Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કચ્છ વિશે કેટલીક નોધ
– અશ્વિન કે. અંતાણી*
કચ્છ પ્રદેશ દેશના અન્ય વિસ્તારથી વરસો સુધી વિખૂટો રહેલ હતો પરંતુ વિશ્વના અન્ય વિભાગોથી જુદો ન હતો. વરસો સુધી કચ્છ પર સતત આક્રમણ થતાં હતાં. સંસ્કૃતિઓનો સંગમ થતો હતો. તેમાંથી કચ્છની અસલિયત અને અસ્મિતા જાળવવાની ભાવના પ્રબળ બનતી હતી. આઝાદી પછી દેશના રાષ્ટ્રિય પ્રવાહમાં કચ્છ સામેલ થયું છે. જૂના સમયના રજવાડી વિકાસના અભિગમના બદલે યોજનાબદ્ધ વિકાસ પ્રક્રિયામાં દાખલ થયો છે. કચ્છ પ્રદેશ સરહદી વિસ્તાર હોવાથી રાજકીય, આર્થિક અને સંરક્ષણના મહત્ત્વના કારણે લોકોના ધ્યાનને પાત્ર બનેલ છે. કચ્છ સાથે સંબંધિત જૂના સમયની વેરવિખેર પડેલ માહિતીને નોંધરૂપે એકત્રિત કરેલ છે.
(૧) કચ્છના મોટા રણમાં ખડીર બેટના ઉત્તર પશ્ચિમે હાલના ધોળાવીરા ગામથી અંદાજે દોઢ કિલોમીટર ઉત્તર પશ્ચિમે મોટા કિલ્લા સહિતના શહેરી વસાહતના અવશેષો છે. જેનું ઉત્પનન કરતાં મહાનગરના પુરાવશેષો પ્રકાશમાં આવેલા છે. આ નગર દરિયાઈ સંપર્ક ધરાવતું બંદર હતું. જેનો બહારની દુનિયા સાથેનો સંપર્ક કપાઈ જતાં એ ઉજજડ થયું છે એમ ડૉ. સુમનબેન પંડ્યાએ મે ૧૯૯૭ના પથિકમાં લખેલ છે.
ટુકસંહિતામાં બહારની દુનિયા સાથે સંપર્ક કરનારા હિંદના લોકોને પણિકહેવામાં આવેલ છે. પણિ શબ્દનું લાટિન રૂપ પોઈનસ Pocnus અને ગ્રીક રૂપ ફોઈનસ Phoenis છે. યુરોપના લોકો તેને ફિનીશીયન કહેતા હતા. તેઓએ યુરોપમાં વસાહત સ્થાપેલ તેને ફિનીશીયા કહેતા હતા. સ્પેનમાં વસાહત તેઓએ સ્થાપેલ હતી. એ અંગેની માહિતી સ્ટ્રબો તથા હિરોડોટસના આધારે ફેડરીક ચાર્લ્સ ડેનીયસે તેમના પુસ્તક ધ પોર્ટુગીઝ હિસ્ટ્રી ઓફ રાઈઝ એન્ડ ડિકલાઈન ઓફ ધેર વેસ્ટર્ન ઇમ્પાયરમાં આપેલ છે. ફિનીશીયન વસાહતીઓએ પોતાનું મૂળ વતન
ગદિર” અથવા “ગઈડરા' નામે હોવાનું જણાવેલ હતું. જેનો અર્થ કિલ્લા બંધ શહેર થાય એમ કહેલ હતું. આ માહિતી ધોળાવીરા અવશેષોને સંબંધિત માની શકાય એમ છે. પ્રો. ધારૈયા, ભટ્ટ અને કાઝીએ એમના રોમના ઇતિહાસ નામે પુસ્તકમાં ફિનિશિયનો અને રોમન વચ્ચે વિગ્રહ થયાની માહિતી આપેલ છે. ઈ.સ. પૂર્વે ર૯૧માં ફિનીશીયનો યુદ્ધમાં હાર્યા હતા. રોમનોએ તેમના ઘરો બાળ્યાં, લૂંટ્યાં, મકાનો તોડ્યા હતાં. આ યુદ્ધને અંતે ધોળાવીરા પાસેનું નગર ઉજ્જડ. બનેલ હોવાની શક્યતા છે.
(ર) હિંદથી કળા, વિજ્ઞાન લિપિને યુરોપ લઈ જનાર લોકોને હેરોડોટસ અને સ્ટ્રેબોએ ઇદુનિઅન કહેલ છે. ઇદુમિનિ “ઔઔદુમ્બર” જાતિના લોકો માટે કહેવામાં આવેલ. ગુપ્તકાલીન ભારતમાં આર. જી. મજમુદારે
ઔદમ્બર લોકોને વિશ્વામિત્રના વંશ જ કહેલ છે. ગેઝેટીયર ઑફ બૉમ્બે પ્રેસીડન્સી વોલ્યુમ ૧૩માં રાવલસન, હિરોડોટસ, લાસનના આધારે ઇદુમિયાનના હિંદમાં આવેલ નિવાસ સ્થાન અંગે માહિતી આપેલ છે. એ મુજબ હિંદના દરિયાકિનારે બહેરિન નજીક ગરા (gharrha) નો અખાત આવેલ છે. તેના પશ્ચિમ ભાગમાં એપિર (Apir) નામે બંદર આવેલ છે. એ બંદર મારફતે ઇદુમિઅન આવતા હોવાનું જણાવેલ છે. ઇઝરાયેલના રાજા સોલોમને તેને ઓફિર (ophir) કહેલ છે. કોટેશ્વરથી જખૌબંદર નજીકના વિસ્તારને પહેલાં ‘ગએડો’ કહેવામાં આવતો હતો એમ ઠાકરશીભાઈ કંસારાએ તેમના પુસ્તક કચ્છ-ઇતિહાસ અને સંસ્કૃતિમાં લખેલ છે. જેને રાવલસને ગરા કહેલ છે, તેને પશ્ચિમે દરિયાકિનારે પીપર નામે ગામ છે જે એપિર હોવાનું માની શકાય છે. જૈન આગમ સાહિત્યમાં ગુજરાતમાં ડૉ. ભોગીલાલ સાંડેસરાએ કચ્છમાં આભીર વિસ્તાર હોવાનું લખેલ છે. જેનું મુખ્ય શહેર ‘તગરા', તેરા' કે તેરાપુર’ નામે હોવાનું જણાવેલ છે. ગએડાને પશ્ચિમે પીપર અને પૂર્વમાં તેરા નામે ગામ હાલમાં આવેલ છે. તેથી * ૮-૨-બી, સંસ્કાર નઝર, ભૂજ.
પથિક' – મે * ૧૯૯૮ # ૧
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535452 |
| Book Title | Pathik 1998 Vol 38 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagjibhai K Bhatti and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 2 MB |