Atmanand Prakash Pustak 002 Ank 02

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531014/1

Page #1

એ આત્માનંદ પ્રકાશ. મેં
આત્મવૃતિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકા શ આત્માને આરામ દે, આમ નંદ પ્રકાશ,
પુસ્તક ૨ જું વિક્રમ સંવત ૧૯૬૦-ભાદરવો
અંક ૨ જે.
पर्युपणपर्व निमित्त प्रभुस्तुति.
વસંતતિલકા. આનંદકંદ સુરવૃંદ સદૈવ સેવે, આ ખંડલ અધિક ક્યાં સુખધામ ટે; તે શાંતિથી શરણ લે સુખમાં વિરામું, પર્યુષણે પ્રભુ તણાં પદને પ્રણામું. શ્રી કલ્પના શ્રવણથી લહું સત્સમાધિ. દરે કરું દમનથી દિલની ઉપાધિ વેગે ભય વિષયના વિષથી વિરામું, પર્યુષણે પ્રભુ તણ પદને પ્રણામું.
વિસ્તાપ થ ભવષે તપના પ્રભાવે, ૧ આનંદના સમૂહ રૂપ. ૨ દેવતાઓને સમૂહ. ૩ ઇદ્રો. ૪ કપ સૂત્રના. ૫ ઈદિને વશ રાખવાથી. ૬ ઝેરથી, ૭ તાપવગરનો.

Page #2

આત્માનંદ પ્રકાશ
જેથી ભવે ભવ ઉપાધિ જરાય ના; નિત્યે અગર્વ થઇને ગુરૂ ભક્તિ પામું, પર્યુષણે પ્રભુ તણ પદને પ્રણામું. પૂજું પ્રતાપ ધર તે પ્રતિમા પ્રભાવી, ‘ધ્યાવું જ તે હૃદયમાં સમ ભાવ લાવી, મિથ્યા કરૂં મલિન દુષ્કૃત જે નકામું, પયુષણે પ્રભુ તણ પદને પ્રણામું.
– ક – 23 पर्युषण पर्व निमित्त सर्व प्रत्ये मिथ्या दुष्कृत.
શાર્દૂલવિક્રીડિત. જે કંઈ જીવ વિરાધના મન વચઃ કાયા થકી જો કરી; રાગ દ્વેષ અને હૃદે કપટથી જ ક્રૂરતા આચરી; વિંરાધ્યા અવિનીત થૈ ગુરૂજને સાધ્યા નહીં સાધને, મા તુત તે હજ અમતણું પર્યુષણારાધને. ?
ચિંતામણી એક ચમત્કારી વાર્તા.
(પૂર્વ અંકના પૃષ્ટ ૮ થી ચાલું ) શેઠાણી વતની અને અમૃતચંદ્ર શેઠ ડીવાર મૂછત થઈ સાવધાન થયા. તે સમયે વિમલા પિતાના આવાસની બાહેર (ટોભી ઊભી સાબુનયને જતી હતી. પોતાના પૂજ્ય સાસુ સસરાની

Page #3

ચિંતામણી.
દુખિત રિથતિ જોઈ તેના કમલ હૃદયમાં અનેક શેક કામ છે ઉડવા લાગી, “અડ, માતા પિતાનું કયું પુત્રવારસલ્ય ! કે પવિત્ર પ્રેમ ! મનુષ્યનું મન કેવું મોહ અને પ્રેમથી બનેલું હોય છે એ પ્રેમ અત્યંત અદબુત વસ્તુ છે, જેમ સરિતા પહાડમાંથી નીકળી તે ભૂમિનો પંક ધારણ કરી અપવિત્ર થાય છે, તેમ મનુષ્યનું હૃદય પણ ધર્મને છોડી આવા મહાત્મક પ્રેમના અનુસરણમાં જઇને સંસારના કલંકને એની સાથે મિશ્રિત કરીને તેને અપવિત્ર કરીને ને એ છે. માનસિક આશામાં લુબ્ધ થયેલ મનુષ્ય આ મલિન પ્રેમના અનુ સરણમાં ઘસડાઈને પાપાત્મક અનેક જાતના લાંછન ધારણ કરે છે, છેવટે એ મહાત્મક પ્રેમના પ્રેરથી પ્રાણાંત પર્વત તરફડીઆ મર્યા કરે છે. મારા સ્વામી કદિ ઉત્તમ માર્ગ સાધવાને વિચાર કરી આમ અચાનક ચાલ્યા ગયા તે ઉચિત કાર્ય કર્યું નથી. પોતાના પુત્ર વત્સલ માતા પિતા આવી મહાત્મક દશામાં દુઃખી થાય તે નહીં ગણકારતાં આત્મ સાધનમાં પ્રવૃત્ત થવું, એ સત્યુગનો ધર્મ નથી. પુત્ર પોતાના માતા પિતાને યાત્રજવિત રૂણી છે. જેમ જંગમ તીર્થ માતા પિતા સંતુષ્ટ થાય તેમ આજ્ઞાધીન પુત્રે કરવું જોઈએ. માતાપિતા એ દુપ્રાપ્ય વસ્તુ છે. કદિ તેઓ સાંસારિક સેવાર્થમાં લુબ્ધ થઈ પુત્રને પરલેક સાધનરૂપ ચારિત્ર સાધવા આજ્ઞા ને આપે તે પુત્રે આમ અવધીરણા કરવી ન જોઈએ. સંસારી જીવ જે સંસારના ચિત્ર શિવાય બીજુ કઈં હૃદયમાં ધારણ કરવાને અધિકારી નહીં હોત તે સંસારમાં અતોંદ્રિય ઐશ્વર્ય વાલી પ્રતિમાની પૂજા અને ગુરૂ જનની સેવા કેવલ ક૫ના જણાત, ધર્મ કેવલ બહારને આડંબર જણાત, આ સંસારમાં જો ધર્મ છે તે નિશ્ચય નિસ્વાર્થ એમ પણ

Page #4

૨૮
આમાનંદ પ્રકા, testertretestortesterte toetusteetateetectetretertreter der betretestetietestetet e આ સંસારમાં રહેવાને ગ્ય છે. પ્રેમાલ માતાપિતા મેહથી કહે કે સ્વાર્થથી કહો પણ પુત્રના પાલક પિષક હેઈ ચાવજ જીવિત મહા ઉપકારી છે. બાલ્યવયમાંથી સંકષ્ટ સેવી ઉછેરેલ પુત્રવૃક્ષ નવ પલ્લવિત થઈ માતાપિતાની સેવારૂપ મહાફલ આપવામાં બંધ છે. વૃદ્ધાવસ્થામાં માતાપિતા પુત્રની સેવાની અપેક્ષા રાખે છે. પુત્ર તે સેવાને અનાદર કરી સ્વતંત્ર રીતે સ્વીકાર્યમાં પ્રવૃત્તિ કરે તે તેનો સદા અપરાધી છે. માતા પિતાની આજ્ઞાનું ઉલંધન એ ધર્મનું ઉલંઘન છે. ગુરૂ જનને અનાદર તેના ચારિત્રને ચરિતાર્થ કરતો નથી. અહા, મારા સ્વામીએ રવેચ્છાથી ધાર્મિક સાહસ કર્યું તે ઊચિત કર્યું ન કહેવાય જે તેમની ઈચ્છા આ અસાર સંસારમાંથી મુક્ત થવાની હોત, તયા આ ભવના મહા ભારમાં દબાવા ભીતિ ધરતા હોત તો તેમને યુકિતથી માતાપિતાને સમજાવવા હતા. સાનંદપણે તેમની સેવાના લાભથી બીજા પારલેકિક લાભને પ્રધાન માનવામાં પોતાનું બુદ્ધિબલ વાપરવું હતું. હું મારા સ્વાર્થ તરફ દ્રષ્ટિ નડી કરતાં આ પૂજય ગુરૂજન તરફ વિશેષ દ્રષ્ટિ કરું છું. ધર્મના પસાયથી પતિ વિયેગનું દુઃખ સહન કરવાનું સાધ્વી વ્રત મને પ્રાપ્ત થયું છે પણ આ મોહ મૂન પૂજ્ય માતા પિતાની હૃદયવેદના મારાથી સહન થઇ શકતી નથી. તેમના શેકાબુને લુંછી નાખવાનો બીજો કોઈ ઉપાય નથી. હું શું કરી શકું ” આ પ્રમાણે ચિંતાતુર થયેલી ચતુર વિમલા ઊ ઊભી સાસુ સસરાનું શક દર્શન કરતી હતી.
અમૃતચંદ્ર અને યતનાની આસપાસ ગૃહના સેવ, દુકાનના વફાદાર ન કરે અને પવિત્ર મનના પાડોશીઓ વીંટાઈ વા. એક
- ન સેવકેએ શાંત્વના ભરેલા વચનોથી પિતાને શોકાત ઊભી સામું

