________________
૧૦૪
કલ્યાણ :
નદીમાં ફેંકે છે, પરણાની તીક્ષ્ણ આરવડે પીડા પમાડી મેટા બેજથી લદાએલું ગાડું વહન કરાવે છે, પથ્થર પર અફાળે છે, ભાલાની અણીઓ પર ચઢાવી ઊછાળે છે ઈત્યાદિક પરમાધાર્મિક કૃત વેદના, ક્ષેત્રકૃતવેદના, પરસ્પરકૃતવેદના, શીતષ્ણાદિક. અસહ્યયાતનાના ભોગી બની નારકલેક, સ્વકીય જીવનને અધન્ય માની દુઃખમાં વ્યતીત કરે છે.
જ્યારે આ તિર્જીકમાં કેટલાક આધિ-વ્યાધિ–ઉપાધિરૂપ ત્રિવિધ તાપથી પીડિત દેખાય છે. કેટલાક પ્રાજ્યરાય વૈભવ, લલનાવિલાસાદિ નાનાવિધ સ્વલ્પકાલીન સુખાભાસમાં સમુત્સાહિત ચિત્તવાળા અવશેકાય છે. કેટલાક ધન્યવીન પુડુંગવો યમ નિયમરૂપ જહાજમાં આરૂઢ બની અપાર સંસારસાગરના પારને પામે છે. કેટલાક વિષયાંધ બની વિષયરસરૂપ સુરાપાન કરી પાગલ ભાંતિ મેહની પરાકાષ્ટાએ પહોંચી અનંત સંસાર વધારે છે. કેટલાક અનહદ મહેનત કરવા છતાંય પેટ ભરવા જેટલાં પણ અનાજને નથી મેળવતા અને સદા દારિદ્રય પ્રતિમાસમાં રહે છે. કેટલાક અનાયાસે તવંગર બની કરેડાધિપતિ કહેવાય છે. કેટલાક હમેશાના
ગાક્રાન્ત દેહવાળા હોય છે. કેટલાકને તે જિંદગીભર માથું સરખુંય પણ નથી દુઃખતું. કેટલાક સ્વલ્પ પ્રયત્ન માત્રથી બુદ્ધિમાન, ચાલાક, હોંશિયાર થાય છે. કેટલાક પ્રાણની પરવા કર્યા વિના મહેનત કરવા છતાંય જ્ઞાનને લેશ પણ પ્રાપ્ત નથી કરી શકતા. તિર્યંચે પણ કેટલાક પશુઓ પૂજાપાત્ર બને છે. કેટલાક ભારને, મારને સહન કરે છે. કેટલાક મનુષ્ય દુર્જન, સજજન, નીતિમાન, અનીતિમાન, ચોર, શાહુકાર, મિથ્યાવી અને સમ્યગ્દષ્ટિ ઈત્યાદિ નજરે જોવાય છે.
આ બધી વિચિત્રતા અવેલેકતાં વિચારકના માનસમાં હેજે પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય કે આ બધીય વિચિત્રતાનો નિયન્તા કોણ? કારણ કે વિના કારણે કાર્યને અસંભવ છે આના ઉત્તરમાં શ્રી જૈન દર્શન સ્પષ્ટ ફરમાવે છે કે, આ પ્રત્યક્ષથી અનુભવાતી વિશ્વવિચિત્રતામાં વિચિત્ર શકિતમાન એક કમ જ કારણ છે.
અહિં કાલને માનનારનું કહેવું છે કે, “વિશ્વ વિચિત્રતામાં કાલ જ
