________________
ક૯યાણ :
ભૂલાઈ ગયું, મિત્રતા પણ વિસરાઈ ગઈ, સગી માની પાસે પણ માંગવા જવાય તેવી સ્થિતિ ન રહી. ડાહ્યો માણસ પણ મોટામાં મૂકી ભીખ માંગવા માંડે છે પણ કોઈ આપતું નથી, દુઃખી માણસે સંસાર છોડી દીખ લે છે. કોઈકે ધણી સ્ત્રીઓ મૂકી દે છે, કઈક બાળકને, કઈક પુત્ર-મા-બાપને પણ મૂકી દઈ, જંજાલમાં કોણ પડે એમ માની નાસી છૂટે છે.”૧ થી ૫.
બાપે દીકરાઓને વેચ, પતિ પણ પિતાની સ્ત્રીને વેચી દે છે. જ્યારે સ્ત્રી પણ પતિને ત્યજી દે છે. પરદેશમાં સુકાળ છે, એમ માની પરદેશમાં જનારા પાસે ભાથું નહિ લેવાના કારણે કેટલાયે લોકો રસ્તામાં મરી ખૂટ્યા. જે સ્ત્રીઓ ઘરની અગાસીઓ પર બેઠી પંખાઓને વીંજવતી તે પવિનીઓ પણ પેટને ખાડો પૂરવા પરઘરે ભીખ માંગતી, જેઓ અમૃતનાં ભોજન જમતાં, દ્રાક્ષ અને અખોડ ખાતાં તે લેકે કેરા અને ખીજડાની છાલ ખાઈ માંડ માંડ ઉદરનિર્વાહ કરતા. મુનિરાજને દેખીને જે લેકે પિતાને ઘેર વહોરવા લઈ જવા માટે માર્ગમાં આડા ઊભા રહેતા તે લેકે ભાવ પડવાના કારણે જમતા કમાડ દઈ દેવા લાગ્યા.’ ૬ થી ૧૦
“દેરાસરમાં દેવને પૂજનારા અને પૌષધશાળામાં પ્રતિક્રમણ કરે નારા શ્રાવકે શિથિલ થવા લાગ્યા. આ અવસરે સાધુ-મુનિઓને પણ આથી અનેક ઉપાધિઓમાં મૂકાવું પડતું. ભૂખને લીધે ગલીએ ગલીયે, ઠામ-ઠામ માણસો મરવા લાગ્યા, તેઓના મડદાઓથી ગંદકી થવા લાગી, ઠેર ઠેર પડેલા મડદાંઓને ઉપાડવા માટે દ્રવ્ય ખરચવાને પણ કોઈ તૈયાર ન હતું. આ રીતે ૧૬૮૭ ની સાલમાં જે કાંઈ જોયું છે તેને હે ભગવન્ ! ફરી જેવાને અવસર ન આવો !” ૧૧ થી ૧૩.
વિશ્વયુદ્ધના ચાલુ વાતાવરણમાં, સત્તા અને સમૃદ્ધિની ભૂખે; બંગાળ, બિહાર અને આસામ કે ઓરિસાની ધરતી પર કૃત્રિમ દુષ્કાળ, ભૂખમરે અને અનાજ, કપડા વગેરેની ઉભી થએલી મેંઘવારીથી છેલ્લાં ત્રણ વર્ષોથી જે પરિસ્થિતિ બની રહી છે, તે જેનારા અને સાંભળનારાઓને ૧૬૮૭ના
