Atmanand Prakash Pustak 017 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531195/1

Page #1

066€ 6663960€€€**60€+600*
I
છે. श्री जयानन्दर सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
आत्मानन्द प्रकाश
.
Land
સંખ્યાવૃત્તમ્ ॥
600 00000000 0000 00000000000000
आत्मानन्दं प्रयाति स्मरणकरणतः श्रीप्रभार्यत्प्रकाशात् पुण्यं ज्ञानं ददाति प्रतिदिनमथ यद्वाचनं सज्जनेभ्यः । यस्य स्तुत्यप्रयत्नः समुदयकरणे सत्यधर्मे रतानां 'आत्मानन्द प्रकाश' वहतु हृदि मुदं मासिकं तद्बुधानाम ||१||
માત્ર
J. ૨૭. વીર સં. ૨૪૪-ગર્ભાશ્વન. બાળ નં. ૨૪
વિષયાનુકમણિકા,
પ્રભુ સ્તુતિ. ( રા. વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ બી. એ ) ૨ વિશ્વનું દૈવત. ( ચ ાનજી લo કિં. )
૧
૨૦૨૬ * * તમ
प्रकाशक- जैन आत्मानन्द सभा - भावनगर.
૩ કેટલાક પ્રાસ્તા િક લેકે ( રા કુમેલલ અ, ત્રવેદી )
૪ મનુષ્યની પ્રભાવશીલતા. ( : વિદ્યુલામ મૂળયદે બી.એ.)
૫ સત્તાનું અરાત્મપ્રતિ પ્રેત્સાહન. ( રા કનૈચ ઝવેરભાઇ )
METERS2:32 HE REFUS**
૮ કામદેવ વિષયાસનાનું જોર,
૯ આચર્યો કૈંક ઉત્તમ પદ્મ। પાત્રમાંજ શૅ બે છે
જૈન સમાજની આધુનક સ્થિતિ. (રા. માવજી દામજી )
..
૧૧ ૨૬ગ્ય સમી ચાલતી યોં 1 )
'
...
૧૨ દિવાળનું સ્તવન. ( ૫૦ અજીતસાગર મહાર જ
B
ઈશ્વ
in ? ના.
બૃશ્ય એ
?
૬ સાધુનાની સેવાથી લાભ શી રીતે લઇ શકાય ? (મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી), હું સ્વકર્ત્તવ્ય પ્રેરક સૂક્ત વચન
૧૭ પ્રાચીન અને નવીન ભાવનાનું સણું ( ન્યાય અન્યેક )
(,,)
(,, )
(",)
兰
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. i! ટપાલ ખર્ચ આના ૪.
હે આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાાચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું-ભાવનગર.
...
區
***
THO
૫૭
૫૮
૧
* ;
૬૮
',
e
ર
153
પ
Page #2

અમારા માનવતા ગ્રાહકોને સૂચના. સોળમા વર્ષની બે અપૂર્વ ભેટ છે “ શ્રી જ્ઞાનામૃત કાવ્યકંજ.” (બી શાન સાર-ગદ્ય-પદ્ય અનુવાદ મૂળ સાથે.)
૨ “શ્રી કામઘટ કથાપ્રબંધ.” ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે આ વખતે બે બું ભેટ તરીકે લવાજમના લેણે પુરતા પૈસાનું વી. પી. કરી અમારા દરેક સુણ ગ્રાહકોને મોકલવાનું કાર્ય શરૂ થઈ ગયું છે. આ માસની આખર સુધીમાં જે ગ્રાહકોને ભેટની બુક ન મળી હોય તેમણે અમને જીવવા વિનંતિ છે. દરેક કદરદાન ગ્રાહકે તે સ્વીકારી લેશે અને પાછી વાળ નકામું નાન ખાનને નુકશાન નહીં કરે તેમ અમોને ખાત્રી છે. અને તે સ્વીકારી લેવા વિનંતિ છે.
બીજી બુક કામઘટ કથાપ્રબંધ (મંગળ કળશ) કથાના રસીક ગ્રંથ પણ આ વર્ષ સાથે ભેટ આપવામાં આવે છે. અને ત્રીજે આ સભાને ત્રણ વર્ષને રીપેટ (સં. ૧૯૭૨ ના કારતક શદ ૧ થી સં. ૧૯૭૪ ના આશા વદી ૧૯ સુધીના સાથે ભેટ મોકલવામાં આવેલ છે તે જણાવવા રજા લઈયે છીયે.
શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી મહારાજ કૃત
શ્રી અધ્યાત્મ મતપરિક્ષા ગ્રંથ.
* (મૂળ સાથે ભાષાંતર ) સતરમાં સૈકામાં કે જ્યારે જૈન દર્શનની અંદર પડેલ ભિન્ન ભિન્ન શાખામાં ધમ સંબંધી અનેક વિવાદે ચાલતા હતા, તે દરમ્યાન બાળ જેને સત્ય શું છે અને શુદ્ધ તો શેમાં છે ? તે શોધવાની મુશ્કેલી જણાતાં તેવા છને ઉપકાર કરવા નિમિતે જ આ અધ્યાત્મિક ગ્રંથની ઉક્ત મહાત્માએ રચના કરી છે. મોક્ષતા કારણ એવા ભાવઅધ્યાત્મ વિશે વિવેચન કરી તેની અંદર જ્ઞાન, દર્શન અને આરિત્રની ઉચ્ચ ઘટના કેવી રીતે થઈ શકે, તે માટે મહાત્મા મંથકાર મહારાજે યુક્તિપૂર્વક બતાવ્યું છે, અધ્યાત્મના ખપી અને રસીકને આ અપૂર્વ ગ્રંથ ખાસ પઠન પાઠત કરવા જેવો છે. કિંમત રૂ. ૯-૮-. પિસ્ટેજ જુદું. અમારી પાસેથી મળશે.
ખાસ આભાર,
શ્રી કામઘટ કથા પ્રબંધ.” આ રસિક અને બોધક કથાનક ગ્રંથ જેમાં કે પુણ્ય ૫ પને સંવાદનું ચમત્કારીક વર્ણન આપવામાં આવેલું છે, જેના લેખક શા-તમૂર્તિ શ્રીમાન કરવિજયજી મહારાજ છે તેઓશ્રીએ આ માસીકના તમામ ગ્રાહકોને ઉતગ્રંથ ભેટ આપવા માટે જે કૃપા બતાવી છે તેના માટે આ સભા ઉપકાર માને છે, અને તેઓ શ્રીના ઉપદેશથી આ ગ્રંથના પ્રસિદ્ધ કર્તા શ્રી સાણંદ રેન યુવકમંડલે બતાવેલ ઉદારતા માટે તેઓને થવાદ ઘટે છે.
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા.
લાવનગર,

Page #3

છે, ધરમ ની પ્રકાશ – ––૭ -૦૭–૭૭-૦—ઉછછછછ— છે. 20 ह हि रागषमोहानिनूतेन संसारिजन्तुना || Hari शारीरमानसानकातिकटुकःखोपनिपात,
पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्यपरिज्ञाने यत्नो विधेयः ॥
પુત ૨૭ ] વીર સંવત ૨૪૪૫, રાવન. ગારા સંવત ૨૪. [ ગ્રંશ રૂ નો.
ఆణణణFEEEEEEEE
श्री प्रभुस्तुति.
માલિની. ચલકિત કરતા જે અંતરાત્માની તિ, પ્રકટ કરી પ્રદીપ કેવલજ્ઞાન રૂપી; રમણનિત કરે છે આત્મ આનંદ માંહે, પરમ પુરૂષ તે તે ચિદઘનાનંદ રીતે. પ્રકટ કરી અભેદે ભાવના પૂર્ણ હર્ષે,
નવર જયકારી આંત્મ ઉત્કર્ષ સાધે; પ્રભુ અતિ ઉપકારી નિત્ય હૃદયે વસીને,
સકલ ભવિ જનના કર્મના બંધ છે. 22929394902993

Page #4

૫૮
શ્રી આમાનદ પ્રકાશ.
વિદ્યાનું દૈવત.
સયા. (લાવણ). (ચનાર–રા. ૨. શામજી લવજી ભટ્ટ-વરલ નિવાસી )
અહા ! પ્રભાકર થકી અધિકી પ્રકાશમય પૂરણ વિદ્યા, ફક્ત સૂર્ય તે બાહ્ય પ્રકાશક અંતર બાહ્ય બધે વિદ્યા; અમૃતમય કિરણેથી ઈન્દુ બાહ્ય તાપ શામક સુખદા, બાહ્યાભંતર તણું બહુધા તાપ ત્રિવિધ ટાળક વિદ્યા. સર્વભક્ષી છે પાવક તદપિ અને નહિ પ્રજાળે કદા, અમિત જન્મના સચિન પાતક ભમીભૂત કરે વિદ્યા; કલિમલહારક અધમ દ્વારક નદીઓ છે સુરસરિતાશા, પાવનને પાવન કરનારી પવિત્રતામય છે વિદ્યા. ખર્ચે ખટે કાં કઈ લુંટે અનેક ભયપ્રલ દ્રવ્ય સદા, પણ ખર્ચે પ્રતિદિવસ વધે છે ભય રહીત તે ધનવિવા; અન્ન તૃપ્રિકર ગણાય તદપિ ક્ષણિક ફરજ નિજ કરે અદા, પણું જીવન પર્યંત લગી છે અખંડ તૃપ્તિકર વિદ્યા. અમર નાશ પામે કટપાને સુધાપાન કરનાર સદા, શ્યામસુતિ નાશક નિશ્ચય અમૃતમય સમય વિદ્યા.
કેટલાક પાસ્તાવિક લોકો.
પદ્યાત્મક ભાષાંતર સહિત. રચનાર–શ્રીયુત કુબેરલાલ અબાશકર ત્રિવેદી,
( ગતાંક / ૩૫ થી શરૂ ) पीतोऽगस्त्येन तातचरणतलहतो वल्लभोऽन्येन रोषा
दावाल्याद्विप्रवर्यैः स्ववदनविवरे धारिता वैरिणी में । गेहं मे छेदयन्ति प्रतिदिनमुमाकान्तपूजानिमित्त
तस्मारिखन्ना सदाहं द्विजकुलसदनं नाथ नित्यं त्यजामि ॥

Page #5

કેટલાક પ્રાસ્તાવિક ક્ષે.
(મનહર ). અંજલી કરી અગત્ય પી ગયા પિતાને મારા,
ગુએ પ્રહાર કીધો પાત યારાને; ઉમાપતિત સેવા કરવા વિષે જ રેજ, બ્રાહ્મણે બધાય મળી છેદે ઘર મારાને; બાળકથી માંડી વૃદ્ધ સુધી સહુ વિપ્રવરે, મારી વેરી શારદાને મુખ માંહિ ધારે છે, એથી અતિ ખેદ પામી અંતર સદાય મારું,
દ્વિજ ઘેર જતાં, નાથ! નિત્ય મને ડરે છે. इभतुरगरथैः प्रयान्ति मूर्खा धनरहिता विबुधाः प्रयान्ति पद्भ्याम । गिरिशिखरगताऽपि काकपङ्गिः पुलिनगते नै समत्वमेति हंसः ॥
(રૂચિરા. ) હાથી, હય કે રથ ગ્યાનામાં બેસી મૂર્ખ મહાલે રે, વિજ્ઞવિના વિદ્વાન પુરૂ દેવ ચરણે ચાવે રે; ગિરિશિખર પર ભલે બેસતી હેય કાગની હારો રે, રેતીમાં ફરતા હુસેની સમાન એ નવ ધારે રે. ताम्बूलस्य गुणाः सन्ति सखे शतसहस्रशः। एकोऽपि च महादोषो यस्य दानाद्विसर्जनम् ।।
(દેહ. ) અસંખ્ય ગુણ તાંબુલમાં, પણ મોટે એક દોષ, જનને જતા દાનથી, કરાય છે બેહોશ. भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमै
नवाम्बुभिरि विलंबिनो घनाः । अनुद्धताः सत्पुरुषाः समृद्धिभिः
स्वभाव एवैष परोपकारिणाम ।।
(પુપિતાગ્રા) રિવર ફળથી નમે વધારે, સુજન સમૃદ્ધિ સામે ન ગર્વ ધારે; લથી જલ થતે નમાવ, પર ઉપકારી તણે જ એ સવભાવ.

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર. क्षमाशस्त्रं करे यस्य दुर्जनः किं करिष्यति । अतृणे पतितो वह्निः स्वयमेवोपशाम्यति ।।
( અનુક્રુપ) ક્ષમાશસ્ત્ર કરે જેને, તેને દુર્જન શું કરે ? રણમાં જે પડ્યો વહિ, એની મેળે જ તે કરે. शिशुरपि निपुणो गुरोगरीयान
न तु वपुषैव महान् महत्पतिष्ठः । मणिरणुरपि भूषणाय पुंसां न तु पृथुलाऽपि शिला बिलासहेतुः ॥
(સેરઠા) મોટા તે નર જાણ, જેનામાં ગુણ છે ઘણુ મોટા તો છે પાણુ, પણ પિરાય ન કોટમાં. છે મણિ અણ સમાન, પણ જન ભૂષણમાં ધરે, બાળક પણ ગુણવાન, એમજ મેટપ માણશે.
- --કાલ
મથુની પ્રભાવશીલતા.
વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ બી. એ. મનુષ્યને આ વાતનું જ્ઞાન હોય વા નહેય, તો પણ તેને પ્રભાવ અન્ય મનુષ્ય પર હમેશાં છે , જ. આ વાત સ્વાભાવિક રીતે જ બને છે. સભા તઃ એક માણસને પ્રભાવ બીજા માણસ પર પડે છે. આમાંથી કઈ બચી શકતું નથી; પરંતુ આશ્ચર્યની વાત તો એ છે કે મનુષ્ય કદિ વિચાર સરખે પણ નથી કરતો કે બીજા મનુષ્યપર પિતાને શું પ્રભાવ પડી રહ્યા છે-મારા સ્વભાવથી, મારા શદથી, મારી શારીરિક સ્થિતિથી, મારા હાસ્યથી, વા મારા રૂદનથી અન્ય લોકોના જીવનમાં શું પરિવર્તન થાય છે? આ પ્રભાવ હમેશાં ધીમે ધીમે અવ્યક્તપગે પડ્યા કરે છે, જે મનુષ્યને કાપિ ખ્યાલ પણ હેતો નથી. આપણા પ્રત્યેક શબ્દ અને પ્રત્યેક કાનમાં ઈને કઈ પ્રભાવશીલતા ૨હેલી જ છે. જે શબ્દો આપણે ઉગ્યારીએ છીએ અને આપણી ઈછા અથવા સંક૯પ વગર જે શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ

