________________
ખંડ : ૧૯
૧૩૧
દુષ્કાળનું, તે જ કાળના જૈનકવિએ દેરેલું આ શબ્દચિત્ર સાચે અક્ષરશઃ યથાર્થ જણાઈ આવ્યા વિના નહિ રહે.
દુષ્કાળની સાલ ૧૬૮૭ માં પાટણખાતે ચાતુર્માસ દરમ્યાન તેમ જ શેષનાલમાં ગુજરાતની આજુબાજુના પ્રદેશની-ગામડાઓની સ્થિતિ પોતે જે નજરે જોયેલી, તેની અસર એટલી બધી ગંભીર રીતે કવિશ્રીના હૃદયપટ પર અંકાઈ ગયેલી કે જેથી તેઓ ત્યારબાદ ૯૫ ની સાલમાં જાવાલના ચાતુર્માસમાં “ચંપકકીની કથામાં પ્રસંગતઃ દુષ્કાળની અસરથી નીપજતાં પરિણામોને જે નજરે જોયું તે રીતે હુબહુ અહિં આલેખે છે.
એકંદરે કવિશ્રીએ પિતાના શબ્દો દ્વારા આલેખેલી આ નેધ, કવિશ્રીનાં માનસ પર દુષ્કાળના કારણે તે દેશનાં પલટાઈ ગયેલાં વાતાવરણની ગંભીર અને કરૂણ અસર સૂચવી જાય છે. આ નોંધ દ્વારા કવિશ્રી જાણે દુષ્કાળને સામે તરવરતે નજરે જોતા હોય તે રીતે આઠ વર્ષની અગાઉના આ બનાવને પિતાની કલમઠારા આ પ્રકારે શબ્દદેહ આપે છે. વર્ણનની શરૂઆતની અને પછીની આ પંક્તિઓ–
વલિ મત પડો એહવઉ કાલ મહા વિકરાલ
હિવ પરમેશ્વર એહ તઈ અલગઉ કરે અદીઠ ” સાચે કવિશ્રીની દયાર્દ લાગણીનું પ્રતીક કહી શકાય તેમ છે. કવિશ્રી તે દુષ્કાળપીડિત પ્રજાના આર્તનાદને વશ બની સ્વયં ઉચ્ચારે છે કે, ભગવન ! ૧૬૮૭ ની સાલમાં અમે જે જોયું છે–જે ન જેવાનું અમને જેવા મલ્યું છે તે ફરી ફરી જેવાને અવસર અમને ન આપ !”
દુષ્કાળના અનુભવો પરથી કવિશ્રીનાં માનસ પર ખૂબ જ કરૂણ અસર પ્રતિબિંબિત થઈ છે, આથી લોકસમાજની નાડીના ધબકારાને કુશલ વૈદ્યની જેમ પારખનારા કવિ સમયસુંદરજી, દુષ્કાળપીડિત આબાલનેપાલ પ્રજાના શબ્દોને ઉપરની બે કડીઓમાં આપણી આગળ રજૂ કરે છે. લોકકવિ તરીકે કે સામાન્ય-આમ પ્રજાના પ્રતિનિધિ તરીકે તે
