________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
સર્વ આત્માઓમાં એક નિત્ય એવી રીતે પ્રકૃતિની વ્યાપ્તિ માને છે."
આ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ પ્રકૃતિ અને આત્માના સંગથી થાય છે એ અમારે સિદ્ધાંત છે. પ્રકૃતિથી પ્રથમ બુદ્ધ ઉત્પન્ન થાય છે. ગાયને નજરે દેખવાથી આ ગાય છે પરંતુ ઘડો નથી તેમજ સ્થાણું ( હંઠા ) ને નજરે જોતાંજ આ સ્થાણુ છે પરંતુ પુરૂ નથી એ જે નિશ્ચયાત્મક અધ્યવસાય થાય તે બુદ્ધિ કહેવાય છે. બુદ્ધિનું બીજું નામ મહત્વ છે. વળી બુદ્ધિના પણ બે પ્રકાર છે. ૧ સાત્વિક બુદ્ધિ ૨ તામસી બુદ્ધિ તે બંનેના આઠરૂપ છે. ૧ ધર્મ, ૨ જ્ઞાન, ૩ વૈરાગ્ય, ૪ ઐશ્વર્ય, આ ચાર સાત્વિક બુદ્ધિના રૂપ છે. તથા 1 અધમ, ૨ અજ્ઞાન, ૩ અવૈરાગ્ય ૪ અનૈશ્વર્ય, આ ચાર તામસી બુદ્ધિના રૂપ છે. એવી આઠ રૂપવાળી બુદ્ધિથી અહંકાર ઉત્પન્ન થાય છે. તે અહંકારથી સોળ ગુણેને સમૂહ ઉત્પન્ન થાય છે. તે સોળ ગુણે આ પ્રમાણે છે. ૧ સ્પર્શ ગુણ, તેનું સ્થાન ત્વચા છે, ૨ સગુણ, તેનું સ્થાન જિન્હા છે, ૩ ઘાણ ગુણ, તેનું રસ્થાન નાસિકા છે, ૪ રૂપગુણ તેનું સ્થાન ચક્ષુ છે, ૫ શબ્દ ગુણ, તેનું સ્થાન છેાત્ર છે. આ પાંચે બુદ્ધિ ઈદ્રિ કહેવાય છે કારણ તેઓ દરેક પોત પોતાના વિષયને જાણે છે. વલી ૧ ગુદા, ૨ ઉપર (પુરૂષ સ્ત્રીનું ચિન્હ) ૩ વાચ, જે કંઠ પ્રમુખ આઠ સ્થાનથી ઉચ્ચરાય છે તે, ૪ હાથ, ૫ પગ. આ પાંચ કર્મેન્દ્રિય છે કારણ કે તેનાથી દરેકથી અનુક્રમે બતાવેલા પાંચકામ થાય છે. ૧ મેલેન્સ ૨ સંગ, ૩ વચન, ૪ ગ્રહણ ૫ ચલન. ૧૧ મે ગુણ મન છે. મન જ્યારે બુદ્ધિ ઇંદ્રિયને મળે છે ત્યારે બુદ્ધિદિયરૂપ થઈ જાય છે અને જયારે કમે ઈદ્રિયને મળે છે ત્યારે કર્મક્રિય રૂપ થઈ જાય છે.
For Private And Personal Use Only
