________________
“ માટા પુરૂષ તે કાણું ? ”
પુસ્તકશાળા સ્થાપી પાતે, કરશે કીર્તિ કેરા કાટ. જ્ઞાન મળે જેથી બહુ સારૂં, કરશે સુધારા ડીચેાટ; નીતિ વિદ્યા ફેલાવામાં, નાખે નાણું ધરિને પ્યાર, પૈસા સારાં કામે ખર્ચે, ધનાઢય સારા એને ધાર. પુણ્ય સાથે અભ્યાનું સમજી, દામની નહિ રાખે દરકાર, નાણું ચંચળ મનમાં સમજે, ધન્ય દિસે તેના અવતાર; ખાટા ડાળેા ઘાલીને જ્યમ, કુરે ધનાઢયે શ અપાર, પૈસા સારાં કામે ખર્ચે, ધનાઢય સારા એને ધાર. રે'વાનું નહિ કદી હંમેશાં, દ્રવ્ય સુખ ને ખીજા ડાળ, પરમારથથી સારૂં થાશે, જોય વિચારી કરિને ખેાળ; “ રાયચંદ ” ની વિનતિ એવી, એનાં રે'શે અમ્મર કાર્ય, પૈરો સારાં કામે ખર્ચે, ધનાઢય સારા એને ધાર. દાહર
દ્રવ્ય ગણા એનુ ખરૂ, એજ ખરા ધનવાન; દેશ—હિતી આદરે, નહિ કે એન્ડ્રુ સમાન.
૨૧૭
(3)
(૭)
(4)
S
(૯)
ધનજી—વારૂ, વિદ્યા અધિકાર વગેરેમાં તે મેટાઇ ખરી કે નહિ ? જુઓ, વિદ્યાથી આપણે મેટાં મોટાં ભાષા આપી સભા ગજાવીએ, માણસે। આપણને વાહ વાહ કરે, અને જગમાં આપણી નામના થાય. અધિકારથી લેાક આપણા ભય રાખે, તે સર્વત્ર આપણે ખમા ખમાથી વધાવાઇએ; તેમજ એવી સત્તા વડે આપણે સગાં સંબધીપર રહેમ કરી તેમનું દળદર ચૂર્ણ કરી શકીએ. વળી ઊઁચ કુળમાં જનમ્યા હાઇએ, તેા જ્ઞાતિની પટેલાઇ કરી શકીએ, પૉંચમાં પૂછાઇએ, જ્ઞાતિ—જના પર સારી દાખ રાખી શકીએ ખાપ દાદાની નીતિથી વિરૂદ્ધ ચાલતાં તેમને અટકાવી શકીએ, તથા ચાલુ રીત રીવાજો જાળવી રાખીએ. એથી આપણે કેટલા મહત્ ઉપકાર કરીએ છીએ ?
કુંવરજી—ભાઇ, દેશ હિતચિંતક કે સુધારકના ગુણ પ્રથમ સ`પાદન કર્યા વિના, ખાટા ડાળ ધાલી, માત્ર માનાથે મેાટા મેટા ભાષણા કરવાથી, કે છાપામાં પેાતાનું નામ વાંચી પોતાને કૃતકૃત્ય માનવાથી, લેાકનું ખરેખરૂ' કલ્યાણ શું થવાનું હતું ? પાથી માંહેલા રીંગણાવત્ કહેણીરહેણી એકસરખી હાવા વિના,-પેાતાના ઘરથી દાખલા બેસાડયા વિના,–એ સ નિષ્ફળ છે.-નિરયક છે. આવાં ઘણાં ઘણાં ભાષણા સાંભળી માણસાને અણુ થઇ આવ્યું છે, અને વિશેષ હજી જો કરવામાં આવશે તે તદ્દન અતી થશે.
ધનજી—તમારૂં કહેવું કાંઇક વ્યાજબી લાગે છે. મારી વાતેા એક પછી એક તમે ઠીક તાડતા આવે છે. તા હવે અધિકારમાં શું લઘુતા છે તે બતાવા?
કુંવરજી—પરતંત્રતા, જુલમ, અનીતિ, લાંચ તેમજ અન્યાય એ સર્વ એથી કરવાં પડે
છે, કે થાય છે. ધનજી—વારૂ, ઊઁચ કુળમાં નહિ જન્મેલા ગરિબ અવસ્થાનાં જ્ઞાતિજનાને જ્ઞાતની પટેલાઇ કરવા બેસાડવા એ શું યાગ્ય છે? માભા વિનાના માણસાને કાણુ માન આપવાનું
