Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કરવાનું અને તેમાંની વિગતો એકત્રિત કરવાનું કાર્ય ચાલુ છે. તે પૈકી એક અત્યંત જીર્ણ અને ફાટેલા કાગળને જોડીનેસાંધીને વાંચવાથી ઉપરોક્ત એક ભાડાચિઠ્ઠીનો બ્રિટીશકાલીન નમૂનો હાથ લાગ્યો છે. મરાઠી બે આનાના સ્ટેમ્પ પેપર ઉપર શ્રીમંત સરકાર ગાયકવાડ સેના ખાસ ખેલ સમશેર બહાદુરના ગોળાકાર સ્ટેમ્પથી ચાલતું હોવાનું સૂચવે છે. આ પરથી તે સમયે ન્યાયતંત્ર વ્યવસ્થિત ચાલતું હોવાનું સૂચવે છે. અત્યારની જેમ તે સમયે પણ મકાન માલિક અને ભાડુઆતના ‘સ્ટેન્ડર્ડરેન્ટ’ અંગેની વ્યવસ્થિત ભાડાચિઠ્ઠીનાં લખાણ લેવાતાં-અપાતાં હોવાનો આ નક્કર પુરાવો છે. જો કે આ ભાડાચિઠ્ઠી અને અત્યારના ‘સ્ટેન્ડર્ડરેન્ટ'ના લખાણ-ધારાધોરણમાં થોડા-ઘણો ફરક પડી જાય છે.
એમાં ૯ પંક્તિ, ગુજરાતી ભાષા અને લિપિમાં લખાણ છે. અનુસ્વાર કે જોડણીમાં મૂળમાં અર્થની દૃષ્ટિએ બહુ ફેર ન પડતો હોય તો યથાવત લખાણ રાખ્યું છે. જ્યાં આવશ્યકતા હોય ત્યાં કૌંસમાં ન છૂટકે સુધારેલો પાઠ અર્થમાં વિશેષ પ્રકાશ પાડવા માટે નોંધાયેલો છે. ૯ લીટી એ મત્તુ-સાખ સાથેની સહી-સિક્કાવાળી આ ભાડાચિઠ્ઠી છે. કોઈ અધિકારીની સહી કે સ્ટેમ્પ મારેલો નથી. આ નમૂનારૂપે અહીં સચવાઈ છે, તે પ્રસ્તુત છે.
સારાંશ .
ના ભાડાચિઠ્ઠી વડોદરા રાજ્યના એક મકાનની ઈ.સ.૧૮૯૧, તા.૨૫મી જુન સોમવાર અર્થાત્ વિ.સ.૧૯૪૭ના જેઠ વદ ને દિવસે થયેલી છે. મડા(લા)તજના વતની (રહેવાસી) પા. લલ્લુભાઈ બહેચરદાસ જો(જા)ની એ જ ગામના બાઈ. નામે હ(સ)નોબા [મ]હેતા બા, જે માધભઈ વહેરીદાસની વિધવા ભાર્યા છે. (તેના શબ્દોમાં આવે છે કે) ‘તમારું એક ઘર ઉત્તરાભિમુખનું છે. તેમાંનો ઓરડો, પરસાલ કે કરસન(કૃષ્ણ)દાસ મનોરભઈના ઘરથી દક્ષિણ તરફ આવે ત્યાં સુધીનું ઘર અમે ભાડે રાખ્યું છે. તેના ભાડાના રૂા.૯ ૧૨(બાર) મહિના (નાને?) આપવાના નક્કી કર્યા છે. તે અમે જ્યાં સુધી રહીએ ત્યાં સુધી અમે બધું આપીએ અને તમે કોઈને ભાડે કે વેચાણ આપો તો અમે કોઈપણ જાતની તકરાર કર્યા વિના ખાલી કરી આપીએ. અમારે એમાં કોઈ બાબતની તકરાર (ઝગડો) નથી. આ ભાડાચિઠ્ઠી અમે અમારી રાજીખુશીથી લખી આપી છે તે સાચી છે. ઉપર લખ્યા પ્રમાણે ખરી છે. ડાબી બાજુએ ‘મતુ’ની લીટીની નીચેની પંક્તિમાં ઘર ભાડે લેનાર બાઈની સહી - લખનારનું નામ છે. બીજી બાજુ(જમણી) ‘અતર’-લીટી અને પછી સાખ લખ્યા પછી તેની નીચેની પંક્તિઓમાં બે સાક્ષીઓની સહીઓ અનુક્રમે (૧) બોગભાઈ કીસાભાઈ અને (૨) રણછોડભાઈ કાસીભઈની સહીઓ છે. અને આ ભાડાચિઠ્ઠી લખનારનું નામ સા. પુજા વાહાલચંદ શાહ(સા.) એણે બે જણની સમક્ષ લખી છે.
આમ ભાડાચિઠ્ઠી કરી આપનારની સહી બે સાક્ષીની સહીઓ સાથે હોવાથી આ પ્રામાણિત ભાડાચિઠ્ઠી વિશ્વાસપાત્ર ગણાય. ૯ લીટીની આ ભાડીચિઠ્ઠી એ સમયની ગુજરાતી ભાષા અને લિપિમાં છે, જેને સરળતાથી સહુ કોઈ વાંચીસમજી શકે તેમ છે. છતાં પ્રાદેશિક રંગ ભાષાને લાગવાથી કેટલીક વિશેષતા પણ નોંધપાત્ર છે. અમે=હંમાર=અમારે. અત્યારે પણ અનુસ્વાર વાળો ઉચ્ચાર અને તેનું લેખન પ્રચલિત છે. (પં ૫ અને ૮). તકરાદ=તકરાર=ઝગડો પં.૮) જાં....તાં=જયાં સુધી...ત્યાં સુધી. (પં.૬).”
વડોદરા રાજ્યના ગાયકવાડ રાજાનો ઈલકાબ‘સેના-ખાસખેલ-સમશેર બહાદુર” ગોળાકારમાં મોહોરમાં લખાયેલો છે. આ ભાડે લેવા-આપવાનું ન્યાયતંત્ર વ્યવસ્થિત ચાલતું હોવું જોઈએ કેમ કે એમાં ‘બાબાશાહી' સિક્કાની જેમ બે આના-મરાઠીમાં મુદ્રિત થયેલા છે અને રજીસ્ટ્રેશન અર્થાત્ નોંધણીનો નંબર તથા તારીખ અને તિથિ બંને નોંધાયેલા છે. ન્યાયતંત્રની ભાષા મરાઠી તેમજ ભાડાચિઠ્ઠી લખનારનું છેલ્લે નામ પણ લખાયેલું છે. ‘સાક્ષ’ તથા ‘મનુ’માં બંને પક્ષોની સહીઓ સ્પષ્ટ જ છે. મલાતજ ગામનું એક મકાન બાઈ હનોબાએ, નવ રૂપિયા બાર મહિના માટેના ભાડામાં રહેવા માટે લીધું છે તેવું લખી આપ્યું છે. તેમાં ભાડે લેનારે ઘરધણી જ્યારે ગીરે મૂકવા કે વેચવા માટે મકાન ઘરધણી ખાલી કરાવે ત્યારે તકરાર કર્યા વિના ખાલી કરી આપવા બંધાયો છે તે ખાસ વિશેષતા છે.
‘પથિક' – મે * ૧૯૯૮ ૫
-
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535452 |
| Book Title | Pathik 1998 Vol 38 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagjibhai K Bhatti and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 2 MB |