Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13

SR No.: 536513
Original Sutra Author: N/A
Author: Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Publication Year: 1917
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Shwetambar Conference Herald, & India
File Size: 18 MB

Page 50

શ્રી જૈન કે. કે. હે૨૭.
~
~
-~
~
~
-
~
~
~~
~
~
~
~~~
પાન-સમ્યકત્વ,
આ સ્થળે એવી શંકા સંભવિત છે કે વસ્તુ સ્વરૂપને સંપૂર્ણ નિશ્ચય તે કેવળજ્ઞાનસર્વજ્ઞતા વિના થઈ શકે તેમ તે નથી તે પછી મિથ્યા-દર્શનનો ત્યાગ અને વસ્તુ સ્વરૂપને સદ્દનિશ્ચય કેમ થઈ શકે?
આનું સમાધાન આ રીતે છે. જેનશાસ્ત્ર કહે છે કે પદાર્થનું જ્ઞાન, અજ્ઞાન અથવા વિપરીત જ્ઞાન તો જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમ ઉપર આધાર રાખે છે, પરંતુ સમ્યગ્દર્શન નને આધાર તે દર્શન મેહનીય’ નામના “મેહનીય કર્મના ક્ષયોપશમ અને ઉપશમ ઉપરજ રહે છે. જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમથી પ્રકટ થયેલું જ્ઞાન–એનું નામ સમદૃષ્ટિ નથી, પરંતુ પ્રજનભૂત પદાર્થોનું જ્ઞાન જ સમ્યગ્દષ્ટિ કહેવાય છે. અલબત સમ્યફ તત્વપ્રાપ્તિ માટે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમની અપેક્ષા છે, પરંતુ તેટલો ક્ષયપશમ તે સર્વ પંચેન્દ્રિય જીવોને હોય જ છે; પણ તે ક્ષયપશમ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ માટે સાક્ષાત હેતુભૂત થતું નથી. શાસ્ત્રોનાં શાસ્ત્ર મુખ પાઠ કરવાથી પ્રાપ્ત કરેલું જ્ઞાન પ્રજનભૂત પદાર્થોના શ્રદ્ધાન રહિત હોય તે મિથ્યા જ છે, અને સંજ્ઞી તિર્યંચાદિકના જ્ઞાનાવરણીય કર્મને ક્ષયપશમ ન્યૂન હોય તે પણ પ્રજનભૂત પદાર્થોના પ્રધાન સહિત હેવાના હેતુથી તે સમ્યગ્દર્શનના હેતુભૂત જ છે. આ ઉપરથી જૈનશાસ્ત્ર કહે છે કે જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમને અનુસરીને શ્રદ્ધાનની પ્રાપ્તિ નથી, પરંતુ દર્શનમોહ નામના મેહનીય કર્મના ઉદયથી જ મિયાદર્શન અને તેના નાશથી પ્રયોજનભૂત પદાર્થોનું શ્રદ્ધાન અથવા સમ્યકત્વ -સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થાય છે. પ્રજનભૂત પદાર્થ. સપ્ત યા નવ તરવ.
આ જગતમાં પ્રજનભૂત પદાર્થ માત્ર એકજ અને તે એ જ છે કે સુખને વેગ અને દુઃખની આત્યંતિક નિવૃત્તિ. તે સિવાય અન્ય સર્વ કોઈ પદાર્થ અપ્રજનભૂત અને નિષ્ફળ છે. તે પ્રયજનભૂત વસ્તુની સિદ્ધિ માટે જીવ-અજીવ આદિના સત્ય શ્રદ્ધાનની જરૂર છે; કારણ કે જ્યાં સુધી પિતે કોણ છે અને પર કોણ છે? એ જણાયું નથી ત્યાં સુધી સુખને ઉપાય કોને વાસ્તુ શોધાય? મિથ્યાત્વના ગે આત્મા અને કમને સોગ તે બંધ’, અને બંધનું કારણ આસ્રવ અને આસ્રવ અભાવ તે “સંવર અને કથંચિત કર્મને અભાવ તે નિર્જરા” અને સર્વ કર્મની નિર્જરા તે “મેક્ષ'-એમ પરસ્પર અવલંબનેભૂત ઉત્તરોતર સાત તત્ત્વોનું જ્ઞાન એજ પ્રયોજનભૂત જ્ઞાન છે અને તેનું સત્ય શ્રદ્ધાન તે સમ્યગ્દર્શન છે. સર્વ દુઃખની નિવૃત્તિને એક જ ઉપાય છે અને તે ઉપર જણાવ્યા તે પ્રજનભૂત તોનું સત્ય પ્રદાન છે. તે વિનાનું જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષપશમ જન્ય જ્ઞાન અને જુદા જુદા દુષ્કર ચારિત્ર (તપાદિ) અંકરહિત શૂન્ય જેવા નિષ્ફળ છે. “પુણ્ય” અને “પાપ” નામનું તત્ત્વવિશેષ બંધ તત્ત્વમાં સમાય છે, તે જીવ, અજીવ, બંધ, આસવ, સંવર, નિર્જરા અને મોક્ષ એ સાત તત્વમાં ઉમેરતાં નવ તત્વ થાય છે, અને તેથી તેનું પણ જ્ઞાન પરંપરાએ પ્રજનભૂત ગણી શકાય, કેમકે સામાન્ય કરતાં વિશેષ અધિક બળવાન તેમજ સત્વર કુળને ઉત્પન્ન કરનાર એ પાપ પુણ્યને નિયમ છે. બ્રાતિને નાશ એ સમ્યકત્વ.
ઉપરોક્ત પ્રજનભૂત જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ અર્થે સર્વ સંજ્ઞી પંચેંદ્રિય છે અને તિર્યોને જે જ્ઞાનાવરણીય કર્મનું સંપશમ હેાય છે તે કરતાં વિશેષની કશી અગત્ય નથી; અને