________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મને મન એ એવું છે કે તે એક સેકંડ પણ નવરું રહી શકતું નથી. તેને સાનુકુળ પદાર્થો આપશે તે તે, તેના વિચારે કરશે અને જે પ્રતિકુળ પદાર્થો આપશે તે તે તેના વિચારમાં મગ્ન બની જશે. પણ તે નવરું રહી શકશે નહિ. કેઈપણ મનનીય પદાર્થનું મનન તે અહોનિશ કર્યા જ કરે છે. માટે સુવિચારો ઉદ્દભવે તેવી પરિસ્થિતિમાં તેને લગાડવાથી તેમના દ્વારા જ આધ્યાત્મિક વિકાસના પથ પર પ્રયાણ કરી શકાય છે.
વિશ્વમાં જે જ્ઞાન છે, તે ય પર આધારિત છે. ય એટલે જાણવા યોગ્ય પદાર્થો જે આ જગતમાં છે જ તે વસ્તુઓ પિછાનવામાં આત્મા પ્રવર્તમાન છે, તેથી જ જ્ઞાનને અવકાશ છે. જે ય પદાર્થોની હૈયાતી આ સંસારમાં ન હોત તો આત્મામાં જાણવાની પ્રવૃતિ ન હતી અને તેથી જ્ઞાનનું અસ્તિત્વ પણ ન હેત જ્ઞાનને અવકાશ તે ય પદાર્થો પર રહે છે, તેમ મનને આધાર પણ વસ્તુના મનન ઉપર રહેલું છે. ગેય પદાર્થો ન હેત, તેજ પ્રમાણે મનન વસ્તુઓ ન હેત તે મન પણ ન હત. મનન સિવાય, ચિંતન સિવાય, વિચાર સિવાય મન નામને પદાર્થ લેકમાં રહી શક્તોજ નથી. ફક્ત તેરમું ગુણસ્થાનક જ એવું છે કે ત્યાં મને વર્ગણાનપુગલેને ગ્રહણ કરીને દ્રવ્યમન પણે પરિણાવવાનું હોવા છતાં તે ગુણસ્થાનક વત સર્વજ્ઞ ભગવંતે મનન કરવાં પણું નથી. અર્થાત ચોગી કેવળી તે સંકલ્પ-વિકલ્પ રહિત જ છે અને તેથી જ તેઓને માત્ર એક સાતવેદનીયક્રમનોજ બે સમય પૂરત જ બંધ હેઈ, તેટલી સ્થિતિ પ્રમાણ બંધાતું તે કર્મ, ત્રીજે સમયે નિર્જરી જાય છે. આ પરમાત્માએ તેથી જ તે ભવની પૂર્ણતાએ અવશ્ય મોક્ષગામી બને છે..
સંકલ્પ વિકલ્પરૂપ ભાવમન નહીં હોવા છતાં મને વર્ગણાનાં પુદ્ગલેને પરિણાવી દ્રવ્યમનના પ્રવર્તનરૂપ મનેયેગતે તેરમાં ગુણસ્થાને પણ છે. એટલે ત્યાં દ્રવ્યમને અને ઉપગને સંબંધ છે. પરંતુ ચઉદમાં ગુણસ્થાને તે આત્મા સર્વથા અયોગીજ બની રહે છે. કારણ કે ત્યાં તે દ્રવ્યમન પણ તેનું નથી. જેથી ત્યાં ઉપગ અને મનગને સંબંધ સર્વ દાને માટેઠ્ઠિી જાય છે. પરંતુ એવી મનના તદ્દન સંબંધ રહિત આત્મદશા તે અનુભવ ગમ્ય છે. આવી દશાની પ્રાપ્તિ હોવાનું તે સર્વજ્ઞ પુરુષે ના વચનથી જાણી શકાય છે. માટે જ શ્રી આનંદઘનજી મહારાજે પ્રભુસ્તવનમાં કહ્યું છે કે :
મનડું દુરારાધ્ય તે વશઆર્યું, તે આગમથી મતિ જાણું,
આનંદઘન પ્રભુ મહારૂં આણે, તે સાચું કરી જાણું,-હે કુથુંજન ચૌદમા ગુણસ્થાનકથી આત્મા, દ્રવ્ય અને ભાવ એ બન્ને પ્રકારના મનના સંબંધથી સર્વથા અને સદાને માટે છૂટી જાય છે. પછી સિદ્ધાવસ્થાને પ્રાપ્ત કરવા છતાં પણ તે “આત્મા” ઉપયોગ યુક્ત તે વતતેજ
લેખક રતિલાલ માણેકચંદ શાહ ( મિત્રભાનું ) દેવ દુર્લભ મળે માનવ દેહ આ, " વિષયની વાટમાં કેમ ગાળે ? અર્થ ગુલાબને ખૂબ મઘે મળે
ઢળતે કાં અરે કીચ ખાળે ? રત્ન ચિંતામણિ હાર હાથે ચડે.
કાચ બદલે અરે કાં ગુમાવે ? આંખ ઉઘાડીને નિરખ તુ માનવી ! પ્રાપ્ત અવસર ફરી હાથ ના વે.
-પ્રફુલ જે. સાવલા
૧૧૬]
[આત્માનંદ પ્રકાશ
For Private And Personal Use Only
