Pathik 1995 Vol 35 Ank 10

SR No.: 535418
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Publication Year: 1995
Total Pages: 20
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Pathik, & India
File Size: 2 MB

Page 5

કચ્છના ઈતિહાસ અને સંસ્કૃતિના પહેરગીર
રામસિંહજી રાઠોડ
શ્રી નરેશ અંતાણી
કચ્છની ભાતીગળ સંસ્કૃતિનાં અનેકવિધ પાસાંઓને સમગ્ર દેશ સમક્ષ મૂકનાર ઈતિહાસવિદ રામસિંહજી રાઠોડનું ૮૨ વર્ષની જૈફ વયે ગત ૨૫ મી જૂનના રોજ ભૂજ ખાતે દુઃખદ અવસાન થયું. ગુજરાતે એક ખમતીધર લોકસંસ્કૃતિના પ્રહરી, ઇતિહાસવિદ ગુમાવ્યા. કચ્છની સંસ્કૃતિ તેમ ઇતિહાસના જીવતા જાગતા “જ્ઞાનકોશ” એવા સદ્ગત રામસિંહજીભાઈની ખોટ ગુજરાત અને કચ્છને કાયમ રહેશે. કચ્છી ભાષા અને સાહિત્યના વિકાસ માટે એઓ છેવટ સુધી સક્રિય રહ્યા, એમનું અધૂરું આ કાર્ય પૂર્ણ કરવાની જવાબદારી નવી પેઢી પર આવી પડી છે.
સદ્ગત રામસિંહજીભાઈને અંજલિરૂપે આ લેખ સાદર છે..
લુપ્ત થઈ રહેલ લોકવારસાના જતન માટે જીવન અર્પણ કરનારા શ્રી રાઠોડ નો જન્મ કચ્છના અંજાર તાલુકાના ભૂવડ ગામે ઈ.સ. ૧૯૧૭ ની સાલમાં થયો હતો.
જંગલખાતામાં નોકરીમાં જોડાઈને પોતાના જીવનની કારકિર્દીએ શરૂ કરી. “ક” વર્ગના કચ્છ રાજયમાં અને દ્વિભાષી “મુંબઈ” રાજય તથા ગુજરાત રાજ્યના જિલ્લા તરીકે સ્થાન પામેલ એઓ કચ્છમાં જંગલખાતાના ઉચ્ચ અમલદાર (I.E.S) તરીકે નિવૃત્ત થયા. યુવાવસ્થાથી તે છેક જીવનના અંત સુધી કચ્છની સંસ્કૃતિ, ઇતિહાસનાં વિવિધ ક્ષેત્રે, શિલ્પ સ્થાપત્ય, લોકસાહિત્ય, લોકકલા, ઇતિહાસ, ભાષા અને ભૂસ્તરશાસ્ત્રક્ષેત્રે કાર્ય કર્યું અને એટલે જ ગુજરાતનાં કવિવર ઉમાશંકરભાઈ રામસિંહજીભાઈને સંશોધનક્ષેત્રના “વનરાજ" કહેતા હતા.
જીવનના છ દાયકા સુધીના એમના સંશોધનની ઝલક ભૂજ ખાતે એમણે સ્થાપેલા “ભારતીય સંસ્કૃતિદર્શનઃ કચ્છ” નામના સંગ્રહાલયમાં જોવા મળે છે. કચ્છના ઇતિહાસની સામગ્રીમાં શહાદતની તવારીખ આપતા પાળિયા, સિક્કા, કચ્છના જૂના ગ્રંથભંડારો, શિલાલેખો, તોશાખાનાં, દફતરો, ધર્માદા મઠો અને જાગીરોમાં રહેલ પુરાવસ્તુઓ લુપ્ત થાય એ પહેલાં એક પ્રાદેશિક સંગ્રહસ્થાન બનાવી એમાં એનું રક્ષણ જતન કરવું એ એઓની મુખ્ય ઇચ્છા હતી; એ ઈચ્છામાંથી “ભારતીય સંસ્કૃતિ દર્શન કચ્છ”નો ઉદ્ભવ થયો, એઓ કહેતા કે “જેનો કોઈ લેખક નથી, કવિ પણ નથી, પણ જનતા જેની જનેતા છે એવી કચ્છી વાણીનું સાહિત્ય જ સાચા અર્થમાં લોકસાહિત્ય છે.
નવી અસર હેઠળ કચ્છી બોલીની તળપદી અને વિશિષ્ટતા અલુપ્ત થઈ રહી છે એની એઓને સતત ચિંતા હતી અને એથી કચ્છી ભાષા અને સાહિત્યને માન્યતા મળે, કચ્છી સાહિત્ય અકાદમીની રચના થાય અને એ દ્વારા કચ્છીભાષાની અસલિયત જળવાઈ રહે તથા નવોદિત કચ્છી લેખકોને પ્રોત્સાહન મળે એ એમનો સતત પ્રયત્ન હતો. એમના આ પ્રયત્નને સફળતા મળે એ પહેલાં એઓ વિદાય થઈ ગયા. ગુજરાત સરકારે “કચ્છી સાહિત્ય અકાદમી”ની રચના કરવા એમના અધ્યક્ષસ્થાને “કચ્છીભાષા-સાહિત્ય વિકાસ સમિતિની રચના કરેલ હતી. એમનો અહેવાલ સરકાસ્ની વિચારણા હેઠળ હતો તે સિદ્ધ થયો છે ને કચ્છી અકાદમીની સ્થાપના થઈ રહી છે, માત્ર એ સાંભળવા એઓ હયાત નથી.
કચ્છની તળપદી સંસ્કૃતિની યોગ્ય સંગ્રહ અભ્યાસીઓ, સંશોધકો અને ભાવી પેઢીના જીવન ઘડતરમાં
પીe + જણાઇ-૧૯૯૦ + ૨