________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થત સુખનો દીવો, દુ:ખનું અંધારું જ
સ્વ. પં. શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી ગણિવર્ય વૈભવમાં જે સુખ દેખાય છે, તે માત્ર જોનારને જ; ભોગવનારને નહિ. દીવા નીચે જેમ અંધારું હોય છે. એમ કહેવાતા સુખની નીચે દુ:ખની કાળાશ હોય છે. જો ક્યાંય સુખની રોટલી જોવા મળે, તો તેમાં દુ:ખની કાંકરીઓ પ્રાયઃ ભળેલી જ હોવાની ! કોઈની પાસે અમુક વસ્તુ છે, માટે એ સુખી છે, એવું કહેવા જેવી સ્કૂલ વસ્તુ ‘સુખ’ નથી. સુખ-દુ:ખ મનુષ્યને પ્રાપ્ત થતી જીવનની એક પરિસ્થિતિ છે. એમાં મનુષ્ય પોતે પણ એક અગત્યનું ઘટક છે, જેમ કોઈ રચનામાં સાધનો ઉપયોગી ભલે બનતાં હોય પણ કસબ તો કારીગરનો હોય છે. તેમ સુખ-દુ:ખની પરિસ્થિતિમાંય માણસ ખૂબજ મોટો જવાબદાર છે. . કેટલાક લોકો સાધન-સામગ્રીમાં સુખની શોધ ચલાવે છે, પણ એ સાધનો તો પરપોટા જેવા છે. પરપોટાનું સૌન્દર્ય કેટલું બધું આકર્ષક હોય છે! પણ એ બધી સૌન્દર્ય-સૃષ્ટિ, પરપોટાને અડીએ નહિં, ત્યાં સુધી જ ટકનારી હોય છે. અડતાની સાથે જ પરપોટો અલોપ બને છે. વૈભવ, સત્તા, સાહ્યબી આ બધી લોહી નીચોવિને મેળવવા જેવી ચીજો નથી. કેમકે એ પરપોટા જેવી આકર્ષક હોવા છતાં, એટલી જ અલ્પજીવી છે. આ જરાય ભૂલવા જેવું નથી.
ચંદનના વૃક્ષો જેમ સુવાસિત હોય છે. પણ એને મેળવવા જતાં જીવ ખોવાની સ્થિતિ ઊભી થાય છે. કેમકે એની આસપાસ વિષધરોનો વાસ હોય છે. સુખની સામગ્રી બરાબર આવી જ છે. એને મેળવવા જતાં આપણા જ ભાવપ્રાણ સામે ખતરો ઉભો થઈ જાય છે.
પુણ્યની મારકતાને તારકતા બાહ્ય સુખ-સમૃદ્ધિની કામના, અનાત્મભાવની પોષક હોવાથી પાપ સ્વરૂપ છે. પુણ્ય કાર્ય સાથે આ પાપ ભળે છે, ત્યારે એ પુણ્ય પણ પુણ્યાનુબંધી ન બનતા, પાપનુબંધી બને છે. નાનું પણ પુણ્ય પોતાનું શુભ ફળ અવશ્ય આપે જ છે. પરંતુ એ પુણ્ય કરતી વખતે જો એના ફળરૂપે લૌકિક–સુખની ઇચ્છા રાખવામાં આવે, તો એ પુણ્ય પોતાનું સાચું અને સંપૂર્ણ ફળ આપવા સમર્થ નથી બની શકતું. પણ ઇચ્છાનું પાપ ભળવાથી તે પાપાનુબંધી બનીને અંતે દુર્ગતિના દારૂણ દુ:ખો આપનારું બની જાય છે. માટે પુણ્ય નિષ્કામ ભાવે જ કરવાનું વિધાન છે.
કામનાને નિદાનપૂર્વકના પુણ્યથી મળેલી બાહ્ય સુખ-સામગ્રી આ જીવને માટે, ઢીલા ગોળ પર બેઠેલી માખીઓ જેમ આરંભમાં ક્ષણિક સુખસ્વાદ આપીને અંતે આત્મઘાતક બની જાય છે. જ્યારે નિષ્કામ ભાવે પરોપકારના લક્ષથી કરેલા પુણ્યને અને તેના દ્વારા મળતી સુખ-સામગ્રીને, સાકરના ગાંગડા પર બેઠેલી માખીની ઉપમા આપી શકાય.
| સાકરના ગાંગડા પર બેઠેલી માખી સાકરના રસાસ્વાદને લઈને અંતે ઇચ્છા મુજબ ઉડી જવાની સંપૂર્ણ ક્ષમતા ધરાવે છે. જ્યારે ઢીલા ગોળ પર બેઠેલી માખી એટલો બધો રસાસ્વાદ પણ પામી શકતી નથી અને મૃત્યુનું દુ:ખ એને માટે અનિવાર્ય બની જતું હોય છે. માટે પુણ્યકાર્ય કરતી વખતે કેવળ કર્મક્ષય અને પાપક્ષયની જ ઇચ્છા રહે, કોઈપણ જાતની ભૌતિક લાલસા એમાં ભળી ન જાય, એની તકેદારી રાખવી અતિ આવશ્યક છે.
(‘ચૂંટેલું ચિંતન' પુસ્તકમાંથી સાભાર)
For Private And Personal Use Only
