________________
જ હોય તો ય જો બીજાને-સર્વજ્ઞને-પ્રત્યક્ષ હોય તો તેનું અસ્તિત્વ કબૂલવું જ પડે. આફ્રિકાના હાથી છે
જ નથી દેખાતા છતાં બીજા દેખેલા તે હાથીને આપણે કબૂલીએ છીએ ને? (૨) વળી, આત્મા પ્રત્યક્ષ (૨૩૬)
દેખાતો નથી પણ પ્રક્રિયાથી તે જરૂર જાણી શકાય છે. ઘણી ચીજો દેખાય નહીં, છતાંય અમુક કલ્પસૂત્રની છે
છે છઠ્ઠી વાચનાઓ છે પ્રક્રિયા બાદ તેનું અસ્તિત્વ પ્રત્યક્ષ થઈ જતું હોય છે. શું દૂધમાં ઘી છે? તે દેખાય છે? ના. પરંતુ
આ છે વાચના દૂધ ઉપર અમુક પ્રક્રિયા કરવાથી ઘી દેખાય છે. દૂધમાં ઘી હતું તો તે દેખાયું. જો નહિ દેખાવાથી, બપોર) છે. ઘી હોત જ નહીં, તો ગમે તેટલી પ્રક્રિયા કરત તોય ઘી તો ન જ નીકળત. પાણી ઉપર તેવી જ છે $ પ્રક્રિયા કરશો, તો ઘી નહીં મળે. કેમ કે તેમાં ઘી છે જ નહિ. આમ ઘી દેખાતું નથી, છતાં ય દૂધમાં છે છે. ઘી છે તે નિશ્ચિત છે. તેમ તલમાં તેલ છે, લાકડામાં અગ્નિ છે. પુષ્પમાં સુગંધ છે. ટાયરમાં હવા ઈ છે. આકાશમાં વિવિધ જગાથી છૂટેલા શબ્દો છે. તેમ આ શરીરમાં આત્મા છે. ભલે તે બધા ન છે દેખાતા હોય.
શરીર એ જ આત્મા નથી. શરીર અને આત્મા ભિન્ન છે. ભલે આત્મા દેખાતો નથી પણ છે દૂધમાં ઘીની માફક શરીરમાં આત્મા વ્યાપ્ત છે.
(૩) છતાંય કોઈ કહે કે, “ન દેખેલું અમે માનતા નથી, અને બીજાએ દેખેલું પણ નથી હું માનતા.” તો તે પૂછવાનું કે, “તમારામાં બુદ્ધિ છે? જો હોય તો દેખાડ'' અને તે ન દેખાડી શકે છે. (૨૩૬)
તો મારે શું માનવું? બુદ્ધિ નથી દેખાડી શકાતી, છતાંય બુદ્ધિશાળી જીવમાં બુદ્ધિનું અસ્તિત્વ માન્ય