Page #7

મનુષ્યની પ્રભાશીલતા.
1
ચાલી રહી હોય છે તેમાં વિલક્ષણ પ્રકારની પ્રભાવશીલતા રહેલી છે. આટલે પ્રભાવ ઈચ્છા અથવા સંકલ્પ કર્યોથી પણ આપણે આપણી પ્રવૃત્તિઓથી પાડી શકતા નથી. આખા દિવસમાં એક ક્ષણ પણ એવી નથી જતી કે જેમાં મનુષ્યો પોતાની પ્રભાવશીલતાથી સંસારમાં કાંઇને કાંઈ પરિવર્તન નથી કરતા, પરંતુ એ પરિવર્તન એટલું બધું ધીમે ધીમે થાય છે કે મનુષ્યને એનું પૂરેપૂરું જ્ઞાન પશુ હેતુ નથી,
તેજ, પ્રકાશ, વિદ્યુત, આકષણ આદિ પ્રકૃતિની સંસ્તુ શક્તિએ હુમેશાં અવ્યક્તપણે અને માનભાવે પાતાનું કાય માલ્યા કરે છે. આપણા દ્રષ્ટિપથમાં તે કંદ આવતુ નથી. તેની સ્થિતિનું જ્ઞાન આપ્ણને તેનાં કાર્યો અને પશ્ચિમથી થાય છે. પ્રકૃતિમાં દ્રશ્યમાન થતાં પદાર્થાતુ પાિમ અદ્યપદાર્થોના વૈભત્રની સાથે સરખાવતાં તદ્ન તુચ્છ લાગે છે. દેખાવમાં સૂર્ય થશે ો છે, તેના પ્રકા પણ ઘણા જ વધારે છે; પરંતુ પૃથ્વીના જીવ જંતુઓ તથા વનસ્પતિ ઞગેરેના સ’પૂર્ણ પાષણ અર્થે સૂર્યનું તેજ પુરતુ નહિ હાવાથી વિશેષ પ્રકાશ માટે આપણને તારાઓના આશ્રય લેવાની જરૂર પડે છે, જે તારાઓ પૃથ્વીથી અતિશય દૂર છે અને તેથી જ જે સંપૂર્ણત: જોઇ શકાતા નથી. આમ હુારી રીતે પ્રકૃતિ હમેશાં આપણને બતાવે છે કે અદશ્ય પદાર્થોની શક્તિ દ્રશ્યમાન પદાર્થોની કિતથી અનેક ગુણ વધારે છે.
પ્રત્યેક મનુષ્યના હાથમાં ભેલ ધલા બુરૂ કરવાની અદ્ભુત ક્તિ રહેલી છે. આ શક્તિ તેના જીવનના પ્રભાવ છે. અમુક મનુષ્ય વાસ્તવિક રીતે કેવા છે, તેના અંતરંગ ભાવ અને વાસ્તવિક વિચારે કેવા છે એ સવનાં પ્રતિબિંબરૂપ એ વ્યક્તિ છે. કાઇ મનુષ્ય કઈ પણ કાર્ય ન કરતા હાય, તેપણુ તે પોતાના જીવનથી સંસારમાં હર્ષ વા શેક, આથા વા નિરાશા, આદાય વા કાય, સુખ દુ:ખાદિ ગુણુ અવગુણ સવંત પ્રસારે છે. આપણા જીવનમાં એ કાયા હમેશાં બન્યાં કરે છે એક તા એ કે ખીજા લેાકેા ઉપર આપણા પ્રભાવ પાડવા તે અને બીજું આપણા ઉપર ખીજાને પ્રભાવ પડવા તે; કેમકે આપણા બીજા ટેકે ઉપર અને બીજા લેાકેાના આપણા ઉપર પ્રભાવ નિરતર પડયા કરે છે.
સંસારમાં અનેક સ્ત્રી પુરૂષ એવા હાય છે કે તેઓની સ્થિતિ માત્ર હુ અને આનદનુ કારણ થઇ પડે છે. તેમાનાં દર્શનમાત્રથી આનંદ અને પ્રમાદ ફેલાઇ રહે છે, વાતાવરણ શાંતિમય જાવા લાગે છે અને ક્ષણભર તેા એવુ ભાન થાય છે કે જગત્ આનંદ અને આશાનું જ સ્થાન છે; પરંતુ કેટલાક એવા મનુષ્ય પણ હાય છે કે જેએની માત્ર આકૃતિ જોવાથી અશાંતિને અનુભવ થવા લાગે છે, વિનાકારણ આપણા હૃદયમાં ચિંતા અને ગભરાટ ઉપન્ન થાય છૅ, રાત્રંત્ર નિરાશા

Page #8

૬૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અને નિરાશા જ માલુમ પડે છે, રમણીય સંસાર નિર્જન જંગલ સમાન ભાસે છે, એક કલાક મોટા પર્વત સમાન જણાય છે, કઈ પણ વસ્તુ સારી લાગતી નથી અને કોઈ કાર્ય કરવાની પણ ઈચ્છા થતી નથી.
વળી કેટલાક મનુષ્ય એવા પણ છે કે જેઓ જીવન-સમુદ્રમાં બરફના પર્વ. તેની માફક તરતા ફરે છે. કેઈને તેઓની સહાનુભૂતિ હોતી નથી અને તેઓની પાસે કઈ જઈ શકતું નથી. આવા માણસે સૌથી અલગ રહે છે. કદાચિત્ દેવગે કોઈ તેની પાસે જઈ ચડે છે તો તે પાછળથી બહુ પસ્તાય છે કે હું અહિં કયાંથી આવી ચડયે તેમજ તે કેાઈની પાસેથી નીકળે છે તે શેચ થાય છે કે તે માણસ અહિંઆ કયાંથી આવી ચડ? આ પ્રકારના મનુષ્યને કેવો ભયંકર પ્રભાવ પડતું હશે તે સહજ સમજી શકાય તેવું છે, તેથી તેના વિશેષ વિવેચનની આવશ્યકતા નથી, પરંતુ આટલું જ કહેવું બસ છે કે જે દુર્ભાગી મનુષ્ય તેની પાસે રહે છે તેનું જીવન અત્યંત દુ:ખમય અને કટુતામય હોય છે અને તે જીવંત છતાં મૃતદશા ભેગવે છે એમ કહેવામાં લેશ પણ અત્યોકિત નથી. આથી ઉલટું કેટલાક મનુષ્ય એવા પણ હોય છે કે જેઓ ઘણું હસમુખા, પ્રસન્નચિત્ત, ઉદારાત્મા, અને શાંતસવભાવી હોય છે. તેઓના ચહેરા ઉપર વીરતા અને સહનશીલતા ઝળકતી હોય છે. તેઓ પોતાના નિયત માર્ગ પર નિર્ભયપણે વિચર્યા જ કરે છે. કઠિનતાએ આવે
પણ તેઓ સંપૂર્ણ પ્રસન્નતાપૂર્વક તેની સામે ટક્કર ઝીલે છે. આવા લોકેના પ્રત્યેક શબ્દ અને પ્રત્યેક કાર્યમાંથી આશા અને આનંદને પ્રવાહ વહે છે. જેવી રીતે સૂર્યના ઉદયથી અંધકાર ચાલ્યો જાય છે અને પ્રકાશ પ્રસરી રહે છે તેવી જ રીતે તેઓની દિવ્ય મૂર્તિના દર્શનથી નિરાશા પલાયન કરી જાય છે અને નિકૃષ્ટ કેટિના મનમાં પણ આશા અને ઉત્સાહનો સંચાર થાય છે.
કેટલાક લોકે મેલેરીયા તાવથી ગ્રસિત થયેલા સ્થાનની જેવા હોય છે. જેવી રીતે મેલેરીયાની હવાવાળા સ્થાનના સંસર્ગથી મેલેરીયાને રાગ ઉત્પન્ન થાય છે. અથવા જે સ્થાનમાં લેગ, કૉલેરા આદિ ચેપી રોગો પ્રવર્તમાન હોય છે તેવા સ્થા નમાં રહેવાથી ઉકત વ્યાધિઓ થવાનો ભય રહે છે તેવી રીતે આવા મનુષ્યની નિકટ રહેવાથી અને તેઓના સંસર્ગથી ભયાનક, મલીન અને વિષમય પ્રભાવ પડે છે. આવા મનુષે પોતાના ઘરની અંદર પણ રોગશેકથી ભરપૂર વિષમય વાતાવવરણ ફેલાવે છે. તે ગૃહમાં પ્રવેશ કરે છે કે તરત જ હાનાં બાળકે રમત ગમત તજી દે છે, આનંદ વિનોદ ચાલ્યો જાય છે અને સર્વના ચહેરા ઉપર શોકની છાયા પ્રસરી રહે છે. આવા મનુષ્ય દુનિયામાં એવા પ્રકારનું જીવન નિર્વહન કરે છે કે જાણે કે તેમના ઘરમાં હમેશાં કેઇ મરી જતું હોય અને તેથી તેઓને ભારે શોક

Page #9

મનુષ્યની પ્રભાવશીલતા.
રહેતો હોય, આપણે આવા લોકેના મુખ ઉપર કદિ પણ હાસ્યની છટા જોતા નથી, જયારે જયારે એને જોઈએ છીએ ત્યારે ત્યારે તેઓનું મોઢું ચઢેલું જ હોય છે અને આંખ લાલ હોય છે, પરંતુ દુનિયામાં આનાથી પ્રતિકૂળ પ્રકૃતિના મનુષ્ય પણ જેવામાં આવે છે કે જેઓ નિરંતર પ્રસન્નચિત્ત રહે છે અને બીજાઓને પણ પ્રસન્ન બનાવે છે. કોઈ માણસ ગમે તેટલે ઉદાસ હોય તો પણ તે તેને જોઈને પ્રફુલ્લ બને છે.
કેટલાક મનુષ્ય કપટી અને માયાચારી હોય છે, અર્થાત્ તેઓની અંદર કાંઈક હોય છે અને બહાર કાંઈક બતાવે છે. તેઓનાં વચન અને વર્તનમાં એકતા હોતી નથી. આ પ્રકારના લોકોમાં એક મહાન અવગુણ એ હોય છે કે જ્યારે કે કાર્ય માટે તેને તમારી જરૂર હોય છે ત્યારે તમારી સાથે મળી જાય છે અને તમારા તરફ પ્રપતિ અને સહાનુભૂતિ દર્શાવે છે. પિતાના સ્વાર્થ ખાતર તે તમારી સાથે રડવાને અથવા હસવાને તૈયાર બની જાય છે. એની વાણીમાં એટલું બધું માધુર્ય આવી જાય છે કે તમને ઘડીભર એમ જ થાય કે સર્વ વાત એનાં હૃદયનાં ઉંડાણમાંથી નીકળે છે, પરંતુ આ પ્રકારના વ્યવહારથી હમેશાં કાર્ય ચાલતું નથી. બાહ્ય ટૅગ લાંબા સમય સુધી નભી શકતા નથી. સમય જતાં આખરે સત્ય પ્રકટ થાય છે જ. કોઈ ભેળા મનુષ્યો એની જાળમાં કદાચ સપડાઈ જાય, પરંતુ સર્વને પોતાની જાળમાં તેઓ ફસાવી શકતા નથી, કેમકે દરેક મનુષ્યમાં એક અંતરંગ ગુપ્ત શકિત એવી રહેલી છે કે જે કહી શકે છે કે એ મનુષ્ય પૂર્વ અને માયાચારી છે. પિતાને સ્વાર્થ સાધવા ખાતર તે સર્વ વાતે મીઠાશથી કરે છે, પરંતુ તેને સ્વાર્થ સધાઈ રહે છે એટલે પછી તે તમારી સાથે વાત પણ કરતા નથી.
જ્યારે એ વાત નિશ્ચિત છે કે સારે અથવા ખરાબ પ્રભાવ હમેશાં પડયા કરે છે ત્યારે આપણું કર્તવ્ય છે કે આપણે આપણી અંદર એવા ગુણે ઉત્પન્ન કરવા જોઈએ કે જેનાથી જન સમાજનું હિત સાધી શકાય. આપણુ ચરિત્રમાં પ્રેમ, શીલ, શાંતિ, દયા, નેહ, સત્ય, ધર્મ, ન્યાય આદિ સદગુણે ઉન્ન થવા જોઈએ, કેમકે આ સદગુણોને સંસારમાં ભારે પ્રભાવ પડે છે અને તેનાથી સમાજનું હિત સાધી શકાય છે.
જે મનુષ્ય ઉત્તમ રીતિથી પોતાનું જીવન વ્યતીત કરતો હોય છે તેને પ્રાય: એ વિચાર હૉત્સાહઃકરી મુકે છે કે મહારાથી જગતનું કાંઈ પણ ભલું થઈ શકતું નથી, પરંતુ આમ હતોત્સાહ થવું એ ઉચિત નથી. કારણ કે જે રીતિથી તે પિતાનું જીવન વ્યતીત કરે છે તેનાથી પણ જગતને મહાન લાભ થાય છે. તે કઈ અદભુત અને આશ્ચર્યજનક કાર્ય ભલે ન કરતે હોય, પરંતુ તેના જીવનથી અને તેની સ્થિતિથી સંસારમાં અવ્યકત ૫ ઘણી ઉંડી અસર થાય છે. કેટલીક વખત ન્હાના