Page #5

ચિંતામણી,
大大大大大大大大大
testster at det
સ્વામીને આશ્વાસન આપવા માંડયુ. બીજી તરફ શેઠની પ્રખ્યાત પેઢીના પ્રવીણ પુરૂ અને તેમના વ્યાપારને સબધધરનારા ન્યાપારીએ એકડા થવા લાગ્યા. વલ્લભીપુરની વિશાળ બજારમાં ચિંતામણિ ગુમ થવાની વાત્તો વેગથી પ્રસરી ગઇ. શેરીએ શેરીએ સે કા લેાકા ચિંતામણિનીજ ચર્ચા કરવા લાગ્યા. અમૃત દ્રશેડની સુવાસથી શ્રાવક તથા ઈતર વર્ગ પણ રોઠના સદનમાં શ્રેણિબંધ આવવા લાગ્યા. શેઃ અમૃતચંદ્ર પુત્ર મેહમાં મગ્ન થઈ પૂર્ણ ચિાતાતુર થઈ ગયા હતા. આવનારા ગૃહસ્થાને માન આપતાં પણ તેની મનેાવૃત્તિમાં પુત્રના અદર્શનના વિચારથી પિરતાપ થતા હતા. શાકાંધકારમાં અંધ પ્રાય થયેલા શેડને ઘેર આવતા ઇતર ગૃહસ્થા ઉપરપણ પુત્રય ભ્રાંતિ થતી હતી કે રખેને એ પુત્ર હાય, વલ્રભિપુરમાં વિશેષ ધાર્મિક અને બુદ્ધિમાન્ ગણાતા અમૃતચંદ્ર શેડ આ વખતે ઊન્મત્ત જેવા થઈ ગયા હતા.
મણિખ ધ લેકાના આવવાથી માદા વડે અલંકૃત એવી યતના શેઠાણી ગૃહના એક ભાગમાં જઇ મઢ સ્વરે વિલાપ કરવા લાગી. અરે કર્મ રે અદ્રષ્ટ! આ શુ' બનાવ્યું ! અમારી ઉન્નતિ ઉપર તને કેમ ઇબ્યા આવી ! આજે તમે તમારી કઠેરતાના લેખ સાર્થક કર્યું. આ દુભાગી યતનાનીયતના નિષ્ફળ થઇ. આ હત ભાગ્યની વર્તે. માન અને ભવિષ્યની આશા નાશ પમાડી. સતતિની સંપત્તિ પ્રાપ્ત થતાં પણુ વધ્યનું મહા કલ કે આવી પડયું. અમારી સંપતિ ઊપર ધૂળ વળી. પુત્ર ચિંતામણિ ! આ તને શું સુજી આવ્યું ? અમે તારા માતા પિતા છીએ, અમારી ધૃજ્યતા તારી ઊપર અધિકાર ચલાજાને સ`પૂર્ણ રીતે અધિકારી છે. વત્સ, તારે આવું સાહસ કરવું ઉચિત

Page #6

આત્માનંદ પ્રકાર
16. eMeMeMuksesbridesk.. ન હતું તું શુદ્ધ શ્રાવકનો પુત્ર છે. તારી કુળ પરંપરા આહંત ધર્મની પવિત્ર મુદ્રાથી અંકિત છે. સનાતન દયા ધર્મની ધુરા તારા પિતા બે ધારણ કરી છે, તેને તું ધુરંધર આરસ પુત્ર છું. તારાથી આવું અત્યંત ધર્મ વિરૂદ્ધ સાહસ થવું તે. જોકએ. તનય, અમે ઊત્તર વયના તારી સવાની આશા રાખી રહૃાા હતા. તારા પિતા તને ગૃહરાજય
પી ધર્મ સાધનને માટે પિતાનું ઉત્તર વય નિર્ગમન કરવાની આશા રાખી બેઠા હતા. પુત્ર, આશા એ મનુષ્યનો પ્રધાન જીનો પાય છે, આશાના આધાર ઉપર આ સંસાર ચાલે છે. આશા . હોય તો પિતા પુત્રનું કે પુત્ર પિતાનું, માતા સંતાનનું, કે સંતાન માતાનું પાલન પોષણ જરોએ કરે નહીં. નિરાશ થવાના પ્રસંગમાં પણ આશાને જીર્ણ અને સૂક્ષ્મબિંદુ હૃદયમાં સળવલ્યા કરે છે. જયારે સર્વ શ્રમ અફળ જાય છે ત્યારે પ્રાણી માત્ર આશાથી જ જીવે છે. અને જયારે શ્રમ તદન નિષ્ફલ થાય ત્યારે આશારૂપ જીવન તુટી જતાં મનુષ્ય મૃત્યુને શરણ થાય છે. પ્રિય પુત્ર, તું ગમે ત્યાં જા, ગમે તેવા કાર્યમાં તત્પર થી પણ તારી ઉપર પથરાએલી - મારી આશાળતા છેદાય તેમ કરીશમાં તું કદિ આ વૃદ્ધ માતા પિતાનો, તારા ગૃહ વૈભવને, અનાદર કર, પણ આ તારી સભાગ્ય અલંકૃત વનિતા વિમલાને ત્યજીશ નહીં. તે બાલા કુલીન શ્રાવણ છે. તેના જીવનને આધાર તારી ઉપર છે. આ પ્રમાણે વિલાપ કરતી યતના ઉઠી વિમલાની પાસે આવવા ઊપર ચડી.
અપૂર્ણ

Page #7

બ્રહ્મચર્ય પ્રભાવ.
૩ Std-S SEE%AE-E-EC-6 SZSsxsix-foxxxvdevas,
અહાચર્ય પ્રભાવ.
प्रणम्य परमं देवं, केवलज्ञान मंडितम् । वक्ष्ये सम्यक संशोमि सतीनांचरितान्यहम् ।।
નર્મદા સુંદરી.
પ્રકરણ ૧ લું.
પિત્તા રાયે ગગનમંડલ ને અલંકૃત કરવા ઉદયાચલ ઉપર આ છે. પક્ષીઓ મંજુલ સ્વરે પ્રભાતના ગીત ગાતા હોય તેમ વિવિધ શબ્દો કરતાં ગગન મા વિચરે છે. આસ્તિક હોકે ધર્મક્રિયા કરવા તત્પર થઈ બેઠા છે. જિનાલયમાં અર્ચન ઘંટ વાગી રહ્યા છે. જૈન મુનિઓ પ્રતિક્રમણ ક્રિયાથી નિવૃત્ત થઈ અન્ય આચારની ક્રિયામાં પ્રસ્ત થયા છે. પ્રભાતન શીલ પવન ધાર્મિક, ઉદ્યોગ અને પ્રવૃત્તિ માર્ગના અનુયાયીઓને પ્રોત્સાહિત કરે છે.
આ સમયે એક બાલા શયન ગૃહમાંથી ઊઠી શારીરિક ક્રિયા આટોપી ગૃહની ચંદ્રશાલામાં બેઠી બેઠી સ્વાર્થ ચિંતન કરે છે ગગન તરફ દ્રષ્ટી કરી સ્વગત બેલી કે, “પિતાજીની પ્રતિજ્ઞા દુઃસાધ્ય છે. તે પ્રતિજ્ઞા પ્રમાણે ભવિષ્યમાં મારૂં અપાર હિત રહેલું છે. શ્રાવક કુલની બાલિકા શ્રાવકને ઘેર જાય—એ તેમને સિદ્ધાંત સર્વ

