Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમાપન :
આજે તો અમદાવાદની ગણના ધંધા ઉદ્યોગથી ધમધમતા એક વિશાળ નગર તરીકે થાય છે. ઈ.સ.૧૮૨૭ અને ઈ.સ. ૧૮૭૧ના દસ્તાવેજો દ્વારા આપણે જે મકાનનું વર્ણન કર્યું તેમાં ઓટલો, પ્રવેશખંડ, ચોક, પાણીયારું, ટાકું, ઓરડે, રસોડું વગેરેનો સમાવેશ થતો હતો અને તેની ઉપર પણ એક માળ હતો. શ્રી પુરૂજીતભાઈ સૈયદે જણાવ્યું છે કે ૧૯૯૭માં આ મકાન જમીનદોસ્ત કરવામાં આવ્યું. ત્યારબાદ જ્યારે હું સ્થળ તપાસ માટે ગયો ત્યારે મેં જોયું કે એ મકાનને સ્થળે હાલ જૈન અપાસરાનું બાંધકામ ચાલી રહ્યું હતું.
શ્રી પુરૂજીતભાઈની અટક સૈયદ છે. સૈયદ, વોરા અને મુનશી જેવી અટકો વ્યવસાયલક્ષી હોવાને લીધે તે મુસ્લિમો અને નાગરોમાં આજે પણ પ્રચલિત છે. શ્રી પુરૂજીતભાઈના કુટુંબે “સૈયદ” અટક ક્યારે અને કયા કારણોસર અપનાવી તે વિષે સંતોષકારક માહિતી પ્રાપ્ત થતી નથી, પરંતુ એ વાત નિઃશંક છે કે તેમના દાદા રમણીકલાલ “સૈયદ” અટક ધરાવતા હતા. ૧૮૫૭ના દસ્તાવેજ મુજબ વાધેશ્વરની પોળનું મકાન ખરીદનાર ત્રંબકલાલ સુંદરદાસની અટક “મેહેતા” હતી. શ્રી પુરૂજીતભાઈના પુત્રો પણ તેની સૈયદ" અટકને બદલે આજની તારીખમાં “મહેતા” અટક ધરાવે છે. ૧૮૭૧ના દસ્તાવેજમાં મેહતા કે સૈયદ એમ કોઈપણ અટકનો ઉલ્લેખ કર્યા વગર મકાન માલિકનું નામ “લાલશંકર ત્રંબકલાલજી......વડનગરા નાગર” દર્શાવ્યું છે. તે ઉપરથી એવી અટકળ થઈ શકે કે પુરૂજીતભાઈના વડવાઓએ “સૈયદ” અટક ૧૮૭૧ બાદ ધારણ કરી હોય. અટકોનો ઈતિહાસ સાંસ્કૃતિક ઈતિહાસને સમજવામાં ઘણો મદદરૂપ છે.
ઈ.સ.૧૮૨૭ના દસ્તાવેજમાં જે બાળબોધ ગુજરાતી લિપિ છે તે છેક મુઘલકાલથી ચાલી આવે છે. મુઘલ સમયનાં કેટલાક ખતપત્રોમાં “કુલ કુળ અભરામના દાવા” શબ્દ પ્રયોગ કરવામાં આવતો. ૧૮૨૭ના દસ્તાવેજમાં પણ આ શબ્દપ્રયોગ થયો છે. તેને વિષે જાણકારી આપતાં અમદાવાદના પ્રતિષ્ઠિત વકીલ શ્રી નિરંજનભાઈ ધોળકિયાએ સ્પષ્ટતા કરતાં મને જણાવ્યું હતું કે તે શબ્દ મૂળ ફારસી છે અને તે કાળક્રમે ગુજરાતી ભાષામાં ગૂંથાતો ગયો. શ્રી ધોળકિયાએ તેમની લાંબી વ્યવસાયીક કારકીર્દિ દરમિયાન આ પ્રકારના કોર્ટ કેસો જોયા-તપાસ્યા હતા. તેમણે સ્પષ્ટ પણે કહ્યું કે “કોઈ અબ રહા ન દાવા” એટલે કે “હવે કોઈ દરદાવો રહેતો નથી” એમ થાય છે. આ વસ્તુસ્થિતિ બતાવે છે કે ફારસી અને ગુજરાતી ભાષાઓ વચ્ચે ઘણું આદાનપ્રદાન થતું રહ્યું હતું. આજે પણ ગુજરાતી શબ્દોમાં અરબી અને ફારસી શબ્દો જોવા મળે છે.
આ લેખાં જે મકાન વિષે વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે તે વાધેશ્વરની પોળ વિષે પણ જાણવું જરૂરી છે. ઈ.સ. ૧૯૪૭માં ભારતે આઝાદી હાંસલ કરી તે પહેલાં અમદાવાદના પરાંઓ વિકસતા જતા હોવા છતાં મોટાભાગના અમદાવાદીઓ કોટ વિસ્તારમાં જ વસતા હતા. પોળોને એક આગવું વ્યક્તિત્ત્વ હતું.
ઈ.સ.૧૯૦૬માં જૈન મુનિ લલિત સાગરજીએ રચેલી “ચૈત્ય પરિપાટીમાં ઝવેરીની પોળ, દોશીવાડાની પોળ, ઘાંચીની પોળ, ધનાસુથારની પોળ અને રાજા મહેતાની પોળ જેવા વિસ્તારોનો ઉલ્લેખ છે, પરંતુ તેમાં વાઘેશ્વરની પોળનો ઉલ્લેખ નથી. પરંતુ ઈ. સ.૧૭૬૫માં જ્ઞાનસાગરગણિએ રચેલ “ચંત્ય પરિપાટી”માં વાઘેશ્વરની પોળનો સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. જ્ઞાનસાગરગણિએ ઉમેર્યું છે કે વાઘેશ્વરની પોળમાં આદિનાથ તીર્થકરનું દેરાસર અસ્તિત્ત્વ ધરાવતું હતું. (૫) આમ વાધેશ્વરની પોળ ૧૮માં સૈકાની, શરૂઆતમાં ઉગમ પામી હોય અને ત્યારબાદ વિકસી હોય તેમ જણાય છે.
વાઘેશ્વરની પોળના રહીશો કોણ હતા તે જાણવાની જિજ્ઞાસા થાય તો તે સ્વાભાવિક છે. આ બાબતમાં મગનલાલ વખતચંદે ઈ.સ.૧૮૫૧માં રચેલો ગ્રંથ “અમદાવાદનો ઈતિહાસ' મદદરૂપ છે. તેમણે સ્પષ્ટ રીતે નોંધ્યું છે કે વાધેશ્વરની પોળમાં વાધેશ્વરે માતાનું મંદિર હોવાથી તે નામ પડ્યું છે. આજે પણ તે મંદિર હયાત છે. વાઘેશ્વરની પોળની ઉત્તરે ચામાચીડીયાની પોળ છે. મગનલાલ વખતચંદે ખાસ ઉમેર્યું છે કે વાધેશ્વરની પોળમાં શ્રાવકો અને નાગરો વસવાટ કરે છે. આજે અમદાવાદ ઘણું વિકસ્યું હોવા છતાં પણ આ પોળની મુખ્ય વસ્તી નાગરો તેમજ જૈન અને વૈષ્ણવ વણિકોની
પથિક' – મે * ૧૯૯૮ * ૧૦
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535452 |
| Book Title | Pathik 1998 Vol 38 Ank 08 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagjibhai K Bhatti and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1998 |
| Total Pages | 20 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 2 MB |