Page #10

૬.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ન્હાનાં કાર્યાંનું પરિણામ ઘણું જ મે આવે છે. જેને આપણે ન્હાની ન્હાની વસ્તુએ સમજીએ છીએ તે મહાન કાર્યની કારણભૂત બને છે. ઉદાહરણ તરીકે વિશ્યમ ગૉડવીન નામના માણસે ઇ. ૧૯૭ માં કેટલાક નિબંધે!ના સંગ્રહુ કરી એક પુસ્તક લખ્યુ હતુ'. ત સબચે તે પુસ્તકની કંઈ પણ કદર થઇ ૧ હતી; પર ંતુ તે નિમ ધ્રાના અભ્યાસ કરીને થોમસ માથસે ઇ. ૧૭૯૮ માં એક નવિન નિખ ધ લખ્યા. આ નિષ્ત્ર ધનેા ચાર્લ્સ ડાર્વિને અભ્યાસ કર્યો અને તેનું ચિત્ત એ વિષય તરફ એટલુ' બધુ આકર્ષાયુ કે તેના જીવનના અધિકાંશ ભાગ એ વિષયના અધ્ય ચનમાં વ્યતીત થઈ ગયા અને છેવટે ઇ. ૧૮૫૯ માં જીવાત્પતિ ' Oriçin of Spe cies) નામનુ એક નવીન પુસ્તક પ્રકાશિત કર્યું. ઉકત પુસ્તકે ઓગણીસમી સદીમાં મહાન પ્રભાવ પાડયે અને વિજ્ઞાનમાં ભારે પરિવર્તન કરી મુકયું. આ ઉપરથી સમજી શકાશે કે માલ્જીસના નિમયે ગાઁડવીનના પુસ્તકના પરિણામ રૂપ છે અને ડાનિનું પુસ્તક માલ્જીસના નિધના પરિણામ રૂપ છે. આ પ્રભાવ પર પરાથી ચાલ્યું આવે છે. ગોંડવીનનું પુસ્તક પણ કાઇના શબ્દો અથવા વિચાદેશના પિરણામરૂપ હશે. આ રીતે વિચાર કરતાં માલુમ પડશે કે શરૂઆતમાં એ શબ્દો કોઇ સાધારણ વ્યક્તિના મ્હાંમાંથી નિકળ્યા હશે જેનું પરિણામ એ આવ્યુ કે ડાવિને એક મહત્વની શોધ કરી, ઉકત શબ્દો પ્રથમ ખેલનારને સ્વપ્ને પણ નંદુ ખ્યાલ હાય કે પોતાનાં શબ્દોનું આવુ માઁટુ' પરિણામ આવશે, તે તે એમજ ધારતે! હશે કે હું જગતને વાસ્તે કંઇ પણ કરી શકયા નથી,
સંસારમાં આપણૅ માટે અનેક કાર્યો નિયત થયા હોય છે. અન્ય મનુષ્યા પ્રતિ તેમજ આપણા પોતાના પ્રતિ અનેક કબ્યાનું યથાસ્થિત પાલન કરવુ' એ અત્યંત જરૂરનું છે. સહુથી પ્રથમ કર્તવ્ય એ છે કે જે સ્થાનમાં આપણે ઉત્તમ રીતિથી જીવન વહન ન કરી શકીએ અને ત્યાં ઢાંતિથી રહેવામાં અનેક વિના તથા માધા નડે એમ હાય માં આપણે કદાપ્તિ રહેવું જોઇએ નહિ. એમાં જે આપણા પોતાના દોષ હૈય તો તેના શિઘ્ર ઉપાય કરવા જોઇએ. જો બીજાના પ્રભાવના દોષ હોય અને એ પ્રભાવ વિષમય વાતાવરણની માફક આપણા ઉત્તમ વિચારો તથા ઉત્સાહને છિન્નભિન્ન કરી મુકે મ હોય તો આપણે આપણી જાતને તેમાંથી બચાવવા પ્રયત્નશીલ બનવું જોઇએ, પરંતુ તેમ કરવામાં આપણે આપણા કત્ત વ્યુમાર્ગ થી ચલિત થતા નથી તે ખાસ લક્ષમાં રાખવુ જોઇએ. એ પ્રભાથી પોતાની જાતને બચાવવા જતાં કર્તવ્યપાલનમાં બાધા આવે એમ હાય તા એવી દશામાં આપણે એ પ્ર ભાવના ઉચ્છેદ કરવાનો પણ પ્રયત્ન કરવા એઇએ; અર્થાત્ બીજા શબ્દોમાં કહીએ તે એ પ્રભાવરૂપી જ્લરના નાશ કરવા માટે રાત્ર અને સદાચાર રૂપી આષ

Page #11

મનુષ્યની પ્રભાવશીલતા.
૬૫
ધિનું નિરંતર સેવન કરવું જોઈએ. આપણે જે લોકોની વચમાં રહીને જીવન ગાળવાનું હોય છે તેના ગુણેની જેટલી અસર થાય છે તેટલી તેઓનાં કાર્યોની થતી નથી. તેથી એ આવશ્યક છે કે આપણે આપણી જાતને સારા પ્રમાવામાં રાખવી જોઇએ અને ખરાબ પ્રભાવથી બચાવવી જોઈએ.
આપણે પ્રભાવ બીજા ઉપર પાડવા માટે પ્રથમ તો એ જરૂરનું છે કે આપ ણને આપણું પિતાની વાતમાં શ્રદ્ધા હેવી જોઈએ અને જે વાતેમાં શ્રદ્ધા હોય છે તેને વ્યવહારમાં મુકવી જોઈએ, અર્થાત જેવી વાણી તેવું વર્તન હોવું જોઈએ.
જ્યાં સુધી આ પ્રમાણે નહિ અને ત્યાંસુધી બીજા લોકો ઉપર આપણે પ્રભાવ પડી શકશે નહિ. આપણે ગમે તેટલું કહેશું તે પણ તેઓ આપણી વાત કદિ' પણ માનશે નહિ, અને આપણી વાતમાં તેઓને વિશ્વાસ પણ બેસશે નહિ. જે પ્રમાણે કરવાનું આપણે બીજાને કહીએ છીએ તે પ્રમાણે જે આપણે પોતે કરીએ છીએ તે આપણા કહ્યા વગર લોકે આપણું અનુકરણ કરવા લાગે છે. અંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે “Example is better than precept” એટલે કે કહેવા કરતાં કરી બતાવવું વધારે સારું છે. લેહક લોહને પોતાના તરફ ખેંચી લે છે તેનું રહસ્ય એ છે કે તે લોહના કટકાને ચુંબક બનાવે છે અને પછી જ ખેંચી શકે છે. લેહમાં લેહત્વજ ગુણ રહે છે, તે તે કદાપિ ખેંચી શકતું નથી. આ વાત આપણી બાબતમાં પણ ઘટાવી શકાય છે. જે મા પાપ પતે સુશીલ નથી હોતા તેઓ પોતાનાં બાળકોને કદાપિ સુશીલ બનાવી શકતા નથી. મદિરા પીનાર માણસ કઈ દિવસ પણ બીજાને મદિરા પીવાની ટેવથી મુક્ત કરી શક્તો નથી. જે માતા પિતે અસત્યવાદી હોય છે તે પોતાના પુત્રને સત્યવાદી થવાને ગમે તેટલો ઉપદેશ આપ્યા કરે, તે પણ પુત્ર અસત્ય બોલવાનું છોડી શકતુંનથી. માતા વાણી દ્વારા કડે છે કે અસત્ય ન બેલ; પરંતુ તેનો પ્રભાવ કહે હોય છે કે અસત્ય બોલે. તેથી જ જે માતા પિતા ઈચ્છતા હોય છે કે પિતાનાં બાળકે અસત્ય બેલતાં અથવા બીજા કઈ અવગુણ ન શીખે અને ઉત્તમ ગુણે જ ગ્રહણ કરે તેઓને પિતે ઉક્ત સદગુણે પિતામાં ઉત્પન્ન કરવા જોઈએ અને તેને અનુરૂપ પ્રવૃત્તિ કરવી જોઈએ. આમ થશે તે પછી બાળકોને કહેવાની પણ જરૂર નહિ પડે. તેઓ સ્વયં સક્યુરી બની જશે. બાળકે આપણે માનસિક, વાચિક અને કાયિક સર્વ પ્રવૃત્તિઓને સવભાવન: અવલક્યા કરે છે અને તદનુસાર તેઓનું જીવન ઘડાય છે. આમ હોવાથી આપણે આપણાં બાળકોને જેવા બનાવવા ઈચ્છતા હોઈએ તેવા આપણે પોતે બનવું જોઈએ.
પ્રભાવની શક્તિ અદ્દભુત છે. કોઈ પણ એનાથી બચી શકતું નથી. આ સંસારમાં એવો કોઈ પણ મનુષ્ય નથી કે જેને પ્રભાત બીજા મનુબે ઉપર ન પડત

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
હાય, અને બીજાનો પ્રભાવ તેના ઉપર ન પડતો હોય. આ કેઈ હોય તે તે મનુષ્યત્વને લાયક નથી. આપણા પ્રત્યેક ભાવ, વિચાર, શબ્દ અને કાર્યથી અન્ય મનુષ્યના જીવનમાં કંઈને કંઈ પ્રકારનું પરિવર્તન થાય છે, અને તેથી જ આપણે આપણાં જીવનને આદર્શજીવન બનાવવા સતત મદનશીલ રહેવું જોઈએ, અને લક્ષમાં રાખવું જોઈએ કે આપણે પ્રભાવ એ કેવળ પ્રાલ જ નહિ પરંતુ સર્વોત્તમ પ્રભાવ બન જોઈએ. આપણે એવા ગુણોથી અન્વિત થવું જોઈએ કે જેથી આપણા સંસથી બીજા લોકો ગુણવાન બને. આપ નિવારો ઉદાર હોવા જોઈએ, આપણું વાણીમાં માધુર્ય હોવું જોઈએ, અને આપણાં કાર્યો જનસમૂડને હિતકારક નીવડે એવાં હોવા જોઈએ. આપણામાં એવી પ્રભાવશીલતા હોવી જોઈએ કે આપણી ઉપસ્થિતિથી લોકોની પીડા અને મુશ્કેલીઓ દૂર થઈ જાય અને આપણા સ્મરણ માત્રથી લોકોને સુખ અને શાંતિ ની પ્તિ થાય. આ પ્રકારની પ્રભાવશીલતા પર માત્મા સર્વમાં પ્રેરે એ શુભેચ્છા !
सत्शास्त्रनुं अन्तरात्माप्रति प्रोत्साहन.
હરિગીત. નિઃસ્તબ્ધ યામિની ૨ વિષે બંસી મધુર જેમ લાગતી, હિનકે સવારે સક્શાસ્ત્રવાણું આત્મ અંતર વાગતી; હે વ્યક્તિ માનવ ! કોણ તું? તે તો તપાસી લે જી, ના દેહ! ને તું અવયવી! ચૈતન્ય મૂર્તિ છે ખરી.
ભીરૂ કાયર ના બને તું ના નિરાશી ઘા હવે, શ્રદ્ધા કરી પરમાત્મવચને સબળ બનજે આ ભવે, પુરૂષાર્થથી મહાવીર જિનવર વંદનીય ત્રિભુવને, પુરૂષાર્થહીંન તું આ રહ્યો છે તુછ ભાવે ભવવો.
કાલે કરીશું” વૃત્તિ એવી છવને રડાવતી, ત્યાગી પ્રમાદ પ્રયત્નથી સત્સંગ સાધન લાવતી;
સંસારના કુરુક્ષેત્રમાં સમભાવ વૃત્તિ સંગ્રહી, ૧ શાંત, ૨ રાત્રી, ૩ વાંસળા, ૪ સુંદર સ્વરથી, ૫ છવને વધુમાં,

Page #13

સશાસ્ત્રનું અન્તરાત્માપ્રતિ પ્રોત્સાહન. જીવનતણી સુંદર ક્ષણે આનંદમાં જાઓ વહી.
પ્રિયતમ! સદા તું જાણુજે છે કિરટરૂપજ સુષ્ટિનું, મનુષ્ય જીવન જ્યાં રહેલું ભાવિ ઉજજવળ દષ્ટિનું; ક્રમશ: વટાવ્યાં સસરા અવાટ રહી હવે, જે! જો! ઊંચું આગળ નિડાળ સુક્કા બનવા પરભવે.
૫
છે સાધને સમજણ વળી સદદ્વિવેક વિષે રહી, તતણું છે સુલભતા આ જૈન સૃષ્ટિમાં લહી; છે શાંતિનાં આ ધર્મચકો આપણું રક્ષણ કરે, જ્ઞાતવ્ય ને કર્તવ્ય ને પ્રાપ્તવ્યથી શુભ સંચરે.
કાળે૧• હતી તારા વિષે એ ચેતના જે કર્મની, વળી કર્મફળની ચેતના ભોગે વિષે ના ધર્મની પણ હા! હવે એ ચેતના સુવિશુદ્ધ જ્ઞાનાણી થઈ, રસ્કારથી સમૃદ્ધ બનતાં–શક્તિ અપ હવે ગઈ.
વાય ઝપાટે જેમ તેરણાં ચક્રવત ભમતાં રહે, તું તેમ આશા વારનાથી દીનતાને સંગ્રહે; નિવૃત ૨ સ્થિત દીપ પેઠે હૃદય એ ચળતા તજી, સામ અદભૂત પ્રેરજે તું મુક્તિ વર્ષ માટે સજી,
સાચી થી રામ્રાજયની તારી કરે છે આ રહી, પગ કરતાં શીખવું એ ભુલ ના જાએ રહી, આત્મિક જ્ઞાન-વિભાવરતિ છે તજ પસંદગી, કર યુથી જલદી હવે અવશેષ છે આ જીદગી.
ફતેહગંદ ઝવેરભાઈ.
૬ મુકટપ છે ઉચ્ચતર ગુણ સ્થાન ના મવશ્વની પ્રાપ્તિ, ૮ સારા જલેક ૯ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ, . એ વખતે. ૧૧ વિરુદ્ધ ના નેતા, ૧૨ પવન વગરના સ્થળમાં રહેલા દીવાની પડે.

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકારા.
સંત-સાધુ જનોની સેવાથી લાભ શી રીતે લઈ શકાય?
લેખક–મુનિરાજશી કપૂરવજ્યજી મહારાજ જેમ મિષ્ટ અને નિર્મળ જળનું સેવન કરવાથી દાહની શાન્તિ, તૃષાને ઉચ્છેદ અને મળની શુદ્ધિ થાય છે તેમ જગમાં તીર્થરૂપ સંત-સાધુનું સેવન કરવાથી કષાય દાહ ઉપશાન્ત થાય છે-કેધાદિક કષાયતાપ ટળે છે, વિષયાદિક તૃષ્ણ શાંત થાય છે-સંતોષ વળે છે તથા રાગ, દ્વેષ અને હાદિક મહાદેષ-મેલ દુર થાય છે. સંતસેવા કલ્પવૃક્ષની જેવી સુખદાયી છે, શુદ્ધ નિષ્ઠાથી સંત-સુરપાદપની સેવા કરનારને અમૃત ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. તેમની છાયા પણું શીતળતા ઉપજાવનારી અને પાપ-તાપને નિવારનારી હોય છે. એવા ઉત્તમ વિરલ સંત મહાત્માઓની સેવા કોઈ વિરલ ભાગ્યશાળી જનો પામી શકે છે.
એવા ઉત્તમ સંત-સાધુ-મહાત્માની સેવા પામીને જે તેમનામાં પ્રગટેલા ઉત્તમ ગુણે ક્ષમા, મૃદુતા, સરલતા, સંતોષાદિક આપણે આદરીએ અને કેધાદિક દેશે નિવારીએ તોજ તેમની પવિત્ર સેવાની સાર્થકતા તેમ ન થાય અને આપણે જેવા ને તેવા દોષિત જ રહીએ છીએ તે તેમનામાં સંતપણાની ખામી હોય કે આપણામાં તેવી ચોતાની જ ખામી હોય. પ્રથમ પક્ષ કરતાં એટલે સંતની ખામી લેખવા કરતાં આપણી જ ખામી શોધી લે થી વધારે સારી છે. જે આપણે ક્ષુદ્રતાદિક દોષદષ્ટિ તજી હંસની જે રી ઉમદા ગુણદષ્ટિને જ આદરીએ તે જ આપણી ઉન્નતિ થતાં
ડી વાર લાગે. પણ દુર્ભાગ્યે આપણે જ્યાં ત્યાં દોષજ જેવા વધારે ટેવાયેલા હોવાથી ત્યાંથી અનેક ગુણ મળવાનો સંભવ હોય ત્યાંથી પણ આપણે દેષને જ લડીએ અને દૂધમાં પણ પિરા જેવા જેવું કરીએ એ બહુ શરમાવા જેવી નાદાની ભરેલી વાત લેખી શકાય. જોકે ઉત્તમ જાતિકુલાદિક સામગ્રી આપણે મોટાં પુન્ય પામ્યા છીએ, પરંતુ જે તેનો તેવો જ પગ કરી લેવાય તે જ તેની સાર્થકતા છે. બીજાનાં સિંઘ કામ જોઈ જેમ માપણે એમનાં એવાં નિંઘ કામ તરફ અભાવે-તિરસ્કાર જણાવીએ છીએ તેમ આપશે તેવાજ કામ ભણી અમાવો કે તિરસ્કાર શા માટે ન થવો જોઈએ ? અવશ્ય થજ જોઈએ. તેમ છતાં તે થતો ન હોય તો તે આપણા હૃદયની શૂન્યના કે કઠોરતા કહેવાય. આપણું આટલી બધી અગ્યતા જાણી જ્ઞાની ગુરૂ કેવળ અનુકપ બુદ્ધિથી આપણે ઉપગ જગાડવા અને કોમળતા, નમ્રતા, સરલતા અને સંતોષાદિક ગુણ આદરી અનાદિ ક્રોધ, માન, માયા અને લોભાદિક દુર્ગુણ નિવારવા અમૃત જેવાં હિત વચન કહેતા રહે છે. જેનું ભલું થવાનું હોય, જેનો ઉદય જાગવાને હાય, જેનું ભવિષ્ય સુધરવાનું હેય એવા ભવ્ય જેનેજ નિઃસ્વાથી ગુરૂનાં હિત વચન સાંભળી હૈયે ધરે છે. ગુરૂ મહારાજનાં અમૃત જેવાં શીતળા

