________________
૧૧૮
કલ્યાણ :
જ્યારે ગૂર્જરભાષાની પદ્યકૃતિ; સ્તવનાની ચેવીશી, શાંખપ્રદ્યુમ્ન પ્રબન્ધ, પ્રત્યેકમુહચાપા, ચપકશ્રેષ્ઠ ચાપાઈ, મૃગાવતીરાસ, નલદમયંતીરાસ, વસ્તુપાલ તેજપાલરાસ ઇત્યાદિ લગભગ ૨૯ મેાટી કૃતિઓ છે, જે બધુ મળી હજારો ગાથાઓમાં ગણી શકાય તેમ છે. આમાં રાસાએ, સ્તવને, સજ્ઝાયા, પદા વગેરેને સમાવેશ થાય છે. કેટલીક કૃતિઓ ઐતિહાસિક, કેટલીક ઔપદેશિક, કેટલીક કથા-લોકવાર્તા અને ધર્મોપદેશની ફૂલગૂથણીની દૃષ્ટિયે મહત્ત્વની ગણી શકાય તેવી છે. આ બધુ પ્રાસંગિક વન આટલા પૂરતુ અહિં મેં મૂક્યું છે કે, જેથી ઉ. શ્રી સમયસુંદરજીની વિદ્વત્તા, એએની અસાધારણ કવિપ્રતિભા, લોકમાનસની પારખશક્તિ અને લોકહૃદયને સ્પર્શીને પોતાની શક્તિદ્વારા આમપ્રજા પર ઉપકારા કરવાની અત્યન્ત રૂચિ—આ બધાનું સાચું માપ નીકળી શકે.
આ બધી કવિશ્રીની કૃતિઓમાં ‘ શ્રી ચંપકશ્રેષ્ઠીની ચેપા’કવિશ્રીએ ૧૬૯૫ ની સાલમાં મારવાડખાતે જાવાલના ચાતુર્માસમાં રચી છે. તેમાં અનુક ંપાદાન પર ૫૦૦ લગભગ કવિતા દ્વારા ચંપકશ્રેષ્ઠીના જીવનપ્રસંગાને ગૂંથવાના તેઓશ્રીએ પ્રયાસ કર્યો છે. આમાં દુષ્કાળથી તે કાળની પ્રજાના વાતાવરણમાં જે અસર પડે છે, તેનુ આનુષંગિક વર્ણન કરતાં કવિશ્રીએ પોતે નજરે જોયેલ ૧૬૮૭ના દુષ્કાળનુ આખેખ શબ્દચિત્ર ત્યાં મૂક્યું છે, જે કવિશ્રીના શબ્દોમાં આ પ્રમાણે છે—
વિલ મત પડજ્યે એહવઉ, કાલ મહા વિકરાલ; જિણિ વિાચ્યા મા–બાપ–સુત, ભાગા સબલ ભૂપાલ. ૧ ખાતાં અન્ન ખૂટી ગયા, કીજ કુણ પ્રકાર; ભુખ સગી નહી કેહતી, પેટ કરઈ પાકાર. ૨ સગપણ કાઈ ગિણુ નહી, મિત્રાઈ ગઈ ભૂલ; કાય દાવિ માંગઈ, ત॰ મા થઈ ચઢઈ ફૂલ. ૩ જાણ મૂકિ વડ માણસે, માંગવા માંડી ભીખ; તે પણિ કે આપઇ નહી, દુ:ખીએ લીધી દીખ.
૧ ત્યારે,
૪