Page #8

આત્માન પ્રકાશ,
રીતે માન્ય છે. હું શ્રાવક કુળની બાલિકે હું મારા પિતા જૈન છે. સનાતન જૈન ધર્મના ઉપાસક છે અમારા સંબંધીઓ અદ્યાપિ જેન શિવાય કોઈ થયા નથી જૈન ધર્મના પવિત્ર સરકારથી અલકૃત થયેલા ગૃહસ્થની સામે જ મારા પિતા સબંધ ધરાવે છે, પણ આ સમયે કોઈ યોગ્ય જેનયુવાન મારે માટે પિતાની દ્રષ્ટિમાં આવતા નથી. મારી માતા વિરમતી મારે માટે ચિંતાતુર રહે છે. ચોગ્ય વયની પુત્રીને જોઈ વીરમતી માતા પ્રતિદિન મુંઝાયા કરે છે. પૂર્વ બાલ્ય વયમાં મને રમતી કે હસતી જોઈ જે માતા આનદ મગ્ન થતા હતા, તે અત્યારે મને જોઇ ચિંતાબ્ધિમાં મગ્ન થાય છે. અહા ! કે અબલાને અધમ અવતાર ! કન્યાના જન્મને મહાપાપનું કારણ કહે છે, તે ખરેખરું છે હું તેનું પરિપૂર્ણ દ્રષ્ટાંત છું.
વાંચનાર, આશ્ચર્યમાં પડી ભ્રમિત થશો નહીં. આ બાલા વમાન નગરના રૂષભસેન શેડની રૂષિદના નામે પુત્રી છે. તેની માતાનું નામ વીરમતી છે. રૂષિદત્તા એ સારી રીતે વિદ્યાભ્યાસ કર્યો હતે. તેમાં ગુણએ નિવાસ કરેલ હતું. એ શીલવતી અને સદ્ગણ સુદરી હતી. તેનામાં ગુણોની શાથે અનુપમ સૌંદર્ય રહેલું હતું. તેના વિશાલ લેન હરણને લજાવતા હતા, મુગ્ધાવસ્થામાંથી ચાતુર્ય ભરેલા વૈવનમાં તેણીને પ્રવેશ રંભથતો હતે, સર્વ અંગ ઉપાંગની શોભા અનુપમ અને દ્રષ્ટિ જક હતી આવું સંદર્ય છતાં તે વિનીત, શીલવતી અને ધાર્મિક હતી. પોતે શુદ્ધ શ્રાવિકાનું અભિમાન રાખતી હતી. આબાલાઓના ચરિત્રોને વાંચી વાંચી તેણીએ સતી શાસ્ત્રને સધ મેલ હતે.

Page #9

બ્રહ્મચર્ય પ્રભાવ,
interstect
Keste
રૂષિદત્તાનુ સદ્બોધ સહિત સૌંદર્ય સાંભળી તે દેશના અનેક ધનવાન્ ગ્રહસ્થા પેાતાના પુત્રા માટે તેની માગણી કરતા હતા. અનેક આગ ́તુ તેણીને માટેજ રૂષભસેન શેઠના ધરનુ આતિથ્ય લેતા હતા. પુત્રીનું કન્યાય વીત્યા છતાં રૂષભસેન વિલંબ કરતાં તેનુ કારણ એ હતુ કે, એ નગરમાં અને દેશમાં જાતીના ઘણા ધનવાન્ મિથ્યાત્વી રહેતા હતા. તેથી શેઠે એવી પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી કે, મારી પુત્રી કૃષિદત્તા શ્રાવક શિત્રાય કાઈને આપવી નહીં. હું આર્હુત ધર્મના ઉપાસક શ્રાવક છું, મારી કન્યા શ્રાવકને ધરે જવી જોઇએ, શ્રાવક કુલમાં જન્મ ધરનાર સંતતિના મિથ્યાત્વી સાથે સંબંધ કરવા એ કેવું વિપરીત કહેવાય ? શ્રાવકની કન્યા શ્રાવકના ઘરમાંજ શાભે છે.
ર
રૂષભસેન શેઠના જાણવામાં આવ્યું હતું કે, શ્રાવક કુલ જૈન ધર્મથી પવિત્ર છે. શ્રાવક ના આચાર શુદું અને માન્ય છે. વીરધમૅની પવિત્ર પ્રભાથી પ્રકાશીત શ્રાવક કુલ સત્તમ ગણાયું છે. ભારતવર્ષના પ્રત્યેક સ્થાને આડુંતવાણીના પ્રતિનાદ શ્રાવકના ધર્મગીત ગવાયા કરે છે. એવા શ્રાવક કુલની કુલીન કન્યાએ જો મિથ્યાત્વીના મલિન કુલમાં જોડાય તા શ્રાવક કુલ વિચ્છિન્ન થઈ જાય અહિંસાના આચારમાં ઊછરેલી ખાલાએ હિંસાચારમાં પ્રવૃત્ત થાય એ કેવા અધર્મ ! પ્રતિક્ષણે જતનાથી પ્રવૃત્તિ કરનારી શ્રાવક ખાલાઓને મિથ્યાત્વની હિંસાત્મક ક્રિયા કરવાની ફરજ પાડવી એ કેવી વિડ ંબના ? આવા વિચારથી ચતુર રૂષભસેને એવી પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે, ગમે તેવા ધનવાન, બુદ્ધિમાન, કે લાદક્ષ પુરૂષ હાય પણ જો તે શ્રાવક ધર્મથી અંકિત ન . હાય તા તેને કૃષિદત્તા

Page #10

આત્માન પ્રકાશ,
trete tentert treteiketa eteti tritertese te bestretes testustest starte tretet tetette, આપવી નહીં. પુત્રીને માવજજીવિત કૅમાર રહેવું પડે તેય શું પણ મિથ્યાત્વી પતિ સાથે તેનો વિવાહ કરવો નહીં. આ દુઃસારા પ્રતિજ્ઞાની રૂષિદત્તાને ખબર હતી તેથી તે ચંદ્રશાલામાં તે વિષેને વિચાર કરતી હતી.
રૂષિદત્તાએ નિતિ સાથે ધર્મનું શિક્ષણ સારૂં મેલખ્યું હતું તેનામાં શ્રાવિકાના કેટલાએક ગુણો સ્વતઃ આવ્યા હતા. વિન વય. છતાં ઐઢ વિચારે એ તેનામાં પ્રવેશ કરે હતો. ઉદ્ધતાઈ કે છડાઈ તેનાથી દૂર હતા. અનુપમ રૂપ પ્રાપ્ત થયા છતાં તે રૂપ ગવંતા ન હતી. એટલું છતાં પણ તેનામાં સાંસારિક સુખની અપેક્ષા ઉપન્ન થઈ હતી. પિતાને કે પતિ પ્રાપ થશે ? અને તે કયારે પ્રાપ થશે? એ ચિંતવન સર્વદા કરતી હતી પતિના સહવાસમાં રહેવાની અને પત્ની થવાની તેનામાં હંસ ઉત્પન્ન થઈ હતી. પાડોશીની બીજી સમાન વયની સખીઓને ધુરગ્રહ જતી જોઈ તેની વિવાહ નીવાસના વિશેષ વૃદ્ધિ પામતી હતી.
આ પ્રમાણે રૂદિત્તા ચંદ્રશાલામાં ચિંતવન કરતી હતી. ત્યાં તેની માતા વીરગતી પાસે આવી પુત્રીની મુખમુદ્રા ચિંતાતુર જોઈ વીરમતી વિચારમાં પડી આ પુત્રી શેને વિચાર કરતી હશે? હવે તે મુગ્ધા નથી. તેની મને વૃત્તિમાં વિષયવાસના પ્રગટી લાગે છે. તે પતિગ્રહ જવાના મનોરથ કરતી હશે. તે ઘટે પણ છે. હવે તેણીને શો વાંક, શેઠે પ્રતિજ્ઞા કરી સાહસ કરેલું છે. એ દુ:સાધ્ય પ્રતિજ્ઞા શી રીતે પૂર્ણ થશે.
આ દેશ કે નગરમાં શુદ્ધ શ્રાવકેના કુટુંબે છેડા છે, સર્વ