Page #15

સ્વકતઓ પ્રેરક સત વયન.
વચનથી તેમના સઘળાં પાપ-તાપ દૂર થવા પામે છે. પૂર્વત કર્મ અનુસાર પ્રાતેમાં સંતોષ રાખી પોતાનું ભવિષ્ય સુધારવા, સ્વકલ્યાણ સાધવા તે સાવધાનપણે પ્રયત્ન કરે છે. ઉત્તમ પ્રકારની ગ્યતા પ્રાપ્ત કરવા મન વચન કાયા સંબંધી દોષનું નિવારણ કરી, ન્યાય નીતિનો પાયો મજબુત કરી, શ્રેષ્ઠ દેવ ગુરૂ ધર્મમાં અનન્ય શ્રદ્ધા રાખી પવિત્ર વિચાર, વાણી અને આચારનું પાલન કરનાર અંતે અવશ્ય આત્મહિત કરી શકે છે.
સ્વતંત્ર પ્રેરક સૂક્ત વચન
૧ પ્રથમ વયમાં ( બાળપણમાં) જેણે વિદ્યા મેળવી નહિ, બીજી વયમાં ( જુવાનીમાં) જેણે ધન પેદા કર્યું નહિ અને ત્રીજી વયમાં જેણે ધર્મનું સેવન–આરાધન કર્યું નહિ તે ચોથી વૃદ્ધ વયમાં શું કરી શકવાને? તેની જિંદગી વૃથા-નકામી જવાની.
૨ અનુવમી, આળસુ, નશીબ ઉપર જ આધાર રાખી રહેનાર અને પુરૂષાર્થ હીનને લક્ષમી વરતી નથી. જેમ વૃદ્ધ પતિને સેવવા પ્રમદા–જુવાન સ્ત્રી ચાહતી નથી તેમ ચેગ્યતા વગરના-નાલાયક નરને લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થતી નથી. ઉદામી, ચંચળ -કાર્યદક્ષ, ઉત્સાહી અને ખંતીલા વિરલ નરેને જ તે વરે છે.
૩ કેસરી સિંહ જેવો પરાક્રમી પુરૂષ કદાચ દેવયોગે કંઈક ખલના પાયે હોય છે તેથી તે નિરાશ બની જતો નથી તેમજ પુરૂષાર્થ હારી જતું નથી, પરંતુ વૈધ અને હિંમત રાખી ખંતથી એગ્ય પુરૂષાર્થ સેવી સાવધાનપણે ઈચ્છિત કાર્ય સાધી લે છે. નાહિંમત થઈ પાછી પાની કરતો નથી.
૪ તથા પ્રકારની સામગ્રી વિદ્યમાન નહિ છતાં, સુખમાં કે દુ:ખમાં અને હીશું સેબતમાં પણ જે સત્ય ધર્મનો અનાદર કરતો નથી-તેનું યથાર્થ પાલન કરે છે તેને જ ખરેખર દ્વઢવમી અને પ્રિયધમી સમજવો જોઈએ.
૫ વખતની કિંમત જે બરાબર સમજી શકે છે તે પિતાને અમૂલ્ય સમય અલેખે કેમ જવા દેશે ?
૬ પ્રમાદ સમાન કેઈ દુશ્મન નથી અને સદુલમ સમાન કેઈહિત મિત્ર નથી. પ્રમાદ પણ ઘણા પ્રકાર છે.
મદ-માદક પદાર્થનું સેવન કરવું, વિષય સુખમાં આસકત બની રહેવું, કોષાધિક કષાયને વશ થવું, નિદ્રા--આળસ વધારવા, નકામી કુથલીએ કરવી, મેહ મિથ્યાત્વ અને અજ્ઞાન વશ થઈ રહેવું. ટૂંકાણમાં પરમ કરૂણાળુ સર્વજ્ઞ પ્રભુનાં

Page #16

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
હિતવચનને અવગણું સ્વછંદ વર્તન કરવું તેનું નામ પ્રમાદ, એજ જીવને પરમ અહિત-શત્રુ છે.
- ૭ પ્રબળ પુરૂષાર્થ વગર પ્રમાદશત્રુને પરાભવ થઈ શકે નહિ. પ્રમાદને પરાજય કરવા ઈચ્છનારે તેવા નિઃસ્વાથી જ્ઞાની ગુરૂનું શરણ લઈ, અનન્ય શ્રદ્ધા, –વિશ્વાસ રાખી વિનય બહુમાન પૂર્વક તેમની સેવા ભક્તિ કરી સ્વહિતાહિત સારી રીતે સમજી લેવાં. પછી અહિતને તજી કાળજીથી હિતાચરણ સેવવું.
૮ વહસ્થ શ્રાવકોએ ધર્મ, અર્થ અને કામ એ ત્રણ વર્ગને પૂર્વાપર વિરોધ રહિત સેવવા જોઈએ. એટલે કે ધર્મનું રક્ષણ થાય તેમ અર્થ અને કામનું સેવન કરવું. પણ ધર્મની ઉપેક્ષા કરીને અર્થ કામની સેવા કરવી નહિ. તેમજ અર્થને હાનિ ન પહોંચે, તેની રક્ષા થાય તેવી રીતે જ વિવેકથી કામનું સેવન કરવું, પણ અર્થની ઉપેક્ષા કરીને કે તેને હાનિ પહોંચે તેમ અવિચારીપણે વિવેક રહિત વિષયાંધ બનવું નહિ.
૯ મુનિ જને તે મોક્ષનું જ નિશાન રાખી સકળ સંયમ કરશી કરે. સર્વ જીવને નિજ આત્મ સમાન સમજી તન મન વચનથી તેમની રક્ષા કરે, તેમને યથારોગ્ય હિતમાર્ગ બનાવી તેમને હિતમાર્ગમાં જેઓ-સ્થાપે, તેમજ સદાકાળ તપ સંયમમાં સાવધાનપણે રહે. ગૃહસ્થ તેવી રૂડી ભાવના રાખે. ઈતિશમ
લેખક–મુનિ મહારાજશ્રી કપૂરજિયજી મહારાજ.
કામદેવ ( Cupid -વિષય વાસનાનું જેર.
( ૩ )
કામદેવ કળાકુશળ કળાબાજને વિકલ-વહૂળ કરી દે છે. શાચ-ચોખાઈ રાખનારની પણ હાંસી-મશ્કરી કરે છે. વિદ્વાન-પંડિતને પણ વિટ બના કરે છે અને ધીર (બુદ્ધિશાળી અથવા શૂરવીર બળવાન ) પુરૂષને પણ એક ક્ષણવારમાં ઉઠે પાડે છે-તેને પરાભવ કરે છે. પોતે અનંગ (અંગ રહિત છે છતાં અંગી-સંસારી પ્રાણી એનું સત્ત્વ ચૂસી જાય છે અને તેમને નિ:સત્ત બનાવી દે છે, એનાથી ભાગ્યેજ કોઈ બચવા પામે છે, કામને વશ થયેલા પ્રાણીઓ છતી આંખે અંધ બને છે, પછી તે કૃત્યાકૃત્ય, હિતાહિત, ભક્ષ્યાભઢ્ય, પવાય કે ગમ્યગમ્યને કરો યાર કરી શકતા નથી.
કામાખ્ય જીવની અનુક્રમે દશ દશા નીચે મુજબ કહી છે.
ચિન્તાથી જીવ બળે છે. સંગમેચછ ( ભેગ-વિલાસની અભિલાષા ) થયા કરે છે. નિ:શ્વાસ (ઈરછા પૂર્તિ કે ધારેલી આશા ફળીભૂત નહિ થવાથી ) ની સાસા

Page #17

કામદેવવિષયવાસનાનું જોર
મૂકે છે. કામાગ્નિથી જવર-તાવ આવે છે. શરીરમાં દાહ થાય છે. અન્ન-જળ (ખાનપાન) ઉપર અરૂચિ થાય છે, મૂઈિત-બેભાન થઈ જાય છે. ઉન્માદ–ગાંડપણ-ઘેલછા થાય છે ( ડગળી ખસી જાય છે ). મૃતપ્રાય-નિ:સત્વ-શક્તિહીન થઈ જાય છે-ક્ષય રેગાદિક ભયંકર વ્યાધિને ભેગા થઈ પડવાથી બધું શરીર નંખાઈ જાય છે, નિવાઈ જાય છે અને ક્ષીણ થઈ જાય છે. છેવટે માવી આવી દુર્દશા ભેગવી) મરણને શરણ થાય છે. ખરેખર, એક કુતરીને અનુસરનાર કામાન્ય કુતરા જેવી તે બાપડાની દુર્દશા થવા પામે છે. અમે કેટલું અપમાન પામતા છતાં કામી કુતરાની જેમ તે મહાત્મા મધલાળ મૂક નથી. આશામાં ને આશામાં વખત ગુમાવે છે. ચારની જેમ શંકાતો ફરે છે. દિશા શૂન્યની જેમ તે રખડતા રહે છે. પોતાની કુચેષ્ટા (વિપરીત ચાલ-વર્તન ) થી તે અનેકની આંખે ચઢે છે. તેની તરફ ભય વ્યાપી રહે છે, અને તે મરણ થઈ કુકય કરવા જતાં કઈ વખત તે કામાંધ પિતાને જ માથું કપાવી બેસે છે-કમોતે મરે છે, દુનીયામાં ફિટકાર પામે છે. તેમજ મહા માઠી વેશ્યા-અધ્યવસાયથી મરી નરકાદિક નીચી અધમ ગતિમાં જાય છે. ત્યાં તેને અનેક પ્રકારનાં અતિઆકરાં દુઃખ પરાધીનપણે સહન કરવો પડે છે. નરકમાં પરમાધામીએ તેને બહુ બહુ પ્રકાર વિટંબના કરે છે, ધગધગતી લાલાળ લોઢાની પુતળી સાથે તે કામાખ્ય જીવને પરાણે આલિંગન કરાવે છે અને વ્યભિચારિણી કુલટા સ્ત્રીના જીવને તેવાજ ધગધગતા લેહ પુરૂષ સંગાતે આલિંગન કરાવે છે, એટલું જ નહિ પણ “ક્ષત ઉપર ભાર –દાઝયા ઉપર લુણ છાંટવાની જેમ તેમનાં પૂર્વલાં ઉન્મત્તતાવાળાં કુકૃત્યને યાd કરી આપી સાંભળતાં પણ કંપારી છૂટે એવી કઈ પ્રકારની યાતના-પીડાઓ નિર્દયપણે ઉપજવે છે. આ બધું અસહા દુઃખ તે બિચારા અનિચ્છાએ સહન કરે છે. ત્યાં તેમને કેઈ ત્રાણ શરણ કે આધારરૂપ થઈ શકતું નથી. જીવડો પ્રથમ માતેલા સાંઢની પેઠે સ્વેચ્છાચાર ચલાવે છે–મોજ માણે છે, કામાંધ બની નિર્લજજપણે ન કરવાનાં કામ કરે છે. તેનાં કડવાં ફળ નરકાદિક નીચી બતિમાં જઈ લાંબો વખત પિતાને જ ભેગવવાં પડે છે એમ જાણું ચેતીને પ્રથમથી જ વિવેક વાપર.
ઈતિશમ.

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
આચાર્યાદિક ઉત્તમ પદ્રી પાત્રમાં જ શાભે છે.
ઉપદેશઞાળાદિક પ્રમાણિક ગ્રંથામાં પ્રતિરૂપાદિક વૈદ ગુણથી અલંકૃત હાય તેમજ પ્રસિદ્ધ એવા ૩૬-૩૬=૧૨૯૬ ગુણથી વિભૂષિત હેાય એટલે સામાન્ય સાધુ-નિગ્રંથ-અણુગાર કરતાં ઘણાં ઘણાં ઉંચા ગુ©ા વડે સુÀાભિત હોય તેજ જૈન શાસનમાં સૂરિ યા આચાય પદ્મીને ચેગ્ય કહ્યા છે. તથા પ્રકારના ગુણુ વગર ચેાગ્યતા-પાત્રતા રહિતમાં ઉત્તમ આચાર્યાદિક પઢી આરાપવી એ કાગડાની કોઢમાં રત્નની માળા આરેાપવા જેવું થાય છે. તેથી લાભને ખદલે નુકશાન વધારે થાય છે, અને એવી ઉત્તમ પદ્મીને જનસમાજમાં ઉતારી પાડવા જેવુ અથવા તેની હાંસી-મશ્કરી કરાવવા જેવુ થાય છે. તેથીજ એવી ઉત્તમ પઢી લેનાર અને દેનારની જવાબદારી જૈન શાસનમાં જેવી તેવી નહિ પણ ઘણીજ મેટી જણાવવામાં આવી છે. પાત્રતા—લાયકાત મેળવ્યા વગર આવી ઉત્તમ પદ્દી ધારણ કરી ધ શાસનની લઘુતા કરનાર તા નીચી ગતિના અધિકારી થાય છેજ; પરંતુ તેવી પત્ની પરીક્ષા કર્યા વગર જેવા તેવાને સ્વેચ્છાએ આપનાર પણ અધોગતિના ભાગી થાય છે. આચાર્યાદિક સંપદાને પામેલા ચેગ્યતાવત તેા આંમા જેવા ઉત્તમ વૃક્ષની પેઠે નમ્રતા ધારણ કરીને અનેક જીવાને ઉપકારી થઈ પવિત્ર શાસનને શેાભાકારી થાય છેજ. જ્યારે અંગાર મકાદિક જેવા ચેાગ્યતા વગરના ઉલટા શાસનને વગાવનારા નીવડે છે. મઢે મદિરા પીધી હાય અને વળી તેને વીંછી કરઢ્યો હાય તે વખતની તેની મસ્તીના જેમ પાર રહેતા નથી તેમ એક તા ઓછું પાત્ર ને અધિક ભણ્યા તે સાથે આચાયોદિક પદ્દીના યાગ થયા પછી જોઈ લેવી તેની ખુમારી, ગૌતમસ્વામી જેવા સુયેાગ્ય સમર્થ પુરૂષાએ ઉત્તમ ગુણ ચેાગે ધારણુ કરેલી પી તથા પ્રકારની લાયકાત વગર જેવા તેવા જીરવી શકે શું? કાચા પારા ખાવાથી ખાનારને જેમ નુકશાન કરેછે તેમ પાત્રતાહીનને પદ્મી લાભને બદલે નુકશાનકારી જ થાય છે. ભાગલા વખતમાં સુચેાગ્ય જીવનેજ અનુક્રમે આચાર્યાદિક પઢી આપવાની સંભાળ સારીરીતે રાખવામાં આવતી હતી, તેથી તે સ્વપરને લાભકારી જ થતી હતી; પરંતુ અત્યારે આચાર્યાદિક પઢી પ્રદાનતથા પ્રકારની ચાગ્યતા કે અનુક્રમ વગર ગમે ત્યારે સ્વેચ્છાપૂર્વક કરવામાં આવે છે તે મહુ વિચારણીય છે. ઇતિશમ્.
મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ.

