________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મનુષ્ય ક્ષણવાર પણ વ્યવહારશૂન્ય ટકી શકતો નથી. “સાયન્સ' જે શંકાનું ઉત્પતિ સ્થાન છે તે પશુ ખરૂં જેનાં કાર્યક્રાણુની સંકલના ઉપર શ્રદ્ધા રાખીનેજ પ્રવતે છે, અમુક કાર્ય કારણના નિયમનો જયાં ભંગ થતો હોય ત્યાં સાયન્સ એ નિયમ માટે શંકા ન ધરાવતાં ભવિષ્યમાં જુદે ખુલાસો થશે એમ શ્રદ્ધા રાખે છે.
બુદ્ધિવાદ અને તર્કવાદ શંકાને જન્મ આપે છે. એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે – "Duult is the disease of privieguvi suls" usta Denizde કરે છે પણ એ રોલ હોવો એ પણ એક અસાધારણ અધિકાર છે- આવાં વચનમાં શંકાપ્રધાન ઉગ્યતાને પશ્ચિાત્યોએ સાબીત કરેલી છે.
નવીન ભાવના વિચારસ્વતંત્રતા–બુદ્ધિવાદ-ખાસ કરીને પૂર્વ અને પશ્ચિમના સંક્રાંતિ કાળના પ્રવાહે આધુનિક યુવકોમાં પલ્લવિત કરેલી છે. કેમકે પ્રત્યેક યુવક પોતાની માનસિક, વાચિક તથા કાયિક પ્રવૃત્તિનું સૂમ અવલોકન કરશે તે તુરત જણાઈ આવશે કે દરેક ક્ષણે તે માત્ર લાગણીના બળથીજ દોરાય છે પિતાના દઢ થયેલા સંસ્કારોને લીધે જે મનન પ્રવન બળ (impusc) નો વેગ હેય છે તે સાથે પક્ષપાત બ ધાઈ જાય છે તે જોઈ શકતા નથી–પણ અમુક લેખક પિતાના લ ખેલા થથની ખામી જોઈ શકતો નથી--પણ અમુક કાળ ગયા પછી-મેં આ ગ્રંથ લખ્યો છે તેવી વિસ્મૃતિ થયા પછી જે તે એ ગ્રંથને તટસ્થ વૃત્તિથી-વિચારદતા વગર-અવલોકે તે ત્યાં તેની અપૂર્ણતાનું ભાન થયા વગર રહેતું નથી. જે ભાવનાઓ અમુક વખતે સંપૂર્ણતાવાળી લાગે છે તે કાળે કરીને નિષ્પક્ષપાતપણે વિચારતા તે અપૂર્ણતાં જુએ છે.
જ્યારે મનુષ્ય પ્રવૃત્તિના આવેગમાં હોય છે ત્યારે તેના અંતિમ ફળ-પસિ શ્રામનો વિવેક કરી શકો નથી, વિચારસ્વતંત્રતાની હદમાં વારે વારે વારે તરંગઃ એ સૂવ સમાય છે. પરંતુ પ્રવૃત્તિના આવેગમાં જ્યારે તે હદ ઓળંગી જવાય છે ત્યારે જિજ્ઞાસુપણું જતું રહેતાં–શંકાનું શ્રદ્ધા મૂલકપણું નષ્ટ થાય છે. વિચારસવતંત્રતાના જમાનામાં શંકા ઉપન્ન કરવી એ સત્યસ્વરૂપને જોવા માટે જાડું આવરણ પાતળું કરવાતુય છે. કેમકે શંકાની ઉત્પત્તિ બુદ્ધિના પ્રદેશમાંથી છે. જ્યારે આત્મા તેની ક્ષપશમ જન્ય બુદ્ધિને અજમાવે છે ત્યારે બુદ્ધિ સમ અને અને સમર્થ થતી જાય છે અને શ્રીમદ્દ હરિભદ્રસૂરિએ પ્રબોધેલા ધર્મવાદની કેટિઓથી રહસ્ય પ્રકટ થાય છે. શંકા થવી અને તેની નિવૃત્તિ થવી એ સત્યસ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવામાં એક પગથીયું આગળ વધવા બરાબર છે. પરંતુ શ્રદ્ધા વગરની શંકા નિસાર નીવડે છે.
For Private And Personal Use Only
