટલી શ્રીમંત તો કદી હોતી નથી કે જેને ક્યારેય કોઈની મદદની આવશ્યકતા ન હોય અને કોઈપણ વ્યક્તિ એટલી ગરીબ તો કદી નથી હોતી કે જે ક્યારેય કોઈને કાંઈપણ મદદ કરી જ ન શકે.’
માનવી જો સત્ય બરાબર સમજી જાય તો પછી ન તો એ શ્રીમંતાઈમાં છકી જાય કે ન તો એ ગરીબાઈમાં દીનતા અનુભવે ખબર છે ને ‘પંચતંત્ર’માની પેલી સિંહ અને ઉંદરની વાત?
ઉંદરની મદદની મારે કાંઈ જરૂર પડવાની નથી.’ આવા વ્યર્થ ગુમાનમાં રાચતા શક્તિશાળી સિંહને પણ બંધનમાંથી મુક્તિ માટે નાનકડા નિર્બળ ઉંદરોની જરૂર પડી જ હતી એમ ‘પંચતંત્ર’ કહે છે. શું દર્શાવે છે આ? એ જ કે શક્તિની દૃષ્ટિએ શ્રેષ્ઠ સંપન્નતા ધરાવનારને અન્યની મદદની જરૂર ક્યારેક ઊભી થતી હોય છે. ‘પંચતંત્ર'ની કથા આમ કહે છે, તો હંગેરીની રાણીનો પ્રસંગ એમ કહે છે કે ગરીબમાં ગરીબ વ્યક્તિ પણ કાંઈક ને કાંઈક મદદ કરી શકે છે :
હંગેરીના રાજાના તાજા લગ્ન થયા ને નવી રાણી રાજમહેલમાં આવી. એ એટલી બધી પરોપકારપ્રિય અને કરૂણાદ્ર હતી કે મહેલના સહુનો એને દયાની દેવી' તરીકે પિછાણવા માંડ્યો હાલતા ને ચાલતા એ સહુ કોઈને કાંઈ ને કાંઈ આપતી રહે ! ! એ સ્વયં તો આપે, પરંતુ પોતાના સેવકો દાસ
દાસીઓ વગેરેને પણ એ ‘આપો આપો'નો જ
ઉપદેશ સંદેશ વાત વાતમાં આપ્યા જ કરે. એકવાર એક દાસીથી ન રહેવાયું. એણે રાણીનો ઉપદેશ સાંભળતાવેત પ્રતિકાર કર્યો : રાણીજી! તમે તો સુખની ટોચ ૫૨ સાધનોની રેલમછેલમમાં ૨મો છો એટલે આપવાની વાત તમારા માટે બરાબર છે
For Private And Personal Use Only