Page #19

૭૩
જૈન સમાજની આધુનિક સ્થિતિ જૈન સમાજની આધુનિક સ્થિતિ
(ગતાંક પૃષ્ટ ૪૬ થી શરૂ.)
લેખક–રા. માવજી દામજી શાહ. આપણી સાથે શું સંબંધ છે એમ અહિં કોઈ પ્રશ્ન કરે એ સ્વાભાવિક છે.
પરંતુ વિચારી જોતાં એમ જણાય છે કે સમાજ સાથે સાધુ અને સાવી એમને સંબંધ કંઈ નાને સૂ નથી, પરંતુ વિસ્તીર્ણ છે. મહારાજનું કાર્યક્ષેત્ર એ તે નિશ્ચિત છે કે આપણાથી તેઓ, અને તેથી આપણે અને ઉપસ્થિત થતી એમ પરસ્પર કેટલેક અંશે સંબંધ છે. આપણી અધોગતિતેમની ફરજને માં તેઓ જવાબદાર છે. આમ સંબંધ હોવાથી એકમેકના
તરફથી ફરજ ઉપસ્થિત થાય છે. આ ફરજ પવિત્ર છે. રસ્વાર્થ વગરની છે. કિચિંદશે પણ સ્વાર્થ હોય તે તે ધર્મમય છે
હાલમાં કેટલાંક કાર્યો જે વિચારરહિતપણે કરવામાં આવે છે. તેનું પરિણામ ભવિષ્યની દૃષ્ટિએ ઘણું વિષમ આવવા સંભવ છે. આ વિષમ તાને ખ્યાલ જરા ઉંડા ઉતરતાં તેઓ જેમ કરી શકે તેમ આપણે પણ કરી શકીએ તેમાં શક જેવું નથી. દેશ, કાળ, ભાવ અને ક્ષેત્રની પરિસ્થિતિમાં ફેરફાર થતાં અગ મચેતીને ઉપગ કરી સમાજમાં પ્રવર્તતી કેટલીક ધાર્મિક ક્રિયામાં શાસ્ત્રષ્ટિએ પરિવર્તન કરવું જોઈએ. સમાજને દ્રવ્ય વ્યય જે નકામે થતું હોય કે મેગ્ય સ્થળે થતે ન જણાય તે તુરત જાગૃત થઈ, જાગ્રત કરી સાવધાન થઈ તેને સદુપયોગ કરાવવા સમાજને સન્માર્ગ દશૉવ-સલાહ આપવી અને લાભાલાભ સમજાવવા, આ પ્રકારની ફરજ સાધુ વર્ગને બજાવવાની હોય છે. પૂજ્ય મુનિવરેનાં કાર્ય ક્ષેત્રમાં ઉતરતાં તેમણે આમ કરવું જોઈએ અને તેમ કરવું જોઈએ, ઈત્યાદિ પ્રકારનાં વચને ઉચ્ચારવા એ યદ્યપિ ઠીક લાગતું નથી. પરંતુ જ્યારે ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ “જૈન ધર્મ અને તેનું ભવિષ્ય ” એ વિષયમાં ઉંડા ઉતરતાં ધર્મના સ્તંભીભૂત ગણાતા એ પૂજ્યજનના વિષયમાં અનિચ્છાએ પણ કંઈક કહેવા હૃદય તપે છે. દાખલા તરીકે આર્ય સમાજ નામક સંસ્થાઓ જન્મ લીધો ન હત તે આજના પાશ્ચાત્ય કેળવણી લેનારા હિંદુ યુવકે અવશ્ય પિતાને ધર્મ ત્યજી દેત એમાં લગાર પણ શક નથી. પરંતુ આર્યસમાજ ઉતપન્ન થતાં તે ભય કંઈક અંશે દુર થયે ગણાય છે. આમ છતાં શેકની વાત છે કે પ્રતિ દિન દ્ધ સ્તી ધર્મમાં ભળનારા ભારતીય હિંદુ યુવકોની સંખ્યા કંઈ નાની સુની નથી, કિંતુ દરરોજ સરાસરી ૩૦૦ ની થવા જાય છે. અને સંપૂર્ણ ભય રહે છે કે હજુ જે હિંદુ સંત પુરૂ હિંદુ ધર્મનું તત્તવ વિશાળ દષ્ટિથી યુવકે સમક્ષ નવીન પદ્ધતિપૂર્વક

Page #20

શ્રી આમાનદ પ્રકાશ. રજુ કરવામાં જેટલે વિલંબ કરશે તેટલો ગેરલાભ તે તે સમાજને જ સહન કરવો પડશે. આ સ્થિતિ જ જૈન ધર્મની સમજી લેશો. કારણ કે આજે દેશ, કાળ ભાવ અને પરિસ્થિતિમાં ફેરફાર થયેલો જોવામાં આવતાં છતાં સમયાનુસાર દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર કાળ ભાવ પ્રમાણે ફેરફાર કરવાનું સામર્થ્ય જેનાચાર્યો અગર જૈન વિદ્વાન ગૃહસ્થવર્ગ પણ બતાવવા શક્તિમાન થવું જોઈએ, પરિણામ એ આવવા સંભવ છે કે કૅલેજોમાં અભ્યાસ કરતા પાશ્ચાત્ય સંસ્કારોથી મગજ ભરતા આજના જેને યુવકો આવતી કાલે ધર્મના સિદ્ધાંતનું નામ સુદ્ધાં વિસરી જશે. જ્યારે આવી પતિત દશાને ચિતાર વિચાર સૃષ્ટિમાં રજુ થાય છે, ત્યારે કોઈ પણ લાગણીવાળા જૈનનું અંત:કરણ ખિન્ન થયા વગર રહેશે નહિ એ નિ:સંશય છે. આથી હજુએ “અહંતા, મમતા, નાના મેટાપણું, વિવાદ અને મારાતારા” ઈત્યાદિ ગચ્છના ભેદ ડા સમય માટે દરેક ગચ્છના પૂજય મુનિવરેએ પણ દૂર કરી ઉન્નતિને વિચાર કરવા તત્પર થશે તે અવશ્ય માર્ગ મળશે. વિષયમાં વિચારી જોતાં જણાય છે કે આપણી અધોગતિનું કારણ કેટલેક
અંશે આ માર્ગ છે, એકાએક જ્યારે આમ બાલવામાં આવે દેશકારી ફર્યા છતાં છે ત્યારે કેટલાએક તુરત એમ પૂછવા તત્પરતા બતાવશે કે, દ્રવ્ય યયનાં ભાઇ! આવો અનુચિત માર્ગ તે વળી કયે પકડી રાખેલ પકડી રાખેલાં છે કે જેનાથી અધોગતિ થવાનો સંભવ રહે છે? ઉત્તરમાં માગે. સ્પષ્ટપણે કહેવું જ પડશે કે જૈન વર્ગ મોટે ભાગે વ્યાપાર
પરાયણ હતો, છે, અને પ્રાય: રહેશે. આજે આમ હોવાથી તેની આર્થિક સ્થિતિ-દ્રવ્યબળ એટલું તે સંગીન પ્રકારે રહેવું જોઇએ કે જેની સહાયતાથી જૈન કોમ ઉન્નતિની ટોચ પર પહોંચવા શક્તિમાન થયેલી હોવી જોઈએ. પરંતુ સખેદ જણાવવું જોઈએ કે, “તેવું કશું નથી. દષ્ટાંત તરીકે લઈએ, આપણામાં હાલમાં થતાં સ્વામિવાત્સલ્ય. અને તે નિમિત્તે પરંપરાથી દ્રવ્ય વાવરમાં આવેલાં જૈન શ્રીમંતોને વાપરવાના નાણાનો ઉપયોગ કરવાનું કેમના વિદ્વાન અગ્રેસર આચાર્યોએ હાલના સમયને અનુસરતો એ ઉચિત માર્ગ બતાવવો જોઈએ કે, જે ક્ષેત્રમાં વાપરવાથી બમણું અથવા ચારગણું પુણ્ય વાપરનાર વ્યક્તિ સંપાદન કરી શકે. પરાપૂર્વથી ચાલતી આવેલી પદ્ધતિ અનુસાર કરવામાં આવતાં સ્વામિવત્સલ્ય આ સદીમાં ચલાવી લેવાં ચગ્ય નથી. એટલું જ નહિ પરંતુ આજના સ્વામિવાત્સલ્ય કરનારના હતુ કેટલેક અંશે પ્રશસનીય હોય છે, પરંતુ વ્યવસ્થાની સંપૂર્ણ ખામીથી ઘણે બગાડ થવા પામે છે, અને તેથી અનેકવિધ સજીવ વિનાશ પામે છે, અનેક પ્રકારના ગાદિક પણ વધવા પામે છે. આથી એમ સમજવાનું નથી કે સ્વામિવાત્સયથી લખનાર વિરૂદ્ધ છે. તે સ્વામિવાત્સલ્યના પવિત્ર ઉદ્દેશને સંપૂર્ણ ભાવથી અનુ.

Page #21

૭૫
-
-
દેવદ્રવ્ય સંબંધી ચાલતી ચર્ચા મદે છે, પરંતુ હાલમાં પ્રવર્તતી ગેરવ્યવસ્થાને માટે તેને ઘણું લાગી આવે છે, અને તેથી તેના અંતરાત્મામાંથી એવા ઉદ્દગાર પ્રસંગોપાત્ત નીકળી આવે છે કે આના કરતાં તનિમિત્તે વાપરવા ધારેલું દ્રવ્ય ધાર્મિક શિક્ષણ આદિ શુભ કાર્ય–અગર કેળવર્ષના પ્રસાર અર્થે વાપરવામાં આવે તો મહાન લાભ થાય, એ વિચારવા ચગ્ય છે,
“દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ વિચારો. આજે જ્ઞાનયુગમાં આ પ્રાચીન પણ હાલમાં બીન ઉપગી જેવી જણાતી-કહેવાતી કેટલીક સમયને પ્રતિકુળ | લિકા, રૂઢી, રિવાજોને વૃથા માન ન આપો. આજે માત્ર અને મૃખ્ય માર દેશ ૧ ઉપયેગી થઈ પડે તેવું વ્યવહારિક અને ધાર્મિક શિક્ષણ આપ જ છે કે તે તમે પણ અન્ય પ્રજાઓની માફક માનવંતુ સ્થાન ધરાવી શકે.”
ઉપરની હકીકત માત્ર એક દષ્ટાંત રૂપે છે. આવી અનેક ધાર્મિક-સામાજિક અને વ્યવહારિક પૃથાઓ હજુ પણ આપણા દ્રવ્યનો વ્યય સમયને પ્રતિકુળ છ ક 2 છે, એ વિષે જૈનપ્રજાએ સંપૂર્ણ લક્ષ આપી પોતાની કોમમાં કયા કયા ગેરવ્યાજબી ખર્ચે આજે પણ ચાલુ રહેલા જોવામાં આવે છે તે તપાસી તે વિષે ઘટતાં પગલાં લઈ અગર તે તેમાં ઘટતો સુધારો વધારો યા ફેરફાર કરી વિવેક પૂર્વક કાર્ય કરવામાં આવે તો ઘણું શ્રેયસ્કર થાય અને તેમ કરી પિતાનો માર્ગ પોતે જ કરી લેવાનો છે.
જૈન સમાજના નેતાઓએ મળીને એવા પ્રશ્નો ચર્ચવા જોઈએ-વારવાર ચર્ચવા જોઈએ કે જેથી કોમ ધાર્મિક, આર્થિક, વ્યવહારિક, સામાજિક વગેરે સ્થિતિ માં ઉંચું પદ ધરાવવા શક્તિમાન ધાય. સમાજને મૂળરોગ દૂર કરવામાં ન આવે, જ્ઞાની પ્રતિભાશાળી સમર્થ નેતારૂપ વૈદ્યની દવાને સૌથી પ્રથમ ઉપયોગ કરી સમાજનો કેઠ સાફ ન થાય ત્યાં સુધી આપવા માં આવેલાં ઉપદેશામૃત-વચનામૃત વગેરે વ્યર્થ થઈ કશી અસર કરી શકતા નથી. આ વાત બરાબર વિચારવા જેવી છે અને તેમાં પ્રમાદ દર કરવાની જરૂર છે.
( ચાલુ ).
દેસ
સંબંધી ચાલતી ચર્ચા.
દેવદ્રવ્ય સંબંધી કરેલ પંડિત બેચરદાસના ભાષા માટે આ લેખકે આ માસિકના ગયા વૈશાક, જેઠ માસના અંકમાં લેખ લખી પંડિત બેચરદાસને શાસ્ત્ર પ્રમાણ ખુલાસા આપને માટે સુચના કરી હતી. કે જેથી સત્યા સત્યનો નિર્ણય થાય. પરંતુ અ યાર સુધી બેચરદાસે પિતાના ખુલાસા વ્હાર મુકયા નહિ તેથીજ તેમની હકીકત શાસ્ત્રવિરૂદ્ધ છે એમ વધારે મનુષ્યના માનવામાં આવે તે સ્વાભાવિક છે, અને જ્યારે તેને માટે તેઓ મુંબઈના રહેનાર હોવાથી જે કામ મેં બાઈના શ્રી સંઘે પ્રથમ કરવું જોઈએ તે કામ તેમણે ન કર્યું ત્યારે અમદાવાદ શ્રી સંઘે બહેચરદાસને ખુલાસા પુછવા

