Jain Shwetambar Conference Herald 1917 Book 13

SR No.: 536513
Original Sutra Author: N/A
Author: Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Jain Shwetambar Conference
Publication Year: 1917
Total Pages: 194
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Jain Shwetambar Conference Herald, & India
File Size: 18 MB

Page 49

સમ્યગ્દર્શન.
૮૩
વ્યાખ્યા,
સમ્યગ્દર્શનને પ્રતિપક્ષી શબ્દ મિથ્યાદર્શન છે. આ જીવને અનાદિ કાળથી જે કર્મ: સંબંધ છે તે કર્મ પૈકીના દર્શન મેહ' નામના કર્મના ઉદયથી જે અતત્વશ્રદાન થાય છે તેને મિથ્યાદર્શન' કહેવામાં આવે છે. પદાર્થ જેવા રૂપે અવસ્થિત છે તેવારૂપે તેને નિશ્ચય થ એ “સમ્યગ્દર્શન' છે. અને જેવા રૂપે પદાથે અવસ્થિત નથી તેવા રૂપે તેનું દર્શન થવું-શ્રદ્ધાન થવું-વિપરીત અભિનિર્વેશ થ તેને–મિથ્યા દર્શન–અતત્ત્વશ્રદ્ધાન ” કહેવામાં આવે છે. “ દર્શન ” શબ્દનો અર્થ સામાન્ય રીતે અવલોકન થાય છે, પરંતુ આ સ્થળે તેને અથ શ્રદ્ધાન એ થઈ શકે, કારણ કે સામાન્ય અવલોકનરૂપ ક્રિયા કાંઇ સંસારના મેક્ષ જેવા મહત્વના વિષયમાં કારણ રૂપ હેવી ઘટતી નથી. તત્ત્વાર્થ શ્રધ્ધાનમાં “ તત્વ ” ને અર્થ, જે અવસ્થામાં પદાર્થ અવસ્થિત છે તેવા પ્રકારે હેવાપણું છે અને તેને જે નિશ્ચય કરવામાં આવે તે “ અર્થ ', અને તે બંનેની સંજ્ઞા જણાવવા “ તરવાર્થ ' કહેવામાં આવે છે. શ્રદ્ધાન એ માનીનતા નહિ.
તત્ત્વાર્થ શ્રદ્ધાન ઉપર જૈન દર્શને અત્યંત ભાર મૂકે છે. ખ્રિસ્તી ધર્મમાં તેને faith, શૈદ્ધમાં તેને “ ધી” કહે છે, તેમજ અન્ય સર્વ શાસ્ત્રોમાં પ્રકારાંતરે તેનું મહત્વ બતાવ્યું છે. તેના ઉપરજ મોક્ષમાર્ગને આધાર છે એમ જૈનદર્શન કહે છે. આ કાળે શ્રદ્ધાનો અર્થ માનીનતા ( belief ) એ થતો જોવામાં આવે છે પરંતુ તેમ નથી. શ્રદ્ધા અને માનીનતા એ કે એક જ વસ્તુની કળાઓ છે, તથાપિ પ્રથમ ઉત્કૃષ્ટ અને બીજી નિકૃષ્ટ પંકિતની છે. શ્રદ્ધાન એ માનીનતાને પરિપાક છે; તે મનુષ્યમાંથી દેવત્વ અને દેવત્વમાંથી ઇશ્વરત્વ પ્રકટ કરી શકે છે; જ્યારે માનીનતા ફક્ત મનુષ્યના મનને અમુક પ્રકારને ભાવજ ( attitude of mind ) સૂચવે છે, અને કાંઈ પણ પ્રકારના સ્પષ્ટ ફળને પ્રકટ કરી શકતી નથી. માનીનતા પ્રાયઃ સર્વકાળ એક સરખી જ રહે છે જ્યારે શ્રદ્ધાનનું રૂપાંતર અને અનુરૂપ કાર્ય વહેલું મોડું થાય જ છે. વસ્તુ સ્વરૂપ જે પ્રકારે શાસ્ત્રકારે કહ્યું છે તે પ્રમાણે શ્રદ્ધવામાં અને માનવામાં વિશાળ અંતર છે. શ્રદ્ધાન થતાંની સાથેજ પર્યાયપ્તિ નાશ પામી સ્વરૂપજ્ઞપ્તિમાં સ્થિતિ થાય છે, અર્થાત “ હું શરીર નહિ, પણ આત્મા છું' એવું અંતરના મર્મ ભાગમાં પ્રતીત થાય છે. મન, બુદ્ધિ ઇંદ્રિય વગેરેમાંથી મમત્વ બુદ્ધિને વિલય, શ્રદ્ધાનના ઉદયની સાથે થવો જ જોઈએ.
હું આત્મા છું, જડથી અસંગ છું, મારું અને પુગલનું સ્વરૂપ એક બીજાથી અત્યંત ભિન્ન છે” એમ આપણને શાસ્ત્રકાર શ્રધ્ધાન કરાવે છે અને એ વાતનું જે આપણને શ્રદ્ધાન થાય તે આપણા જીવનને કમ આ ક્ષણથીજ તદન ફરી જઈ નવજીવનમાં પ્રવેશ થો જોઈએ. જે મમત્વ બુદ્ધિ શરીર, મન, બુદ્ધિ, ઇંદ્રિયાદિકમાં હોય તે ઉઠી જાય અને આત્માના સ્વરૂપમાં અવાય. પરંતુ જો ઉપરોક્ત વાતની માન્યતાજ બંધાય તો તેથી આપણું જીવનમાં કશા મહત્વને ફેરફાર થતો નથી. મનુષ્યોને ગેટ ભાગ વસ્તુ સ્વરૂપને પિતાની બુદ્ધિના ધોરણ ઉપર કલ્પી તેને તે પ્રકારે નિશ્ચય કરે છે, પરંતુ સંસાર મેક્ષ જેવા અગત્યના વિષયમાં આવી ભ્રમણાથી જેમ બને તેમ તુરત મુક્ત થવું એ દરેક જૈનને આવશ્યક છે.