________________
૧૯૧૨)
મિ. હર્બર્ટ વૈરનનાં પ્રજનનાં ઉત્તર
[૩૧૭
સર્વથા મુક્ત છે. એ કેવળ સચ્ચિદાનંદ છે, અથાત્ સત (અવિનાશી) એવાં જે ચિત (જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વીર્ય, સુખ, આદિ) તે રૂ૫ જે પિતાના ગુણ, કે પિતાની આદિ કે પોતાની શક્તિ, કે પિતાના સ્વભાવ તેના ભેગ-વિભોગથી ઉપજતા સુખ (આનંદ) રૂ૫ છે.
મુક્ત અત્મા બે પ્રકારના છે –(૧) શરીરધારી છતાં મુક્ત અર્થાત જીવન મુક્ત અરિહંત; અને (૨) અશરીરી એવા સર્વથા મુક્ત સિદ્ધ-જીવન્મુક્ત શરીરધારી છતાં મુક્તરૂપજ છે. સિદ્ધની જેમજ તેઓનાં સ્વાભાવિક જ્ઞાનાદિ આવીભવ પામ્યાં છે. સિદ્ધની પેકેજ સર્વજ્ઞ-સર્વદશી છતાં આયુકર્મ (જીવે દેહમાં અમુક વખત રહેવું જ જોઈએ એવી પૂર્વ બધિ કાળની સ્થિતિ) ક્ષય થતાં સુધી તેઓનાથી દેહ ત્યજી શકાતે. નથી. આયુની સ્થિતિ પરિપકવ થયે, તેઓ દેહને સર્ષક ચુકીવતુ હમેશને માટે ત્યજી દે છે, અને સંસારી જીવની પેઠે જન્મ, મરણરૂપ બીજો દેહ તેઓને ધાવો પડતો નથી; પછી તે સિદ્ધ અથવા સર્વથા મુકત થાય છે. જીવન્મુક્તજ આપણી વચ્ચે રહી ઉપદેશ આપે છે; સન્માર્ગ, મોક્ષમાર્ગ બતાવે છે ત્યારે સર્વથા કર્મરહિત એવા અશરીરી સિધ્ધ તે કદી ચીમડાય નહિ એવાઝ અને સંપૂર્ણ ખીલેલા એવા જે પોતાના જ્ઞાનાદિ ગુણ, તેના ભેગ-ઉપભેગમાંજ નિરંતર નિમગ્ન છે. વસ્તુતઃ સિધ્ધ પોતે સુખરૂ પજ છે. જીવન્મુકત પણ પિતાના આવર્ભાવ પામેલા જ્ઞાનાદિ ગુણોના ભોગ-ઉપભોગમાં નિમગ્ન છે; પણ એ ઉપરાંત તેમને પોતાનાં કેટલાંક પૂર્વોપાર્જિત અઘાતિકર્મોનું હિલકાં, જ્ઞાન-દર્શનાદિને ન આવરી શકે એવાં કર્મોનું કરજ ચૂકવવાનું છે. પ્રાંતે કહેવાનું કે મુક્ત આત્મા અથવા મેક્ષમાં આત્મા પિતાની જ્ઞાનાદિ સમૃદ્ધિ કે શક્તિઓના નિરંતર
ભગ- ઉપભોગમાં કાળ ગાળે છે. પ્રશ્ન-૨. મેક્ષમાં વિયનું સ્વરૂપ કેવા પ્રકારનું છે? ઉત્તર-૨. (૧)વસ્તુતઃ આત્મા પોતેજ વીર્ય છે. ઉપર જણાવ્યું છે, કે આત્મા પોતેજ સુખ . (આનંદ) છે તેમ આત્મા પોતે જ જ્ઞાન છે; આત્મા પોતેજ દર્શન છે, આત્મા પોતેજ ચારિત્ર
છે, ઇત્યાદિ, એટલે વીર્ય, સુખ, જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રાદિ આત્માથી ભિન્ન નથી, આત્મા અને તેઓ અભેદ છે, અથવા
(૨) વીર્ય એટલે શકિત; હવે Major premiss (૧) જ્ઞાન એ શકિત છે, દર્શન એ શકિત છે, ચારિત્ર એ શકિત છે. Minor premiss (૨) આત્મા જ્ઞાન છે; આત્મા દર્શન છે; આત્મા ચારિત્ર છે. માટે Conclusion (૩) આત્મા શક્તિ (વીર્ય) છે; અથવા
(૩) સમજવાની ખાતર– + ઘાતી કર્મ અથવા ભારે કર્મ કે જે જ્ઞાનાદિ ગુણના આવર્ભાવ ને અંતરાય-આવરણ
રૂપ થાય તે.