Page #22

૭૬
શ્રી આત્માનં મારા,
માટે તે ઉપાડી લીધું અને તેના ખુલાસા આપવા માટે તા. ૧૪ મીએ અમદાવાદ આવવા એચરદાસને પત્ર દ્વારા ખબર આપ્યા. સાંભળવા પ્રમાણે જેમ બહેચરદાસને પત્ર આપ્યા તેમ તે મીટીંગના પ્રમુખ રાત્રે માડીચદ કાપડીઆને પણ કેટલાક ખુલાસો પુછતા અમદાવાદના શ્રીસદે પત્ર આપ્યા હતા, જેના જવાબ સાંભળવા પ્રમાણે ૨૦ માતીચ દે શ્રી અમદાવાદના સંઘને લેખીત આપ્યું અને પંડિત બેચરદાસ તા ગયા નહિં, અને કંઇ પણ જવાબ આપ્યા નહીં પરંતુ દરમ્યાન મુ ંબઈના શ્રીસંઘ સમસ્ત શ્રીમાન વિજયધર્મસૂરિ આચાર્ય મહારાજના વ્યાખ્યાનમાં તેમની રૂબરૂ એક માીપત્ર લખી તે ભાષણુ, તથા તમરણના લેખ ( કે જે લેખ, આ લેખક તા અયોગ્ય માને છે, ) તે બને ખેંચી લીધા. અને મારી માગી. આ સમાચાર કે કાંઈપણ જવાબ શ્રીઅમદાવાદના શ્રીસ થે લખેલ ૫૦ મેહેચરદાસ ઉપરના પત્રના જવાબરૂપે અમદાવાદના શ્રીસાને પડિતે ખીલકુલ આપ્યા નહિં જો તેમ કર્યું` હોય તે તેમણે અચેગ્ય કર્યું છે. સાંભળવા પ્રમાણે ત્યારબાદ તેટલાજ માટે અમદાવાદ શ્રીસંધ એવા ઠરાવ ઉપર આવ્યા કે ૫. બહેચરદાસે મુંબઈમાં માગેલ મારીી અપૂર્ણ છે અને તેટલા માટે તા. ૨૮મી સુધીમાં જો તેઓ અમદાવાદ આવી અમે એ જણાવ્યા પ્રમાણે માડ઼ી ન લખી આપે કે ખુલાસા કરવા ન આવે તે તે પછી બેચરદાસને સંઘ બ્હાર ગણુામાં આવશે. સાંભળવા પ્રમાણે એડ઼ેચરદાસે એક પત્ર હાલમાં લખ્યા છે. અલબત બહેચરદાસે અમદાવાદના શ્રીસ ઘના એ પત્રાના કાંઇ પણ જતાબ વિનયપૂર્વક ન આપ્યા હાય ના વ્યાજમી કર્યું નવી છતાં અને એક સ્વાલ ઉપસ્થિત થાય છે કે કેટલાકે એમ ખેલે છે અમદાવાદના શ્રીસંઘને પુછવાના કે નિર્ણય લાવવાના શુ` હક છે? કારણુ કે તેવી રીતે તે દરેક ગામના સંધ પુછે, અને બધાને જવાઞ કેમ અપાય. ! આ વાત તદ્દન અયેગ્ય
છે. ધર્મની આગત માટે પુછવાના, ખુકાસે કરવા વગેરેના દરેક ગામના સઘને તે હક છે, પરંતુ દરેક જૈન વ્યક્તિને પણ છે, પરંતુ તેના નિર્ણય કે ફેસલા તેવા મનુષ્ય જે ગામના રહીશ હોય તે ગામના શ્રી સધ કરે અને ખીજા સર્વ માન્ય રાખે તેમ ધેારણુ હાવુ જોઇએ અને ન્યાયયુક્ત પણ તે છે; કારણકે દરેકે દરેકને જવાઞ આપવાનું બની શકે નહિ. અને તેને લઇનેજ જ્યારે મુંબઈના શ્રીસ ઘ આ ચર્ચાથી શાંત હતા અને તેમણે કાંઈ પણ હીલચાલ કરી નહિ ત્યારે પ્રથમ તે દરમ્યાન અમદાવાદના શ્રીસ થે તે વાત ઉપાડી તે અચેાગ્ય નદાતું,પરંતુ જ્યારે સાંભળવા પ્રમાણે મુબઇના શ્રીસધ તથા શ્રીમાન આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયધર્મસૂરિ મહારાજે આ વાત હાથમાં લીધી, માી મંગાવી, ભાષણુ અને લેખ ખેચી લેવામાં આવ્યા, ત્યારે બેચરદાસનું' આ પ્રકરણ હવે ખલાસ થયુ' છે. ( કારણ કે મૂળની નાસ્તિ થઇ છે) અને જ્યારે ભાષણ વગેરે ખેંચી લેવામાં

Page #23

દેવદ્રવ્ય સંબંધી ચાલતી ચર્ચા.
આવે છે ત્યારે પંડિત બેચરદાસને તે વિષયમાં કાંઈ પણ કહેવાનું કે ચચો કરવાનું કે સત્યાસત્યને નિર્ણય કરવાનું સામાન્ય રીતે જોતાં લાગતું નથી. કારણ કે પંડિત બેહેચરદાસે તેમાં તેવું જણાવતા નથી છતાં દેવદ્રવ્ય-શાસ્ત્ર પ્રમાણુ, અને સશાસ છે, તેને છેવટને નિર્ણય આ લેખકના પિતાના મત મુજબ શાંતિથી થવો જોઈએ. અથવા તે સિવાય બીજી રીતે કાંતે બેચરદાસ પોતાની હકીકતને શાસ્ત્રાર્થ કરવા માગતા હોય તે અથવા મુંબઈના શ્રીસંઘને લખી આપેલી માફી અપૂર્ણ છે એમ શ્રી અમદાવાદને શ્રી સંધ જેમ માને છે, તેમ બીજા ગામના શ્રીસંઘે માનતા હોય તો પછી તે માટે જેન ધર્મના વિદ્વાન મહાશયે કે જેઓશ્રી આગમો વગેરેનું સારું જ્ઞાન ધરાવતા હોય તેવા બે મહાશયે અને સામી બાજુની માંગણી હોય તો એક અથવા બે જૈનેતર વિદ્વાન મહાશયેની મળી કમીટી કરી શાસ્ત્રાર્થ કરી, છેવટનો નિર્ણય લાવવા જોઈએ. તે નિર્ણય આવતાં પંડિત બેચરદાસનું ભાષણ શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ ઠરે કે અગ્ય ઠરે તે બેચરદાસે કોઈ પણ જાતના કદાગ્રહ સિવાય તરતજ શ્રીસંઘની માફી માગવી જ જોઈએ, અને તે પ્રમાણે પં.બહેચરદાસ કરવાની આનાકાની કરે તે તેના માટે તમામ શહેરોના શ્રીસંઘે ગમે તે ધાર્મિક શિક્ષા ફરમાવવી જોઈએ. આવી રીતે કમીટી દ્વારા નિર્ણય થયા સિવાય અમદાવાદના શ્રીસ ઘે જે ઠરાવ હાર મુકયે છે કે તા. ૨૮ મીની અંદર બહેચરદાસ અમદાવાદ આવી ખુલાસે ન કરી જાય-તેઓશ્રીના જણાવ્યા પ્રમાણે મારી ન લખી આપે તે સંઘ બહાર ગણવામાં આવશે તે ય નથી.
આવા પ્રશ્નને કમીટી દ્વારા શાસ્ત્રાર્થ કરી નિર્ણય થયા સિવાય આવી રીતે આખરી ફેસલો કે શ્રીસંઘ તરફથી અપાય તે જરા ઉતાવળ કરી એમ દેખાય છે અથવા ન્યાય પુર:સર ન થયું કહેવાય, અને તેથીજ બીજા જુદા જુદા લેખકેએ બીજા પેપરો વગેરે દ્વારા ઘણે ભાગે આ હકીકતને વળગીને લખે છે, તેમજ તે સાથે તેવા કેટલાક લેખકોએ આવી રીતે ફેસલે અપાય તેને માટે જે વિચાર સ્વતંત્રતા અને વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્યતાનો નાશ થતો જણાવ્યું છે પરંતુ તે આવી ચર્ચાઓના–વિચાર સ્વાતંત્રતાના મૂળમાં શ્રદ્ધા હોય તે વાંધો નથી. પરંતુ શ્રદ્ધા વગરની તેવી સ્વત્રતા હોય તે તે માત્ર સ્વચ્છંદતાજ છે. જેનદર્શન આખું શ્રદ્ધા ઉપરજ આધાર રાખે છે. વિચાર સ્વછંદતા તે ત્યારે કહી શકાય કે–પૂર્વાચાર્યો શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ જેવા અપરિમિત અને અતુલ જ્ઞાની મહાત્માઓ જે જે વિષયો માટે લખી ગયા છે-કથન કરી ગયા છે તેમાં કોઈ પણ વ્યક્તિને અલ્પબુદ્ધિને લઈને કાંઈ શંકાનું સ્થાન હોય કે ઓછું સમજાય કે ન સમજાય તે બનવાજોગ છે, પરંતુ શ્રદ્ધા તે સાથેજ હેવી જોઈએ, પરંતુ તેવા મહાન પુરૂ લખી ગયા-કહી ગયા તે યોગ્ય નથી અને આ કાળના વહેળા જ્ઞાન અને અનુભવથી કે ઐતિહાસિક

Page #24

૭૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. દષ્ટિથી પોતાનું જોવાયેલું તેવી વ્યક્તિ કાંઈ બહાર મૂકે તેજ સાચું છે એમ શાઆધારે નિર્ણય કર્યા સિવાય કે જાણયા-સમજ્યા વગર એમ છાતી ઠોકીને કોઈ કહે અને તેવા કહેનારને જ માત્ર એકજ પક્ષ કરવો અને કથન કરેલ મહાન આચાર્યો શું કહે છે તે તરફ લક્ષ પણ ન આપે તે કોઈ પણ રીતે નિષ્પક્ષપાતપણું ન કહેવાય. તેવા ધુરંધર મહાન વિદ્વાન આચાર્ય મહારાજ કરતાં વધારે વિદ્રતા દેખાડવા જેવું છે થતું હોય તો તે તે અશ્રદ્ધાયુક્ત છે. એમજ ચાસ ગણી શકાય. આટલી હકીકત જણાવ્યા પછી મૂળ હકીકત ઉપર હવે લેખક આવે છે આ દેવદ્રવ્યની ચર્ચામાં પણ તે સાબીત કરવાને હજુ સુધી કોઈ જાતની પણ તૈયારી તો પં. બહેચરદાસે કરી નથી. ખુલાસા પણ બહાર મૂકયા નથી એટલે સમાજમાં અશાંતિ-કોલાહલ ચાલ્યા કરે છે. દરેક મનુષ્યને શંકા ઉત્પન્ન થાય અને તે પ્રમાણે તેની સમાધાની થવી એ સહજ છે, જેથી કેઈ વ્યક્તિ પિતાની હકીકત શંકા તરીકે રજુ કરી જિજ્ઞાસુ થઈ તેની સમાધાની માટે મને પૂછે, પોતાને અભિપ્રાય જણાવે, પ્રયત્નો કરી શકે પરંતુ પોતાને સિહાંત નિર્ણય તરીકે મુકી શકે નહીં, તેમજ મારૂં જ સાચું છે એમ કહી શકે નહીં તે પણુ લક્ષમાં લેવા જેવું છે. જૈન ધર્મ પ્રકાશના આશ્વીન માસના અંકમાં સફટ નેધમાં પા. ૨૩૦ મે તેના તંત્રી સાહેબ જણાવે છે કે પં. બહેચરદાસનું પ્રકરણ હવે સમાપ્ત થયું છે અને પા૦ ૨૩૪ મે આ પ્રશ્નને નિર્ણય કમીટી દ્વારા લાવવાની ચેલેંજ કરે છે, તે તે લખાણુથી તેમને વિચાર પણ આ લેખકે ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે કમીટી દ્વારા કરે અને પછી ફેસલો આપ એમ દેખાય છે, અને જે એમ છે તે અમદાવાદના શ્રીસંઘ કમીટી દ્વારા નિર્ણય થયા સિવાય ભરેલું પગલું ( કરેલી શીક્ષા ) ઉતાવળું પગલું છે એમ તેઓ સ્પષ્ટ લખતા નથી પરંતુ ગર્ભિત જણાય છે. હવે પછી પણ કઈ પણ વ્યક્તિ આવી ચર્ચા ભાષણ-લેખ કે ઉપદેશ આપે અને તે શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ હોય કે ઠરે તે તેને કમીટી દ્વારા સત્યાસત્યને નિર્ણય કરી તેની ભુલ માટે કાંતે તે માછી માગે અથવા તેમ ન કરે તે ચગ્ય શિક્ષા કરવામાં આવે તે સમગ્ર રીતે કર્યું કહેવાશે અને જે કેટલીક સાચી, ન્યાયયુક્ત, શાસ્ત્રયુક્ત, અને કેટલીક તેનાથી વિરૂદ્ધ કે પક્ષાપક્ષી થઈ અનેક હકીકતે, હેન્ડબીલ, પેલેટ દ્વારા બહાર પડી. ખંડનમંડન થાય છે અને ખેદ ઉપજે તેવા ગમે તેવા લખાણે થાય છે તે ન થતાં શાંતિથી સત્ય બહાર આવશે અને શાસ્ત્ર કે ધર્મ વિરૂદ્ધ બોલનાર, લખનાર કે ચર્ચા કરનાર પિતે પિતાની ભૂલ સુધારશે અથવાયેગ્ય શિક્ષાને પાત્ર થશે, પરંતુ ધેરણ સિવાય કરવા જતાં જેમ એક શહેર એક ઠરાવ કરે, બીજે જુદે કરે અને ત્રીજે મન રહે તેને બદલે આવી રીતે જે ગામને આવી ચર્ચા કરનાર શખ્સ હોય તે ગામના શ્રીસંઘ મારફત કમીટી દ્વારા નિર્ણય થાય તો તે વાતને હિંદુસ્તાનના તમામ શ્રી સંઘે કબુલ કરશે,