Page #11

જૈન કોન્ફરન્સનું શુદ્ધ કર્તવ્ય શું છે.
textetestetet tetested
testetetste
રીતે ચેાગ્ય એવા શ્રાવક કુટુંબ સાથે સબંધ કરવાના લાભ દુઃપ્રાપ્ય છે. તેમાં પણ ઋષિદતા જેવી સુંદર અને વિદુષી પુત્રીને લાયક શ્રાવક પતિ મલવા અતિ દુર્લભ છે. પ્રત્યેક સ્થાને તપાસ કરતાં એક જાતિના મિથ્યાત્વીએ મલે છે. ધન અને વિદ્યા મદથી ગર્વ. ધરતા મિથ્યાત્વીએ ઉપરા ઉપર રૂષિદતાની માગણી કરે છે. એક તરફ શ્રાવક પતિ મલતા નથી અને બીજી તરફ આ બાલા ખાત્સ્યાય માંથી મુક્ત થતી જાય છે. આ ઊભય ચિંતા મારા હૃદયને દગ્ધ કર્યા કરે છે હવે શું કરવું ? કયેશ માર્ગ લેવા ? એ કાંઈ પણ નિશ્ચય ભૂત થતુ નથી. અધિષ્ટાયક દેવ મારા સ્વામીની પ્રતિજ્ઞા સફલ કરાવી તેને પુત્રી સંબંધી મહા ચિંતામાંથી મુક્ત કરો. '
છે
અપૂર્ણ,
૩૫
જૈન કેાન્ફરન્સનું શુદ્ધ કર્તવ્ય શું છે
તે વિષે સ્વપ્ન વૃત્તાંત.
ગત વર્ષમાં જૈન કાન્ફરન્સના દ્વિતીય મહાત્સત્ર થયેલ, તે પ્રસંગે જે જે કત્તવ્ય કાર્ય કાન્ફરન્સમાં કરવામાં આવેલ, તે સબંધી વિચાર કરતાં અનેક માનસિક મિએ ઉઠવા લાગી. જૈન કન્ફરન્સમાં હવે શુદ્ધ કત્તન્ય શુ કરવાનું છે ? કાન્ફરન્સના વિજય સર્વદા શીરીતે થયા કરે ! કાન્ફરન્સના કત્તવ્યને લાભ સર્વ સ્થાનિક જૈન સમાજને શીરીતે મલે? ઈત્યાદિ વિચાર કરતાં કરતાં આ લેખકને નિદ્રા આવી ગઇ. મનેાવૃત્તિમાં જન ધન્સુના ઉડ્ડયના જૈન પ્રશ્નના ઉત્કર્ષ અને સાધી બંધુએની ઉન્નતિન:જ

Page #12

ખામાનંદ પ્રકાશ,
છે
હ ઠ ud
&& &&&& & વિચારે ઘોળાયા કરતા હતા. જૈન વર્ગ ભારતવર્ષમાં સાંસારિક અને ધાર્મિક ઉન્નતિમાં ક્યારે આગળ પડે? જૈન જ્ઞાન સંપત્તિને વિચ્છેદ થતે શીરીતે અટકે એ રૂપ સ્વાધ્યાયના સૂત્રનું જ મનન સર્વદા થયા કરતું હતું—એથી તત્કાળ એક સ્વપ્નવૃત્તાંત દૃષ્ટિ આગલ ખડું થયું–સ્વપ્નામાં જાણે હું એક નવપલ્લવિત ઉદ્યાનમાં જઈ ચડે. ત્યાં આગળ જતાં એક ઐઢવયનો ગહરથે જોવામાં આવ્યું. તેની મુખમુદ્રા ઉપર શ્રાવક તેજ પ્રકાશતું હતું. તેના વિશાલ મસ્તિકમાંથી જ્ઞાનમય કીરણે રફુરણાયમાન થતા હતા. તે દેશ વિરતિધર્મને અધિકારી છતાં સર્વ વિરતિ ધર્મના ભાવાત્મક ચિન્હ તેનામાં સર્વ રીતે જોવામાં આવતા હતા. તે શ્રાવક શિરેમણિને સમાગમ થતાં મને અપાર આનંદ ઉત્પન્ન થયો, આકૃતિ અને શાંત મુદ્રા જોતાં જ આ બાર વ્રતધારી શ્રાવક છે, એમ મને અંતરંગ નિશ્ચય થયે મેં વિનીત થઈ તેને પ્રણામ કર્યો. મારા પ્રણામને તે ગૃહસ્થ સ્મિત વદને સ્વીકા–મેં પ્રેમથી તે મહાશયને પુછયું, ? શ્રાવકવર્ય, આપ કોણ છે? અને આ મનહર ઉધાનમાં કયાંથી આવી ચડ્યા છે ? તેમણે નેહથી પ્રત્યુતર આપે હું એક અ૫ શ્રાવક છું. સાધમીઓને પરમ ઉપાસક છું જૈન સમાજની ઉન્નતિની અપેક્ષા રાખી રાત્રિ દિવસ તેનું જ ચિંતવન કર્યા કરૂં છું. આ મનહર ઉદ્યાનની કુદતી શોભા જોઈ મારા મનને શાંતિ થઈ છે. અહિં કોઈ પવિત્ર સ્થલે સામાયિક લઈ બેસવું છે. મારા સામાયિકનો ઊદેશ આજ જુદી જ રીતને છે. એ સામાયિકમાં પરમાત્માનું ધ્યાન કરી સામાયિક સમાપ્ત કર્યા પછી જૈનેની ઉન્નતિ કેવી રીતે થાય? તે વિચાર કરવાનું છે. એ વિચારનો સ્વાધ્યાય કરવાનું જે ચિંતન

