________________
પ્રાચીન ગુજરાતી ભાષાનું સાહિત્ય.
ढोला म तुहुं वारिओ मा कुरू दीहामाणु । निए गमिही रत्ती दडवड होइ विहाणु ॥
—હૈ નાયક મે તને વાર્યું કે તું દીર્ધમાન કર નહિ, રાત્રિ તેા નિદ્રા વડેજ જતી રહેશે (અને) દડવડ-એકદમ-વહાણું એટલે સવાર થશે.
હેમચંદ્રજીના સબધમાં રા. અ. કમલાશંકરભાઇએગ્રીઅર્સનના લેખપરથી શાળાપત્રમાં એક ઉલ્લેખ કર્યો છે કે—
૯ ઈ. સ. ના ૧૨ મા સૈકામાં થઇ ગએલા હેમચંદ્રે પોતાના શબ્દાનુશાસનના આઠમા અધ્યાયમાં પ્રાકૃત ભાષાનું' વ્યાકરણ આપ્યું છે, તેમાં અપભ્રંશ નિયમા આપ્યા છે, એ અપભ્રં’શ ઉપરથી હાલની ગુજરાતી ભાષા ઉતરી આવી છે xxx......હેમચંદ્ર જાતે ઉત્તર ગુજરાતમાં રહેતા અને જે અપભ્રંશ ભાષાના એમણે નિયમ અને દાખલા આપ્યા છે તે ભાષા એમના સમયમાં મૃત હશે તાપણુ તે સમયમાં ખેલાતી ભાષાનુ પ્રાચીન સ્વરૂપ છે એ નક્કી છે.”
વિક્રમની તેરમી સદીમાં લખાયલી - તેમનાથ ચતુષ્પટ્ટિકા' માંથી જૈન મુનિ કૃત ચેપાઇના નમુનાઃ—વિનયચંદ્રસૂરિષ્કૃત—
અધિક માસુ સવિ માસ હિ રિઇ, હરિંતુ કેરા ગુણુ અણુહરષ્ટ;
४०
મિલિવા પ્રિયઉ ખડુલિ હુય, પંચ સખી સઇ જસુ પરિવાર, સખિ સહિત રાજલ ગુણુરાસિ, નિમ્મલ કેવલનાણું લહેવિ, રયણ્. સિંહ સૂરિ પણમવિ પાય, ઉપર।ક્ત શ્રીમાન્ વિનયચંદ્ર સૂરિષ્કૃત તેમનાથ ચતુષ્પાદિકાની એક હસ્તલિખિત ઘણી જૂની પ્રત રા. રા. J. S. (Patan) તે મળી આવી છે તે પ્રતને અંતે લખ્યુ છે કે “સંવત ૧૩૫૩ ના ભાદ્રવા શુદી ૧૫ રવૌ ઉપકેશ ગચ્છીય પ. મહીચદ્રણ લિાખતા પુ” રા. બ. હરગોવિંદદાસભાઇ સાહિત્ય માસિકમાં લખે છે કે સવત્ ૧૧૦ અને ૧૨૦૦ એવા એ સૈકાના ભાષાના નમુના બાકી રહે છે તેા તે પુરાવા ઉપર પ્રમાણે છે એ સ્પષ્ટ છે. સંવત્ તેરના સૈકા પછી લખાયલા રાસાઓમાં સક્ષેત્રી રાસ, પ્રબંધ ચિંતામણિ અને ઉપદેશમાળા એ મુખ્ય છે. એમના નમુના આ પ્રમાણે છે.
સઉ મુકલાવિઉ ઉગ્રસેણુ ધ્યે. પ્રિય ઊમાહી ગઇ ગિરિનારિ; લેઇ દિખ પરમેસર પાસિ. સિદ્ધિ સામિણિ રાજલ દેવિ; ખારઇ માંસ ભણિયા મઇ ભામ.
""
ગામ કુકડીએ કર્યાં ચામાસા, સંવત્ તેરે પનરા માંયેા.’ કવણુ પિયાવ ખીરૂ
""
વિજય નહિઁદ જિણિદ વીર હથ્વિ હિબ્નય લેવિણું; ધમ્મદાસ ગણિ નામિ ગમિનયરિદ્ધિ' વિહરઇ પુણ્.”
r
૩૦૧
દેવ દુંદુભી આકાશે વાળ,ધર્મ નરેસર આવીયેા ગાંજી, કુસુમષ્ટિ વચ્ચે તિહાં દેવા, ચેાસ ઇંદ્ર માગે જસુ સેવા.
૩૮
૩૯
વિક્રમ સંવત્ ૧૪૧૨ માં અવાચીન ગુજરાતી ભાષાના આદિ કવિ જૈન મુનિ ઉદ્દયવત ગાત્તમ રાસા રચેલ છે, તેમાંથી નમુનાઃ———