Page #25

દેવદ્રવ્ય સંબંધી પાલતી થયાં. યેગ્ય અમલ કરશે અને તે રીતે સા સત્યને વળગી રહેશે આમ કરવાથી કેાઈ પણ તેને પક્ષ કરશે નહીં, છતાં પણ કોઈ કેરડુ મગની જેમ રહી પક્ષપાત કરી અસત્યને વળગી રહેશે તે તેના દુર્ભાગ્યની વાત છે.
આટલી હકીકત આ લેખક રજુ કરી મૂળ વાત ઉપર હવે આવે છે. તા. ૧૪ પછી કેટલાક દિવસ પછી અમદાવાદને શ્રીસંઘ તા. ૨૮ મી નેટીશ ફરી પં. બહેચરદાસને જ્યારે આપે છે, દરમ્યાન જાણવામાં આવ્યું છે કે પં. બહેચરદાસ પિતાના ભાષણના ખુલાસા અને પોતે જે બેલેલ છે તેના પ્રમાણે આપવા બહાર પડયા છે, અને તેમની સહીથી જેન પેપર વગેરેમાં લેખ પણ આવેલ છે. આ લેખકનેતે વાંચી અજાયબી ઉત્પન્ન થઈ છે. એક વખત પોતાના ભાષણ પછી આઠ માસ એટલે વખત નીકળી ગયા છતાં કાંઈપણ ખુલાસા આપતા નથી, જ્યારે અમદાવાદને શ્રીસંઘ પૂછે છે ત્યારે પણ ખુલાસા મૂકતા નથી, જવાબ આપતા નથી, અને મુંબઈને શ્રીસંઘ માફી પત્ર લે છે તે દરમ્યાન પણ ખુલાસા મુકતા નથી, માછીપત્રમાં પણ અમારે ખુલાસા કરવા બાકી છે એમ પણ ઉકત પંડિત જણાવતાં નથી, માણી સાથે પણ ખુલાસા મુકતા નથી, એટલા વખત પહેલાં કે દરમ્યાન ખુલાસા કમીટી દ્વારા હું કરીશ તેમ પણ જણાવતા નથી અને જયારે માફી માંગી લેખ તથા ભાષણ ચી લીધા ત્યારે તે જૈન સમાજે માન્યું કે આ પ્રકરણ–ચર્ચા બંધ થઈ, શાંતિ થઈ, પરંતુ વળી પાછું પં. બહેચરદાસે ખુલાસા કરવા માટે પોતાની સહીથી લેખ બહાર મુકો, આનો અર્થ શું તે આ લેખક સમજી શકતા નથી. જો કે પં. બહેચરદાસની સહીથી જેનમાં તેવી નેટ આવ્યા પછી મુંબઈમાં બીરાજતા આચાર્ય શ્રીવિજયધર્મસૂરિ મહારાજે સાંભળવા પ્રમાણે જે માણપત્ર લીધું હતું તેના ઉપરથી પોતાને હાથ ઉઠાવ્યું છે અને સંઘાએ જે કરવું હોય તે કરે એમ પોતાના શિષ્ય મહાશય દ્વારા જણાવ્યું છે અને સાથે પં. બહેચરદાસને શાસ્ત્રાર્થ કરવો હોય તે તે તેઓ શ્રીમાન તૈયાર છે એમ પણ કહેલ છે આમ બન્યું છે, હવે તે બાબતમાં અમદાવાદના શ્રીસંઘને વિનંતિ છે કે કંઈ પણ ફેસલે તેઓશ્રીએ ન આપ અને આપે હોય તો તેને ખુલાસા આવતા કે કમીટી દ્વારા નિર્ણય આવતાં સુધી મુલતવી રાખવા નમ્ર સુચના છે. અને તે કામ પંડિત મુંબઈના રહેનાર હોવાથી મુંબઈના શ્રી સંઘનું છે, તે પં. બહેચવ્હાલે મુંબઈના શ્રી સંઘને વિનંતિ કરવી કે કમીટી દ્વારા હું મારા ભાષણને સત્યાસત્યને નિર્ણય કરાવવા માગું છું અને મારી હકીકત શાસ્ત્રની વિરૂદ્ધ ઠરશે તો હું માફી માગવા તૈયાર છું, એવી માંગણી મુંબઈના શ્રી સંઘ પાસે મુકી કમીટી નીમાવવી નિર્ણય કરાવ. માત્ર પોતાના ખુલાસા માત્ર લેખદ્વારા આપવાથી નિર્ણય થઈ શકે જ નહીં. મુંબઈના સંઘ કે તેઓ મૂળ જ્યાં બીજે સ્થળે રહેતા હોય તો ત્યાંના શ્રીસંઘની પાસે તે માગણી કરી શકે છે જેથી

Page #26

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તેમ જલદીથી તેમણે કરવું અને જે પંડિત બહેચરદાસ કઈ ગામના સંઘને તેવી વિનંતિ ન કરે તે પછી અમદાવાદના શ્રીસંઘે બીજા મોટા શહેરોના સંઘને જણાવી સલાહ પ્રમાણે કમીટી નીમી મુંબઈ, પાલીતાણા કે કોઈ બીજું કઈપણ એક સ્થળ મુકરર કરવું, તારીખ નક્કી કરી બહેચરદાસને ખબર આપવા અને તે રીતે કમીટી દ્વારા આ પ્રશ્નનો નિર્ણય લાવે. પં. બહેચરદાસની હકીકત કમીટી અસત્ય અને શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ ઠરાવે છતાં પ. બેહેચરદાસ માણી ન માંગે અથવા કમીટી નીમવાની તે વિનતિ ન કરે, જ્યારે કમીટી મુંબઈને સંઘ કમીટી નીમી નિર્ણય લાવવા પ્રયત્ન ન કરે તો અમદાવાદ કે બીજા ગામને સંઘ સલાહ મુજબ નકી કરે, તેના ખબર આપ્યા છતાં બહેચરદાસ આવવાની, કે નિર્ણય કરવાની, ફેંસલે લેવાની આનાકાની કરે કે અખાડા કરે કે જવાબ ન આપે તે પછી તે કમીટી જે ફેંસલો આપે તે હિંદુસ્તાનના તમામ ગામના સંઘોએ કબુલ જ કરવાનો છે, જેથી તેમાં જે નકી થાય તે પ્રમાણે સર્વેએ અમલ કરે. આ રીતે કર્યા પહેલાં સંઘબહારની શિક્ષા કેઈપણ સંઘે કરવી તે આ લેખકને ન્યાયથી જુદું અને ઉતાવળી પગલું લાગે છે, તો અમદાવાદના શ્રી સંઘને અમારી નમ્ર વિનંતિ છે કે આ રીતે ધોરણસર મુંબઈને સંઘ કરે અને તે ન કરે તે આપ (અમદાવાદના શ્રીસંઘ) કરે તે યોગ્ય લાગે છે. આમ કરવાથી પં. બહેચરદાસની ભૂલ હશે તો બચી જતા નથી અને તે સંબંધમાં બીજા લખનારા કે બેલનારાઓને પણ અવકાશ રહેશે નહિ તેટલું જ નહિ પરંતુ બહેચરદાસને જે ધમની ખરી શ્રદ્ધા અને પ્રેમ હશે તો કમીટી જે ફેંસલે આપશે તેનાથી પિતાની ભુલ જોઈ પશ્ચાતાપ કરી તે સુધરશે. જેને સમાજ પણ તે હકીકત બહાર આવતાં દેવદ્રવ્ય સશાસ્ત્ર અને શાસ્ત્ર પ્રમાણે જ છે, તેને માટે વધારે શ્રદ્ધાવાન બનશે અને પંડિત બેચરદાસ છતાં આગ્રહ કરશે તે સમાજની દ્રષ્ટિએ રોગ્ય શિક્ષા થશે, તેટલું જ નહિ પરંતુ સમાજના તિરસ્કારને પાત્ર કાયમના માટે થશે. આ પ્રમાણે કરવા આ લેખક નમ્ર વિનંતિ કરે છે.
1. A.
શ્રી દીવાળીનું સ્તવન.
ધીરાની કાપીને રાગ. દીવાળીને ભાળી રે આજે મને આનન્દ અતિ, વિલોકું જયાળીરે પૂરણ મહારા પ્રાણ પતિ,
નવરજીના નામ સ્મરણની પ્રગટાવું દીપમાળ; અંધકાર સહુ અળગો કરીને દેખું દીનદયાળ પૂ પ્રેમના પુપેરે રહે નહીં ખામી રતિ–દિવાળીને ૧

Page #27

પ્રાચીન અને નવીન ભાવનાનું સંધર્ષણ.
પછી પૂજું હું માત શારદા છે સાચી વિધાય, સાચી વિદ્યામાં સુખ સાચું હૈડું જ્યાં હરખાય; કાચીમાં સુખ કાચું રે મેળવવા નથી મારી મતિ–દિવાલીને ૨ પ્રેમે લેખ લખું હદપટ પર નમી પ્રથમ ગણરાય, પ્રભુ ભક્તિના ભાવે પેખી દિલમાં સુખ દેખાય, અમુલ્ય લાભ આ લેશે રે હશે જે કોઈ જેગી જતી–દિવાલીને ૩ વિધવિધ પ્રાણાયામ કરી કરૂં નાદાનું સંધાન, કુટ ફટકા કેરા ઠામે ગાઉં અનડદ ગાન; ગમ જાણે આ જ્ઞાની રે ગમારની પહેચે ન ગતિ–દિવાલીને ૪ ભાતભાતનાં કરૂં ભેજની ખાં સાધન રૂપ સુખધામ, પીરસું હારા પ્રેમી જનને બેસે નહિ બદામ, સાધન તો છે સહેલું રે ક્ષેમ સદા–નથી સ્વ૫ ક્ષતિ–દિવાલીને પ જે દિન થાય ભજન ભાગવતનું દિવાળીનો એ દિન, જે દિન થાય નહિ જીન સ્મરણ છે દિન તો છિન્નભિન્ન અછત પ્રભુની નૈતિમતા સે પહલી આવી નિહાલિ-તી-દિવાલીને ૬
લેખક–પં. અછતસાગર.
પ્રાચીન અને નવીન ભાવનાનું સંઘર્ષણ.
શ્રદ્ધા અને વિચારસ્વતંત્રતા એ પ્રાચીન અને અર્વાચીન ભાવનાના બે જુદાં સ્વરૂપ છે. પ્રાચીન કાળમાં શ્રદ્ધાને જ આગળ કરી દરેક કાર્યો આપવામાં આવતા હતા અને વિચાર તંત્રતાને પૈણુપદ અપાતું હતુંકેમકે તે વખતે તે કાળના મનુષ્ય પશ્ચિમના સંઘદનમાં આવ્યા નહોતા. હાલમાં વિચારસ્વતંત્રતાનું સૂત્ર નવયુવકોના અંતઃકરણના વજ પટ ઉપર પ્રત્યેક સ્થળે આલેખાયું દષ્ટિગોચર થાય છે. પરંતુ વિચારસ્વતંત્રતા અને વિચારસ્વછંદતાને ભેદ કળી શકવાની ખામીને લીધે ચક્કસ પ્રકારનું કલેશમય વાતાવરણ ઉત્પન્ન થયેલું જોવાય છે. વિચારસ્વતત્રતા અઢા મૂલક હોય તેજ તે પ્રશસ્ય ગણાય છે. એ તે સિદ્ધ છે કે મનુષ્યને કહા ન હોય તો એની પ્રવૃત્તિ સંભવી શકે જ નહિ. અમુક પદાર્થ અમુક પ્રકારને વસ્તુતઃ છે એમ માનીનેજ-અને શ્રદ્ધા પૂર્વકજ-મનુષ્ય સર્વ ૦૫વહારમાં ફરે છે અને
૧ દિને ગણના અધિપતિ આત્મા.

Page #28

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
મનુષ્ય ક્ષણવાર પણ વ્યવહારશૂન્ય ટકી શકતો નથી. “સાયન્સ' જે શંકાનું ઉત્પતિ સ્થાન છે તે પશુ ખરૂં જેનાં કાર્યક્રાણુની સંકલના ઉપર શ્રદ્ધા રાખીનેજ પ્રવતે છે, અમુક કાર્ય કારણના નિયમનો જયાં ભંગ થતો હોય ત્યાં સાયન્સ એ નિયમ માટે શંકા ન ધરાવતાં ભવિષ્યમાં જુદે ખુલાસો થશે એમ શ્રદ્ધા રાખે છે.
બુદ્ધિવાદ અને તર્કવાદ શંકાને જન્મ આપે છે. એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે – "Duult is the disease of privieguvi suls" usta Denizde કરે છે પણ એ રોલ હોવો એ પણ એક અસાધારણ અધિકાર છે- આવાં વચનમાં શંકાપ્રધાન ઉગ્યતાને પશ્ચિાત્યોએ સાબીત કરેલી છે.
નવીન ભાવના વિચારસ્વતંત્રતા–બુદ્ધિવાદ-ખાસ કરીને પૂર્વ અને પશ્ચિમના સંક્રાંતિ કાળના પ્રવાહે આધુનિક યુવકોમાં પલ્લવિત કરેલી છે. કેમકે પ્રત્યેક યુવક પોતાની માનસિક, વાચિક તથા કાયિક પ્રવૃત્તિનું સૂમ અવલોકન કરશે તે તુરત જણાઈ આવશે કે દરેક ક્ષણે તે માત્ર લાગણીના બળથીજ દોરાય છે પિતાના દઢ થયેલા સંસ્કારોને લીધે જે મનન પ્રવન બળ (impusc) નો વેગ હેય છે તે સાથે પક્ષપાત બ ધાઈ જાય છે તે જોઈ શકતા નથી–પણ અમુક લેખક પિતાના લ ખેલા થથની ખામી જોઈ શકતો નથી--પણ અમુક કાળ ગયા પછી-મેં આ ગ્રંથ લખ્યો છે તેવી વિસ્મૃતિ થયા પછી જે તે એ ગ્રંથને તટસ્થ વૃત્તિથી-વિચારદતા વગર-અવલોકે તે ત્યાં તેની અપૂર્ણતાનું ભાન થયા વગર રહેતું નથી. જે ભાવનાઓ અમુક વખતે સંપૂર્ણતાવાળી લાગે છે તે કાળે કરીને નિષ્પક્ષપાતપણે વિચારતા તે અપૂર્ણતાં જુએ છે.
જ્યારે મનુષ્ય પ્રવૃત્તિના આવેગમાં હોય છે ત્યારે તેના અંતિમ ફળ-પસિ શ્રામનો વિવેક કરી શકો નથી, વિચારસ્વતંત્રતાની હદમાં વારે વારે વારે તરંગઃ એ સૂવ સમાય છે. પરંતુ પ્રવૃત્તિના આવેગમાં જ્યારે તે હદ ઓળંગી જવાય છે ત્યારે જિજ્ઞાસુપણું જતું રહેતાં–શંકાનું શ્રદ્ધા મૂલકપણું નષ્ટ થાય છે. વિચારસવતંત્રતાના જમાનામાં શંકા ઉપન્ન કરવી એ સત્યસ્વરૂપને જોવા માટે જાડું આવરણ પાતળું કરવાતુય છે. કેમકે શંકાની ઉત્પત્તિ બુદ્ધિના પ્રદેશમાંથી છે. જ્યારે આત્મા તેની ક્ષપશમ જન્ય બુદ્ધિને અજમાવે છે ત્યારે બુદ્ધિ સમ અને અને સમર્થ થતી જાય છે અને શ્રીમદ્દ હરિભદ્રસૂરિએ પ્રબોધેલા ધર્મવાદની કેટિઓથી રહસ્ય પ્રકટ થાય છે. શંકા થવી અને તેની નિવૃત્તિ થવી એ સત્યસ્વરૂપ પ્રાપ્ત કરવામાં એક પગથીયું આગળ વધવા બરાબર છે. પરંતુ શ્રદ્ધા વગરની શંકા નિસાર નીવડે છે.