Page #13

જેન કોન્ફરન્સનું શુદ્ધ કર્તવ્ય શું છે ? A sto t estoste te te te tyto totorte teretetritertestartetrtetestetrteetsetestosterte વન તે બીજું કર્તાપરૂપ સામાયિક જેવું જ છે એમ હું માનું છું. આ ઉધાનમાં અનેક જૈન મહાત્માઓ આવી ગયા છે. આ ભૂમિની જ તે મહાત્માઓના ચરણ સ્પર્શથી પવિત્ર છે. આવા પવિત્ર સ્થાનમાં મનન કરેલા વિચાર સાર્થક થાય, એવા ઉત્તમ હેતુથી હું અહીં આવ્યો છું. ભદ્ર, તમે કોણ છે ? તે જણાવો. તે પછી મેં મારો વૃત્તાંત તેમને નિવેદન કરી જણાવ્યું કે, હું આપને સાધમ બંધુ છું. સાંપ્રતકાલે ભારતવર્ષમાં જૈનકોન્ફરન્સ એવા નામે એક મહા મંડલ સ્થપાયું છે, તે મહા મંડલની ઉન્નતિ શી રીતે થાય? તેનું શુદ્ધ કર્તવ્ય શું છે? તે વિચાર કરતાં મારી અલ્પ મતિમાં અનેક શંકાઓ થવા લાગી. છેવટે હું મુંઝાઈ ગયે. તેનું નિરાકરણ કરી શકે નહીં તેથી કોઈ જૈન અનુભવી વિદ્વાનનું શરણ લેવા નિશ્ચય કરી આ ઉદ્યાનમાં આવી ચડ છું અહીં આપ મહારાયના દર્શન થયાં તે હું મારા ભાગ્યને ઉદય સમજુ છું મારી શંકાઓનું નિરાકરણ આપના તરફથી સારી રીતે થઈ સકશે–એમ મને પૂર્ણ નિશ્ચય થઈ ગયો છે હવે હું મારા પ્રયત્નમાં સફલ થયેઠું તે ગૃહરથે શંકા જણાવવાની ઈચ્છા બતાવી, પછી અમે એક આગ્ર વૃક્ષની નીચે જઈ બેઠા ત્યાં પ્રથમ તેણે કટાસન પાથરી શુદ્ધિ કરી સામાયિક લીધું. તેમાં આત્મધ્યાન કરતાં સમય પૂર્ણ થયે એટલે સામાયિક પારી મારી સાથે વાર્તાલાપ શરૂ કર્યો. ભદ્ર, તમારી શંકાઓ જણાવે. મેં નમ્રતાથી કહ્યું, મહાશય, હાલમાં જે જૈનકેન્ફરન્સ સ્થપાયેલી છે, તેની ઉન્નતિ શી રીતે થશે? તે મહા સભાજતું શું કર્તવ્ય શું છે? મહાશયે પ્રસન્નવદને જણાવ્યું, બંધુ, જૈન શ્વેતાંબરી કોન્ફરન્સની સ્થાપના ભારતવર્ષની જૈન પ્રજાને

Page #14

આત્મનઃ પ્રકાશ,
૩.
textetetet
Setetestetestete
(
น
ઉદય સૂચવે છે, ઐતા નય છે. આ મહા સમાજની સ્થાપના આપણા ઉદય નાટકને પુત્રરંગ છે એ નિવવાદ છે, પણ હવે તે મહાસમાજ કેવી રીતે પાતાનુ યશસ્વી કર્ત્તવ્ય બજાવે છે, તે આપણે પૂર્ણરીતે જોવાતુ છે. આ વિષે ખૂબ મનન કસ્તાં મેં ચાર સૂત્રો રચી કાઢયા છે. જે તેના અગ્રણી સ્થાપકાને હૃદયમાં મનન કરી ધારણ કરવા ચેગ્ય છે. તે સાંભળતાંજ મને ઉત્સાહુ આવી ગયા. તત્કાલ તે મહારાયના ચરણમાં પડી કહ્યું કે, હે. શ્રાદ્ધશિરામણિ, મને તે ચાર સૂત્રેા વિવેચન સહિત કહી સ બલાવે. મહાશય એલ્યા ભદ્ર, પ્રથમ સૂત્ર આ પ્રમાણે છે— RIનયવિ થયોવાય प्रवर्त्तनम् ” તેને ભાવાર્થ એવે છે કે, “ સ્થાપિત થયેલા સમાજની ચિરકાલ સ્થિરતા થાય, તેવા ઉશ્ચય પ્રજ્જ્ઞાબલા ’* પ્રથમતા કોઈપણ સમાજ-મહામંડલ સ્થાપન કરતાં વિચારવું કે, આ મહામંડળ ચિર કાલશીરીતે ટકી રહે, તેવા ઉપાય યોજવા જોઇએ જેમ કોઇ પ્રાસાદમેહેલ ઉમેા કરવા હાય, ત્યારે તેને ટકાવી રાખવા મજબૂત પાયા કરવામાં આવે છે તેમ મહાસભાજપ મહેલના મજબૂત પાયા કરવા જોઇએ. તેવી રીતે આપણી જૈન કાન્ફરન્સતેના ઉત્સાહી અગ્રણી નરોએ મેાટા આડ ંબરથી સ્થાપેલી છે, પણ હવે તેની ચિર કાલ સ્થિરતા માટે અમેસરાએ દીધું વિચાર કરવાના છે. મુંબઈર્ન બીજી બેઠક વખતે લગભગ સવા લાખ જેવી મેટી રકમ ઉપા થયેલી હતી કે, જે રકમથી જૈનવર્ગના ઉત્સાહ અને ઔદાર્યના ગુણે ઇતર વર્ગને વિસ્મય પમાડી ઢીધે છે. પણ હવે પુનઃ તેવી રકમ હવે પછીની બેઠકે થવાની આશા અપ પણ રાખવી તે મુશ્કેલ છે, અને તેવી આશા જો પુનઃ પુનઃ કોન્ફરન્સમાં પ્રગટ કરવામાં આવે તે

Page #15

વ્યહવાર શુદ્ધિ. este tre deri te tre testeretetreteritertentestertertretetes testosteretetrteteritere testere teretanete સામાજિક ગૃહ આવતા અટકી પડે. અને જો તેઓ અટકે તે કોન્ફરન્સને મહાસમાજ છિન્ન ભિન્ન થઈ જાય. માટે અગ્રણી નરેએ કોન્ફરન્સમાં પુનઃ તેવી રકમ થવાની કે કરવાની આશા દૂર દેશી નજર રાખવી. હવે એટલું જ વિચારવાનું છે કે, જે આ મેટી રકમ કોન્ફરન્સ સંપાદન કરી છે, તેને સર્વની દષ્ટિમાં આવે તે સદુપરોગ કર આ ફંડની લક્ષ્મી ભારતવર્ષના જૈનોની સાર્વ. જનિક મીલકત છે, કેન્ફરન્સના સર્વ હિત સાધવાનું તે ઉંચા પ્રકારનું પણ બહુ જ અલ્પ સાધન છે તેવા અલ્પ સાધનને ઉપયોગ પણ બીજા કોઈપણ ઇતર સાર્વજનિક કામમા કરવે નહીં. જો તે રકમને સર્વની દ્રષ્ટીમાં આવે તો સદુપગ થશે તો કોન્ફરન્સને સર્વદા જીવન મળ્યા કરશે અને તેથી કરીને આ ઉપગી મહાસમાજ ચિરકાળ સ્થિરતાને પામશે. તેની ચિરકાલ રિસ્થરતાનો આ સર્વોત્તમ ઉપાય છે. એ ઊપાય કોન્ફરન્સના અગ્રેસરેએ સર્વદા પ્રવર્તાવ એ વિગેરે આ પ્રથમ સૂત્રને સાર છે. અપૂર્ણ.
વ્યવહાર શુદ્ધિ. (અનુસંધાન ગતાંક પાને રર થી) નિશ્ચયથી સર્વ આત્મા સમાન છે. પરંતુ વ્યવહારનું અવલંબન રકશું ત્યારે જ આપણને શ્રીમાન હરિભદ્રસૂરિજી, શ્રીમાન હેમચંદ્રાચાર્યજી અને શ્રી મામ્ યવિજયજી પ્રમુખ મહાત્માઓના ચરિત્રોની ભાવના થશે. ત્યારે જ આપણે વિચારીશું કે તેવા મહાન પુરૂષોની કવિત્વશક્તિના જેવી શક્તિનો પ્રાદુભવિ આપણને કયારે

