Swadhyay 1997 Vol 34 Ank 01 02 03 04

SR No.: 536133
Original Sutra Author: N/A
Author: Rajendra I Nanavati
Publisher: Prachyavidya Mandir Maharaja Sayajirao Vishvavidyalay
Publication Year: 1997
Total Pages: 341
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Swadhyay, & India
File Size: 20 MB

Page 275

બલિનાથ શાસ્ત્રીજીનાં નાટકો
૨૪ ૧
એની પાસેથી લે છે. ફરીયાદ એ છે કે ધનદત્તનો ઘડો એક રજક લઈ લીધે છે. પૌંડ્રક રજક પાસેથી પણ સામાન્ય લાય લે છે. ૨જક કહે કે તળાવના કિનારે મારા ખેતરમાં ચણ થયા છે. આ શેઠને ઘ ડ વાડની બહાર ફરતો જે અંદર આવે તો મારા બધા લીલા ચણ નાશ પામે, તેથી મેં ધેડા લઈ લીધા છે. પણ હું ગરીબ છું ઘેડાનું પોષણ કેવી રીતે કરી શકું ? તે પડ્રક કહે કે એ માટે શેઠ ધન આપશે. શેઠ કહે કે મહારાજ હું તે વ્યાજ વટાવને ધંધે કરું છું. એ માટે ગામડે ગામડે ફરવું પડે છે. પણ ઘોડા વના હું કેવી રીતે જઈ શકું ? પછી રાજકર પણ કેવી રીતે આપી શકું ? પડ્રક કહ આ પ્રશ્નોનું સમાધાન મુશ્કેલ છે તેથી પ્રતિહારી શેઠને ઘેડ લઈ લે અને ઘોડાના પિષણ માટે ના ચણ પણ લઈ લે અને આ બન્નેને વિદાય કરી દે. હવે કોઈ વિવાદ ન રહ્યો.
પ્રહસનમાં પ્રતિહારી, પૌતૃક, ધનદત્ત અને રજક એ ચાર જ પાત્રો છે. પ્રતિહારી પોડૂકને સેવક છે પણ કૃષ્ણને અનુરાગી છે. પોંડૂક પોતે જાતને શ્રી કૃષ્ણ કરતાં પણ શ્રેષ્ઠ માને છે. ધનદત્ત વણક છે. ર૪ ધોબી છે.
આ નાટિકામાં વિશિષ્ટ વાક્યરચનાઓ લેખકની સર્જકતાને સરસ રીતે પ્રગટ કરે છે. જેમ કે: પ્રતિહારી કહે છેઃ નિવારણ્ય રળિગોડનિ જાતુ રહ્યાનમાળીપાત્રાષ્યિતે |
- रजक-सर्वोऽपि परिश्रमः ब्राह्मणहताहुतिनाशं नश्येत् । हृदयमपि भ्राष्ट्रपतितधानाभर्जे મળે .
નાટિકામાં વર્તમાન સમયના ભષ્ટાચાર ઉપર પણ તાતો કટાક્ષ કરાય છે જેમ કે ૌ -૩૫યને વિના અન્યાયપિ વયે ન શ્યામ:, f qનન્ચચમ એકંદરે પ્રહસન તરીકે આ નાટક ખૂબ સફળ છે.
આ ચાર નાટિકાઓમાંથી મિથ્યાવાસુદેવ સિવાયની ત્રણ નાટિકાઓમાં રાધા-કૃષ્ણના પ્રસંગનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. આ નાટિકાઓ અલ્પ સમય ભજવી શકાય એવી કલ્પનાપ્રધાન નવીન રચનાઓ છે. આ નાટિકાઓમાં ભરતાચાયૅકત લક્ષણોને આશ્રય લેવામાં આવ્યું નથી અને ભાણુમાં પણ ન ગણું શકાય. પણ અલકારશાસ્ત્રમાં બતાવેલ પુપચંડિકાના પ્રકારમાં ગણી શકાય.
સમગ્ર નાટિકાઓમાં પ્રસાદમધુર દભરીતિને અનુભવ થાય છે. સરળ સંસ્કૃતભાષા, સાથે સાથે સહજ શાસ્ત્રીય શબ્દ-સિદ્ધાન્ત વણી લીધા છે. જેથી કિલyતાનો અનુભવ થતો નથ આ સિવાય બીડવૃત્તિમાં “ચક્રવધૂહ” નાટિકા લખવા લેખકે વિચાર્યું હતું પણ એ સંક૯૫ પૂર્ણ ન થશે. રીબદ્રિનાથ શાસ્ત્રીજી સિદ્ધહસ્ત લેખક રહ્યા છે. જ્યાં જે ભાવ પ્રકટ કરવાના હોય તે અનુકુળ શબ્દથી પ્રકટ થતા રહ્યા છે.