Page #29

પ્રાચીન અને નવીન ભાવનાનું સંઘર્ષણ. જે વખતે શ્રદ્ધા પ્રધાન જમાનો હતો તે વખતે પણ મહાન આચાર્ય શ્રીમ હારમદ્રસૂરિએ દરેક પ્રમાણોની કોટિઓને યુક્તિથી ડણ કરવા માટેજ જાહેર કરેલું છે. તેવી જ અવદર્શનના નીચેના લેક ઉપ૨ બુદ્ધિને ઘરાણે મુકીને અંધશ્રદ્ધા વડેની માન્યતા તરફ કટાક્ષ કરેલો છે – તે લેક આ છે –
पुराणं मानवो धर्मः सांगो वेदःश्चिकित्सितं ।
आज्ञा सिहानि चत्वारि नहनव्यानि हेतुभिः ।। મતલબ કે વિશ્વનું ( univa sai) વિશાળદન વિચાર સ્વતંત્રતાને જ પૂર્વકાળમાં પણ પ્રધાનપદ આપી રહ્યું છે.
પ્રસ્તુત પ્રસંગમાં માંગરોળ સભાના હોલમાં શ્રીયુત્ બહેચરદાસે રા. મતીચંદ ગીરધરલાલ સોલિસિટરના પ્રમુખપણા નીચે “જે સાહિત્યમાં થયેલા વિકારો’ સંબંધો લગભગ નવ માસ પહેલા ભાષણ આપ્યું હતું તેમાં “દેવદ્રવ્ય, 'જેનાગમમાં નથી; “એકડે ચાણું ટકા કથાઓ કાપનિક છે” “તમસ્તરણ થયું હતું, વિગેરે વિગેરે નિર્ણયાત્મકપણે ભાષણ અને લેબ દ્વારા દર્શાવ્યું હતું, જેથી જેનસમાજ સાગરમાં મોટે ખળભળાટ ઉત્પન્ન થયે છે.
શ્રીયુત્ બહેચરદાસે અમારી માન્યતા પ્રમાણે જે શબ્દો ભાષણના પ્રસંગે વાપરેલા છે તે શબ્દો વિચાર સ્વાતંએ જે નવીન ભાવનાનું લક્ષણ કહેવામાં આવે છે, તેની હદ ઓળંગી ગયેલા છે. અને જેનાગમમાં પંચાંગી વિગેરે નહીં માનવા તરફ જાણે ન હોય તેમ દેખાય તેવું છે; તવાદ ચલાવનાર કેઈ પણ મનુષ્ય પિતાને સિદ્ધાંત નિર્ણય તરીકે જાહેરમાં મુકી શકે જ નહિ. માત્ર શંકાઓ રજુ કરી જિજ્ઞાસુ થઈ સમાધાનની આશા નિરભિમાનપણે રાખી શકે.
વિચારભેદની જે અથડામણી ઉત્પન્ન થવા પામી છે તેનું મૂળ કારણ નવા જમાનાના યુવકે વિચારસ્વતંત્રતાનું ખુન થયેલું માને છે તે છે, પરંતુ બુદ્ધિ-વિવેક પૂર્વક જે વિચાર કરશે તો તુરત જણાઈ આવશે કે મી. બેચરદાસનું ભાષણ શંકા અથવા જિજ્ઞાસુપણાને પ્રધાન પદ નહીં આપવા જેવું બહાર આવ્યું છે. આશ્ચર્ય છે કે રા. મોતીચંદ કાપડીયા જેનદર્શનના તત્ત્વજ્ઞાનના અભ્યાસી હોવા છતાં તેમણે સભામાં આ ભાષણ આગળ ચાલવા દઈ “આવી વિચાર સ્વતંત્રતાને” કેમ ઉત્તજન આપ્યું હશે!
હવે અમો જે કહેવા માગીએ તે એ મુદે છે કે દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ અનુસારે-જેનાગામની રાજનીતિ અનુસાર દરેક સમાજે સહનશીળ થવાની જરૂર છે.

Page #30

જો આત્માનંદ પ્રકાશ. હદય-ઔદાર્ય દેખાડવાની જરૂર છે. ગાલિપદાન અથવા કડક ભાષાથી જ બેલી લેખે લખી અમુક મનુષ્યને સુધારી શકાય તે કરતાં તેના તરફ સહનશીળ વર્તનથી સુધારી શકાય, તે કલેશમય વાતાવરણ નડિ વધતાં પરિણામ સારૂં લાવી શકાય વસ્તુસ્થિતિ આમ ઈ મી. બેચરદાસના ભાષણના રદીઓ આપવા માટે અમુક વિદ્વાન સાધુઓ અથવા અમુક વિદ્વાન ગૃહસ્થોનું “કમીશન” તટસ્થ સ્થાને, બેસાડવાની આવશ્યક્તા હતી, જે મી. બહેચરદાસને રૂબરૂમાં જ બોલાવી સમસ્ત સંઘના એકત્રિત બળથી વસ્તુસ્થિતિ અને તેમની ભૂલે જાહેરમાં લાવીઅથવા ખાનગીમાં તેમને સમજાવી–તે પાછું ખેંચી લઈ માફી માગવા પ્રેરશ થઈ &ાત તે જૈન સમાજના યુવકે નાગમનું રહસ્ય સમજવા પામત અને મી. બહેચહદાસને જલદી પોતાની ભૂલ જેવાને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થાત.
પરંતુ હવે જયારે અમદાવાદના શ્રી સંઘ મી. બહેચરદાસને “સંઘબાહ્ય ઠરાવ્યા છે ત્યારે અમારા આ વિચાર અરથમાં રૂદન કરવા જેવા મને લાગે છે શ્રી સંઘ ઉપર પ્રસંગ ધાનમાં લઈ મી. બેચરદાસને સમસ્ત સંઘને કમીશન દ્વારા સુધરવાને અવકાશ આપી સહનશીળતા દાખવી હતી તે તેમનું આદાર્ય ગણુાત અને કહેશમય વાતાવરણ દૂર થતાં પરિણામ સુંદ૨ આવત એમ અમારી આધીન માન્યતા છે.
સમસ્ત સંઘની વિદ્વાન વ્યકિતઓના કમીશન દ્વારા મી બહેચરદાસ પર કામ લીધું હેત તે કેર્ટના નિયમાનુસાર વાદી પ્રતિવાદી તરીકે તત્વવાદના રહસ્યરૂપ જજમેંટ મળ્યાથી ખરેખરી વિચાર સ્વતંત્રતા કેને કહેવાય તે પ્રકટ થાત. છતાં મી. બહેચરદાસ પિતાને કદાહ ચાલુ રાખત તો સમસ્ત સંઘનું કમીશન તેને જે શાસન ફરમાવે તે સહન કરવા તૈયાર રહેવું પડત.
કંકામાં શાસન સંરક્ષકનું કર્તવ્ય એ છે કે પરિણામ માટે બહુ વિચાર કરી કેટલુંક કાર્ય ભવિષ્યકાળને સોંપી રાહ જોવી. જરા જમાનાના પ્રવાહને વિચાર કરી દષ્ટિબિંદુને ફેરવી જેવાથી–સાહસ ન કરવાથી ઈસિત ફળની પ્રાપ્તિ કરાવી શકાય છે. શુષ્ક તર્કવાદને શ્રદ્ધાપ્રધાન તર્કથી નિર્ણય કરી કલેશમય વાતાવરણને અટકાવવા ઉપર લક્ષ્યસ્થાન રાખવાથી શાસનનું રક્ષણ બળથી જ નહિ કરતાં ન્યાયપુર:સર કરવા અમારે નમ્ર પણ દઢ અભિપ્રાય પુન: જાહેર કરીએ છીએ.
લે ન્યાય અન્વેષક.

Page #31

નીચેના ગ્રંથો છપાવવા માટે ( ભાષાંતર ) તૈયાર થાય છે. (પ્રસિદ્ધ કરવા માટે-જ્ઞાનોદ્વારના કાર્યના ઉત્તેજન માટે સહાયની અપેક્ષા છે). ૧. શ્રી દાન પ્રદીપ (મહે પય શ્રી ચારિત્રગણું કૃત) દાનગુણનું સ્વરૂપ (અનેક કથાઓ
સહિત ) જાવનાર. ૨. શ્રી મહાવીર ચરિત્ર ( બા નેમી ચંદ્ર સૂરિકૃત) આ ગ્રંથ ઘણો પ્રાચીન છે. બારમા સૈ
કામાં તે લખાયે છ પાટણના ભંડારના તાડપત્રની પ્રત ઉપરથી
અએ મૂલ છપાવેલ છે. અપૂર્વ ચરિત્ર છે. ૩. શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર (શ્રી જ્ઞાનસાગરસૂરિ કૃત) અપૂર્વ ચરિત્ર. છે. શ્રી ઉપદેશ સમિતિકા (શ્રી સોમધર્મગણિ વિરચિત). ૫. શ્રી ધર્મપરિક્ષા ( અપૂર્વ કથાનક ગ્રંથ : ૬. શ્રી સ ધ સમાંત-વે રતનશેખરસૂરિ વિરચિત અનેક ધર્મની હકીકત જણાવતારે અંધ.
પરના કંથી રાક, બેધદાયક અને ખાસ પઠનપાઠન કરવામાં ઉપયેાગી છેતેટલું જ બને વાટીને આનંદ સાથે ધર્મનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય તેવા છે. જ્ઞાનેદ્ધાર કરવાના ઉત્સાહી બંધુએએ એ વા જ્ઞાનેદારના કાર્ય ને સહાય આપી મળેલ લક્ષ્મીને સાર્થક કરવાનું છે. વર્તમાન સ
યમાં ધર્મના બાવા સારા સારા ગ્રંથ પ્રસિદ્ધ કરી-કરાવી ધર્મને ફેલાવે તે વડે કરવાની આ અમલ તક છે વળ બહોળા પ્રમાણમાં તેના ખપી મુનિમહારાજાએ, સારીમહારાજ અને જ્ઞાન સંડાર વગેરેને ( વગર કિંમતે ) ભેટ અપાય છે. સહાય આપનારને તે લાભ સાથે તેને જે ન આવે તે તેવાજ જ્ઞાનખાતામાં ઉપમ થાય છે જેથી લાભ લેવા જેવું છે.
રા
જાહેર ખબર, નીચેના શ્રી દયાવિમલજી ગ્રથમાળાનાં પુસ્તકો પ્રસિદ્ધ થયાં છે અને તે સાધુ સારી મહારાજ તથા જાહેર લાયબ્રેરી અને જાહેર સંસ્થા વગેરેને ભેટ આપવાના છે. , ૧ નરભવ દ્રષ્ટાંત
૨ મૌન એકાદશી કથા ( સંસ્કૃત ) ૩ જૈન સ્તોત્ર રાવળી
૪ મક્ષત્રિશિકા સ્તોત્રપા બાલબોધ સહન ૫ પ્રાચીન સ્તવન સંગ્રહ ભા. ૧ લે ૬ શ્રી શ્રમણુસૂત્ર. . ૭ શ્રી જ્ઞાનવિમલસૂરિ ચરિત્ર
૮ સંસાર દાવાનલ સ્તુનિ વૃત્તિ. ૯ કયામંદિર સ્તોત્ર રાવળી - ૧૦ સાધુવંદના રાસ. ૧૧ શ્રી જંબુ સ્વામી રાસ તથા બાર વ્રતની ટીપનો રાસ.
પન્યાસજી શ્રી મુકિતવિમલજી મહારાજનાં રચેલા છે. ૧૨ શ્રી પવકલ્પ મહામય ૧૩ શ્રી જ્ઞાનપંચમી કથા ૧૪ પોશ દશમ ગgબંધ
૧૫ પિષ દશમ લોકબંધ ૧૬ મેરૂતેરશની કથા કબંધ ૧૭ રોહિણી કાવ્ય લધુ ચૈત્યવંદન ચોવીશી.
ચંપકહિ કથા જેને ઑત્ર રત્નાવની સંસ્કૃત
ગુલી સંગ્ર નીચે લખેલાં પુસ્તક થોડા વખતમાં બહાર પડવાનાં છે. ૧ પ્રશ્નોત્તર રત્નાકર
૨ આગમવાચનમિમાંસા નીચેના સરનામેથી મંગાવી લેવાં–ઠારી ચંદુલાલ મોહનલાલ.
ના પાડ-અમદાવાદ
આ માસમાં નવા દાખલ થયેલા માનવતા સભાસદો ૧ શેઠ મણીલાલ ઉત્તમચંદ પાટ વાળા મુંબઈ બી. વ. ૨ શ્રી મામાનંદ જૈન લાઇબી
જુનાગઢ
લાઈફ મેમ્બર. લાઈમ મેમ્બર.

Page #32
આત્મોન્નતિનું મહાન સાધન. “આપણ લેકેને વાંચવાનો શોખ છે છે, અને તેથી એક ગુહુરમાં જેટલું બહુશ્રુતપણું હેવુ છે કે તેટલું ઘણુ ખરા ગ્રહોમાં દડામાં આવતું નથી. આ ચા પી જે થવાનું હતું તે આપ પર યું ! છેજ. નાનપણમાં જે કાંઈ ઘર્મ સંબંધી તથા બીજું અપ ગ્રકશિક્ષણ હજાણે | મળે છે તથા પૂર્વે મળતું હતું તેટલા શિક્ષણ ઉપરજ આખી ઉમર સુધી તે ન નિભાવે છે. આવું. એક દેશીય તથા તે પડ્યું છે કે શિક્ષણ મેળવાથી વૃશિ- 1 માન, ધર્મના ડેમ, દુરાગ્રહ, આવા દુર્ગણ વારંવાર આ દેશના ગૃહસ્થ તેના તે બેલવામાં તથા વ્યવહારમાં જઈ આવે છે. “આપણું જે છે તે જ સારૂ છે” એવું અભિમાન રાખવું એ કેટલીક રીતે હિતકારી જ છે, પરંતુ બીજાનું ગમે તેટલું સારું હોય તે પણ તેના અંગીકાર કરવો નહિ એ તે બધા કરતા બે હું છે. " બીજેથી કાંઈ શિખવાનું જ નથી” એ દુરાગ્ર તે દેશોન્નતિની બાજમાં ! જ નહિ પરંતુ વ્યકિતઓના ઉકર્ષની બાબતમાં પણ ઘણેજ ઘાતક છે. જૂનું સર્વ સારું અને નવું એટલું સર્વ નિંદ્ય એમ નથી. સજજન પુરૂ તે પરીક્ષા કરીને બેમાંથી જે સારું હોય તેજ સેવે છે, બીજાની બુદ્ધિએ ચાલનારા મૂર્ણ છે.' એ વચન પ્રમાણે ખુલા તથા ઉદાર મનથી તથા શોધક બુદ્ધિથી બધા વિષય તરફ જેવું તથા બીજાના અભિપ્રાય ઉપર છેક ન રહેતાં પિતે સુવિચારથી તેનું મનન તથા ચિંતન કરીને પિતાને અભિપ્રાય કાયમ કો એ આપો . તિનું એક મહાન સાધન છે અને એ સાધન ગ્રંથવાચનથી પ્રાપ્ત થાય છે. એમાં કંઈ પણ શક નથી.” ચંચચ”ના આધારે. For Private And Personal Use Only