Page #16

આમાનંદ પ્રકાશ,
થશે? તેવી જ રીતે શ્રીમાનું ગૌતમસ્વામિની લબ્ધિનો પ્રભાવ જોઈ તેવી લબ્ધિ આપણને કયારે સંપાદન થાય એવી જિજ્ઞાસા થાય છે. તે કરતાં પણ વિશેષ મહાવીરપ્રભુની કૈવલ્ય સંપત્તિ તથા તીર્થકર વિભૂતિ પ્રમુખ સંપદાનું અવલોકન કરતાં આપણી
જીજ્ઞાસા પ્રબળપણે વૃદ્ધિગત થશે. હવે ધારે કે શ્રીમાન હરિભ, હિંમકે યશવિજ્યજી પ્રમુખ મહા પુરૂષે તેમજ ગૌતમસ્વામિ કે વીર પરમાત્મા પિતાની સંપત્તિને વિભાગ પાડી આપણને કોઈ પણ તે વિભાગ આપી શકવાના નથી તેમ જ મોક્ષ સુધી ઊચકી શકવાના નથી અને ખાત્રી છે કે તેમાંથી એક કટકે આપણને મળશે પણ નહી. છતાં આપણે કોઈ તેમના તરફ આભાપણ કરવાને જે જિજ્ઞાસા રાખીએ છીએ તેનું કારણ એ મહાપુરૂષોને શુદ્ધ વ્યહારજ છે. એ મહાપુરૂષોએ રુદ્ધ વ્યવહારનું સંપૂર્ણ ફળ ભોગવેલું છે, અને તેમણે દેરવેલા માર્ગનું જે સંપૂર્ણ અવલંબન કરે છે તેજ તેમના જેવા ઉત્તમ ફળને સંપાદન કરે છે. જેમ અંક વિના સર્વ મીંડા નિષ્ફળ છે. નકામા છે તેમ શુદ્ધ વ્યવહાર વિના ધામક સર્વ કરણ નિષ્ફળ છે–નિસ્તેજ છે.
એ પ્રમાણે અપાર શક્તિવાળા શુદ્ધ વ્યવહારથી પ્રવર્તન રાખવાથી–એ વિષે ભાવના રાખવાથી–તે સંબંધી સાધનોની સંપ્રાપિ કરવાથી અવશ્ય મહાન લાભની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ચાદ પૂર્વધર શ્રી માન ભદ્રબાહસ્વામીનું શિક્ષા વાકય છે કે “જા સિદ્ધિ રાય” સંકલ્પ પૂર્વક કરેલો પ્રયત્ન સિદ્ધિદાતા અર્થત સંકલ્પ વિના કરેલું કાર્ય વ્યર્થ થાય છે. તે વાક્યને અનુસરતાં વ્યવહાર શુદ્ધિ પ્રકરણમાં જેમ જેમ સંકલ્પની સુદઢવા

Page #17

વ્યહવાર શુદ્ધિ.
વધતી જશે તેમ તેમ સહજ ગુણની પ્રાપ્તિ શિધ્રપણે થશે. દીર્ધકાળથી શુદ્ધ વ્યવહારની પદ્ધતિ કઢંગી હાલતમાં વ્યતિત થતી હોવાથી આપણે સમુદાય હત પ્રહત પ્રાય થયેલ છે, ખરાબ સંગેના સપ્ત દબાણ વડે ક્ષેમ કુશળતા ગુમાવી બેઠા છીએ, દુષ્ટ રિવાજે રૂપ વજબંધનની બેડીમાં જકડાઈ જવાથી ટાટ થઈ ગયા છીએ, કલેશ અને કુવાસનાથી કચ્ચડ ઘાણ વળી ગઈ જળ પ્રવાહ પેઠે અધે ગતિ થઈ છેમગજ શક્તિ મંદ થઈ જવાથી બુદ્ધિમાં કાલુધ્યતા આવી છે, માયાવી કાર્યોની પ્રચુરતાથી હૃદય કહી ગયું છે. રાજાના કાનની જેમ આપણું બાંધાઓ કાચા થઈ ગયા. કુંભકરણની અઘોર નિદ્રા આપણું ઉપર પિતાનું અખંડ શાસન ચલાવે છે. ગતમથી જેમ છે તેમ વ્યવહાર શુદ્ધિથી આપણે શ્રાપિત બની ગયા છીએ. રજસ્વલાની જેમ આપણાથી વ્યવહાર શુદ્ધિ દુર ખસી ગઈ છે. જેઠ માસની નદીની જેમ શુષ્ક થઈ ગઈ છે. રીંસામણું વેલડીની જેમ રીંસાઈ ગઈ છે.
જ્યારે આવી સ્થિતિ થઈ છે ત્યારે જ આપણા આહંત શાસનમાં અંજનગિરિની ઝાંખી છાંયાએ પ્રવેશ કર્યો છે, ઈર્ષ્યા, દ્વેષ, અસૂયા, પ્રતિસ્પધીંપણું, લુચ્ચાઈ, દોંગાઈ, કુપાત્રતા, કાવતરાં, અસત્યતા, ઠગાઈ, મિથ્યાભિમાન, વિતંડાવાદ, ચોરી, જુગાર, વ્યભિચાર,
આભડછેટ, ભ્રષ્ટતા, મદ્યપાન, નિઃશૂકતા, જડતા, મલિનતા, તુચ્છતા વિહિનતા, કૃપણુતા, નાસ્તિક્તા, કુરતા, વિશ્વાસઘાત પ્રમુખ
અનેક પ્રકારના દુર્ગએ આપણામાં પ્રવેશ કરી આપણા ઉપર શાસન ચલાવવા માંડેલું છે. પ્રથમ તીર્થકર શ્રી આદિનાથ પ્રભુએ એ દુષ્ટ દુર્ગુણને આપણામાં અવકાશ મળે જ નહી અને તેઓના

Page #18

માત્માન પ્રકાશ
શાસનથી આપણી પાયમાલી થાય નહીં એવા હેતુથી પરમ ઉFગારી દ્રષ્ટિવડે શુદ્ધ વ્યવહારની પ્રનાલિકા બાંધી હતી તેથી તે સમયની પ્રજા ઉષ્ણકાળની પ્રભાતની જેમ સુખ સતિવાળી બની હતી. અસંખ્ય વ વ્યતિત થતા સુધી તે મોમાં અવિચ્છિને પણે વર્તનારી પ્રજા સુખ નાં આબાદ રહી. પ્રજાનો જે જે ભાગ અશુદ્ધ વ્યવહારમાં પ્રવ મનામાં કલંકીના વિનિની સાથે કલેશના વિનિએ પ્રવેશ કર્યો. થોડા હળથી તો એ કલેશ બહુ જ વધી ગયે, વિશેષ શું કહું! જેન શબ્દનો અર્થ યથાર્થ વર્તનમાં લુપ્ત પ્રાય થઈ ગયે. રાગ દ્વેષને અત્યંતભાવ કરે તે જિન કહેવાય, તેવા જિને પ્રરૂપેલા માર્ગને અનુસરનારા તે ન કહેવાય. જન માર્ગમાં પ્રવર્તનારા જેનોમાં કલેશ દેજ ન જોઈએ. જીન (વીતરાગ ) ની પ્રજા તેની આજ્ઞાને અનુસરનારી પ્રજા પ્રાથઃ વીતરાગી હોવી જોઇએ.
સારાંશ એ છે કે વીતરાગે પ્રરૂપેલી વ્યવહારશુદ્ધિ તેની પ્રજામાં સારી રીતે પથરાઈ–ફેલાઈ જાય તે કલેશના દાંતે પડી જવા સાથે તેના કેશ ઘેળા થઈ જાય. જેનો એવા હોવા જોઈએ કે જેઓને દેખતાંજ અન્ય લોકો કબૂલ કરી શકે કે આતા વીતરાગના માર્ગને અનુસરનારાજ છે. જેના કાર્યને દેખી લેકે વીતરાગ ધર્મ પામે—ધર્મનું અનુમોદન કરે—ધર્મના પાડોશી થાય. ભાઈઓ આ ખુબીની પ્રાપ્તિ ક્યારે કે જયારે વ્યવહારની શુદ્ધિ થાય ત્યારે.
અપૂર્ણ.

Page #19

મુહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની
ગૃહસ્થાવાસમાં કેવલજ્ઞાની.
(અનુ સંધાન ગતાંક પાને ૧૬ થી) લી હે મહાદેવ ! એ પચીસ તમાં સર્વ પ્રમુખ ત્રણ ગુણે છે ૧ સત્વગુણ, ૨ રજોગુણ, 3 ગુણ, તેમાં સત્વગુણ ક્ષમાપ્રમુખ સુખ લક્ષણરૂપ છે, જેગુણ આવેશ પ્રમુખ દુ:ખલક્ષણ રૂપ છે અને તમે ગુણ પ્રમાદ પ્રમુખ મેહુ લક્ષણ રૂપ છે. પ્રસન્નતા
એ સત્વ ગુણનું ચિન્હ છે, સંતાપ એ રજોગુણનું ચિન્હ છે, અને દિીનતા એ તમે ગુગનું ચિન્હ છે. વલી બુદ્ધિ પટુતા, લધુતા, અષ સરલતા, કોમલતા, સંતાપ વિગેરે સગુણના કાર્ય લિંગ છે, તેમજ ઉ, સંતાપ, અભિમાન, બિભસ્થતા, દ્વેષ, માસ, નિંદા ઈત્યાદિ
ગુણના લિંગ છે અને અજ્ઞાન, દીનતા, આળસ, ભય, કૃપણતા, નાસ્તિકતા, ઉન્માદ અને વન પ્રમુખ તમે ગુણના કાર્યલિંગ છે, સત્યાદિ ત્રણે ગુણેથી અખિલ જગત્ વ્યાપેલું છે. ઉલ્થ લેકમાં અર્ધત દેવલે કમાં સત્વ ગુણની પ્રાધાન્યતા છે. અલેકમાં અથાત નારકીઓમાં તેમજ નિયામાં પણ તમે ગુણની પ્રાધાન્યા છે. અને મનુષ્ય લેકમાં રજોગુણની પ્રાધાન્યતા છે. આ ત્રણે ગુણે ની જે સમ અવસ્થા તેનું નામ પ્રકૃતિ છે. પ્રકૃતિના પથયિ નામો પ્રધાન–અવ્યકત આદિ છે. પ્રતિનિત્ય સ્વરૂપ છે. ધ અપ્રચુત અનુત્પન્ન સ્થિર એક સ્વભાવ ફૂટથે નિત્યં આ નિત્યનું લક્ષણ છે. વળી આ પ્રકૃતિ અસામાન્ય છે. શબ્દને તેમાં વ્યાપાર નથી. સ્પર્શને તેને બંધ નથી. રસ રહિત છે. ગંધહીન છે. સ્પો તેનામાં અભાવ છે અને અવિનાશી છે. પ્રાચીન સાંખ્ય દરેક આ ભાની સાથે પૃથક પૃથક પ્રકૃતિ માને છે અને અર્વાચીન સાટુ

Page #20

આત્માનંદ પ્રકાશ
સર્વ આત્માઓમાં એક નિત્ય એવી રીતે પ્રકૃતિની વ્યાપ્તિ માને છે."
આ સૃષ્ટિની ઉત્પત્તિ પ્રકૃતિ અને આત્માના સંગથી થાય છે એ અમારે સિદ્ધાંત છે. પ્રકૃતિથી પ્રથમ બુદ્ધ ઉત્પન્ન થાય છે. ગાયને નજરે દેખવાથી આ ગાય છે પરંતુ ઘડો નથી તેમજ સ્થાણું ( હંઠા ) ને નજરે જોતાંજ આ સ્થાણુ છે પરંતુ પુરૂ નથી એ જે નિશ્ચયાત્મક અધ્યવસાય થાય તે બુદ્ધિ કહેવાય છે. બુદ્ધિનું બીજું નામ મહત્વ છે. વળી બુદ્ધિના પણ બે પ્રકાર છે. ૧ સાત્વિક બુદ્ધિ ૨ તામસી બુદ્ધિ તે બંનેના આઠરૂપ છે. ૧ ધર્મ, ૨ જ્ઞાન, ૩ વૈરાગ્ય, ૪ ઐશ્વર્ય, આ ચાર સાત્વિક બુદ્ધિના રૂપ છે. તથા 1 અધમ, ૨ અજ્ઞાન, ૩ અવૈરાગ્ય ૪ અનૈશ્વર્ય, આ ચાર તામસી બુદ્ધિના રૂપ છે. એવી આઠ રૂપવાળી બુદ્ધિથી અહંકાર ઉત્પન્ન થાય છે. તે અહંકારથી સોળ ગુણેને સમૂહ ઉત્પન્ન થાય છે. તે સોળ ગુણે આ પ્રમાણે છે. ૧ સ્પર્શ ગુણ, તેનું સ્થાન ત્વચા છે, ૨ સગુણ, તેનું સ્થાન જિન્હા છે, ૩ ઘાણ ગુણ, તેનું રસ્થાન નાસિકા છે, ૪ રૂપગુણ તેનું સ્થાન ચક્ષુ છે, ૫ શબ્દ ગુણ, તેનું સ્થાન છેાત્ર છે. આ પાંચે બુદ્ધિ ઈદ્રિ કહેવાય છે કારણ તેઓ દરેક પોત પોતાના વિષયને જાણે છે. વલી ૧ ગુદા, ૨ ઉપર (પુરૂષ સ્ત્રીનું ચિન્હ) ૩ વાચ, જે કંઠ પ્રમુખ આઠ સ્થાનથી ઉચ્ચરાય છે તે, ૪ હાથ, ૫ પગ. આ પાંચ કર્મેન્દ્રિય છે કારણ કે તેનાથી દરેકથી અનુક્રમે બતાવેલા પાંચકામ થાય છે. ૧ મેલેન્સ ૨ સંગ, ૩ વચન, ૪ ગ્રહણ ૫ ચલન. ૧૧ મે ગુણ મન છે. મન જ્યારે બુદ્ધિ ઇંદ્રિયને મળે છે ત્યારે બુદ્ધિદિયરૂપ થઈ જાય છે અને જયારે કમે ઈદ્રિયને મળે છે ત્યારે કર્મક્રિય રૂપ થઈ જાય છે.

Page #21

જૈન શાળાની ચાજતા.
મન તે સંકલ્પ વૃત્તિ રૂપ છે. વળી અહંકારથી પાંચ તન્માત્રા જેની અત્યંત સૂક્ષ્મ સજ્ઞા છે તે ઊત્પન્ન થાય છે. ૧ રૂપ તન્માત્રા જેમાંથી શુકલાઢિ પાંચે વહુની ઉત્પત્તિ છે, ૨ રસતમાત્રા જેમાંથી તિક્તાઢિ છએ રઞાની ઉત્પત્તિ છે, ૩ ગંધતન્માત્રા જેમાંથી સુરભિ પ્રમુખ આ ગધની ઊત્પત્તિ છે, ૪ શ་તન્માત્રા જેમાંથી મધુરાદિ શબ્દાની ઊત્પત્તિ છે, ૫ સ્પર્શતન્માત્રા જેમાંથી કેમલતા પ્રમુખ સ્પર્શની ઉત્પતિ છે. એ પ્રમાણે સાળ ગુણેને સમૂહ અહંકારથીજ ઉત્પન્ન થાય છે. વલી પંચમહાભૂત જે પ્રત્યક્ષ છે તે આ પાંચતમાત્રા આથી ઉત્પન્ન થાય છે. તેમાં ૧ રૂપતન્માત્રાથી અને ઊપન્ન થાય છે, ૨ રસતન્માત્રાથી જળ ઉત્પન્ન થાય છે. ૩ ગધતન્માત્રાથી પૃથ્વી ઊત્પન્ન થાય છે; ૪ શબ્દ તન્માત્રાથી આકાશ ઉત્પન્ન થાય છે, અને ૫ સ્પર્શતન્માત્રાથી વાયુ ઉત્પન્ન થાય છે. એ પ્રમાણે પચ મહાભૂત ઉત્પન્ન થાય છે. એ સર્વે મળી ચાવીશ તત્વ થયા અને પચીશમ્' તત્વ “ અકત્તાવિગુણા ભાકતા '' એવુ પુરૂષતત્વ જે નિત્ય વિદ્રુપ છે. અપૂર્ણ.
""
દક્ષિણ જૈનશ્વેતાંબર પ્રાંતિક કાન્ફરન્સ જૈન શાળાની ચાજના.
પ
દક્ષિણમાં અમલનેરમાં પરમકૃપાવંત મહામુનિરાજશ્રી અમર વિજ્યજી ચાતુર્માસ રહેલા છે તેમના નિરંતરના ધર્મોપદેશથી ત્યાંના શ્રાવક સમુદાયને ધર્મ કાર્યો કરવાની ઊત્કટ જિજ્ઞાસા થતી જાય છે. માદરવા સુદ્ર ૧૩ ના રોજ ઊપાશ્રયમાં એક મહાતઃ સવા

Page #22

૪
માત્માનંદ પ્રકાર starterete de teren uit de totes les testosteret er testosten testosteste tratate si હતી. તે વખતે એકત્ર થયેલા સભાના આગેવાન માણસેએ જૈન પાઠશાળાનું સ્થાપન કરવાનો નિશ્ચય કર્યો હતો. બીજે દિવસે મે ગંજાવર સભા ભરાઈ. તેલાવાવાળા મી- હરખચંદ ગુલાબચંદની વિનંતિથી પ્રમુખ સ્થાન મુનિરાજ શ્રી અમરવિજયજી મહારાજે સ્વિીકારેલું હતું. સભા એકત્ર કરવાનું કારણ જણાવ્યા બાદ શા. બાલચંદ હી ચદે, દક્ષિણ પ્રાંતમાં કરવા ગ્ય ધાર્મિક તથા વ્યવહારિક સુધારણા ઉપર અતિ વિસ્તારથી અસરકારક ભાષણ આપ્યું હતું. તે ઉપર મહારાજ સાહેબે સુંદર શબ્દોથી સભ્યજનો ઉપર સારી અસર કરી હતી, સભ્યને પણ મરૂ ક્ષેત્રમાં કલ્પવૃક્ષના ફળ સમાન મહારાજાના શબ્દોને માનતા હતા. દુકાળમાં અમૃત જે મેઘ કેટલી અસર કરે છે. ભાષણ સમાપ્ત થતાંજ ટીપ કરવાનું કામ શરૂ થયું. તે જ વખતે આશરે રૂ. ૨૦૦૦) જેટલી રકમ ઉત્પ
ન થતી જણાઈ. હજુ ટી નું કામ શરૂ જ છે. આફિડે દક્ષિણ જૈન શ્વેતાંબર પ્રાંતિક કેન્ફરન્સ મેળવવા માટે કરવામાં આવ્યું છે. સભા મેળવવા સંબંધી વિચાર આવતા મહા અથવા ફાગણ માસ ઊપર રાખેલ છે. આ કામની શરૂઆત જેમકે રીસેપ્શન કમીટી, વલટી યર કમીટી વિગેરે કમિટીઓની સ્થાપના થઈ છે. આ હકીકત બહાર આવતાં અમારા મહારાષ્ટ્રીય જૈનબંધુઓને અતિ આનંદ થયો છે. અને થશે. આ દેશમાં જનીઓ ધાર્મિક તથા વ્યવહારિક કેળવણીમાં બહુ વૃદ્ધિ પામેલા નહીં છતાં જે ધાર્મિક ઉત્સાહની વૃદ્ધિ થઈ છે. તથા સારા સારા ધર્મના કામ કરવાની જે જાગૃતિ થતી જ્ય છે. તે બાબતને પરમ ઉપગાર મહામુનિરાજ શ્રી અમરવિજયજી તથા મહામુનિરાજ શ્રી રાજવિજ્યજી તથા મહામુહિારાજ શ્રી હસવિજયજીની દેશના મૂતનેજ છે એ મહા પુરૂષોએજ દક્ષિણ

Page #23

જ્જ શાળાની જમા tester tertebestreiteste toate titretieteetistetetrtrtrtreteetatestitettadsteate જૈન બંધુઓને તિર્યંચની અવસ્થામાંથી મનુષ્યની અવસ્થા (લાકાત) માં આપેલા છે. એવા મહા પુરૂષના વિહાર રૂપ ઉપગારને અમે પામર પ્રાણુઓ સેંકડે ગમે ધન્યવાદ આપીએ છીએ.
આ પ્રાંતિક કોન્ફરન્સની ઓફીસ અમલનેરમાં ઉઘાડવામાં આવી છે. આ બાબતનો તમામ પત્રવ્યવહાર શેઠ હરખચંદ ગુલાબચંદ દક્ષિણ જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સના મંત્રી એ નામે શરૂ કરવાનો ઠરાવ કર્યો છે.
લો..
સંધનો દાસ ગોપાલદાસ ખીમચંદ.
રેહીસાળા પાંજરાપોળ. પરમ કૃપાળુ મહા મુનિરાજશ્રી હંસવિજયજી મહારાજના પાલીતાણા મથેના મતી સુખીયાની ધર્મશાળાના મકાનમાં કરેલા વ્યાખ્યાનને અવસરે પાલીતાણાની પાંજરાપોળમાં આવતાં બોકડાબકરાના સંરક્ષણાર્થે જે ફંડ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તે ફંડનું કામ હાલ બહુજ મંદ સ્થિતિમાં ચાલે છે. રેહસાણા મુકામે પાંજરાપોળ ફેરવવાનું કામ જે ત્વરાથી અમલમાં આવે તો મુંગા પ્રાણુઓને વિશેષ બચાવ થવા સંભવ છે. આ બાબતમાં વડનગર વાળા શા. ભાઈચંદ જેઠાભાઇના વહીવટ કરનાર શા. નગીનદાસ જેઠાભાઈ ઉદારતાની સાથે જેવી જીવ બચાવવાની લાગણી રાખે

Page #24
માત્મા પ્રકાશ છે તેવી જ લાગણી તથા ઉદારતા અન્ય શ્રીમાન જૈન બંધુઓએ અવશ્ય રાખવાની જરૂર છે. શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીના વહીવટના પ્રતિનીધિઓએ તે આ કામ અવશ્ય પિતાના ધ્યાન ઉપર લેવાનું છે. હીંસાલા પાંજરાપોલ સારી જનાથી સ્થપાય અને તે ઉપર સારી રીતે દેખરેખ રાખવામાં આવેલા વિના કારણે નાશ પામતાં સંખ્યાબંધ પ્રાણીઓને ઉદાર થવાનો સંભવ છે. લી. મુંગા પ્રાણીઓને દુઃખથી રીબાતા ન જઈ શકનાર. પાલીતાણું. પુસ્તકાવલોકન. સ્થાનકવાસી જૈન જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલું હિત શિક્ષા” નામનું પુસ્તક તેમના પ્રકાશક તરફથી અવકનાથે આવતાં, આઘંત વાંચતા એ અભિપ્રાય થાય છે કે સંસ્કૃત ભાષાથી અજ્ઞાન પરંતુ ગુજરાતી ભાષાના ધર્મ જિજ્ઞાસુ મનુષ્યને આ પુસ્તક અવશ્ય વાંચવા ગ્ય છે. પુસ્તકની પ્રવેશિકા સુંદર છે. તેમજ પૃથક પૃથક દિવસેને ઉપદેશ જ્ઞાન વિલાસી પુરૂષના મુખવિંદમાંથી સુગંધ રૂપે ફેલાતે ત્રાતાની મલિનતાને દૂર કરનારે છે. પક્ષવાદ રાખે નથી તેથી વર્તમાન સમયને અનુકરણીય છે. વારંવાર વાંચતાં ગુણત્પાદક છે પરંતુ ખેદ સાથે કહેવું પડે છે કે સંસ્કૃત શ્લેકાદિ બહુ જ અશુદ્ધ છે તેથી લખનાર સંસ્કૃત ભાષાથી તદન અજ્ઞ હોય તેમ લાગે છે. આવા પુસ્તકોને ફેલાવ વિશેષ થતે ઈચ્છીએ છીએ, For Private And Personal Use Only