Pathik 1995 Vol 35 Ank 10

SR No.: 535418
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Publication Year: 1995
Total Pages: 20
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Pathik, & India
File Size: 2 MB

Page 4

સ્વ. ડૉ. રમણલાલ નાગરજી મહેતા
ડો. ચીનુભાઈ નાયક (પ્રમુખ)
ગુજરાત પુરાવસ્તુ સાધન-સામગ્રીમાં ભારતનાં બીજાં રાજ્યો કરતાં સમૃદ્ધ હોવા છતાં એમાં પુરાવસ્તુવિદ્યાના જાણકારો આંગળીને વેઢે ગણાય એટલા જ છે. ડૉ. હસમુખ સાંકળિયા પછી આ વિષયમાં પહેલો પાટલો ડૉ. રમણલાલ ના. મહેતાનો પડે. શ્રી દિલીપકુમાર રોયના પુસ્તકમાં Among the Greatમાં કવિવર રવીન્દ્રનાથ ટાગોરે આપણા પ્રથમ વડાપ્રધાન શ્રી જવાહરલાલ નહેરુ વિશે લખતાં કહ્યું છે કે વસંતઋતુને ભારતવર્ષમાં જન્મ લેવાનું મન થયું અને એ જવાહરલાલ નહેરુના સ્વરૂપમાં અવતર્યા. આ પ્રમાણે ડૉ. રમણલાલ મહેતા વિશે પણ કહી શકાય કે પુરાવસ્તુવિદ્યાને ગુજરાતમાં જન્મ્યા. લેવાનું મન થયું અને એ રમણલાલ મહેતાના સ્વરૂપે કતારગામમાં ૧૫, ડિસેમ્બર ૧૯૨૨ માં જન્મી પ્રાથમિક શિક્ષણ એમણે વડોદરા, મરોલી અને નવસારીમાં લીધું. બી.એ અને એમ.એ.ની પદવી એમ.એસ.યુનિવર્સિટી ઑફ બડૌદામાંથી પ્રાપ્ત કરી અને પીએચ.ડી.ની પદવી પણ એ યુનિવર્સિટીની મેળવી. ડિપ્લોમા ઇન મ્યુઝિયોલૉજીનો અભ્યાસ પણ એ જ યુનિવર્સિટીમાં કર્યો. પોતાની કારકિર્દીની શરૂઆત એમણે શિક્ષક તરીકે કરી અને ત્યારબાદ મ. સ. યુનિવર્સિટી વડોદરામાં રિસર્ચ સ્કોલર, વ્યાખ્યાતા, રીડર અને પ્રોફેસર તરીકે સેવાઓ આપી. નવનિર્માણનાં વર્ષોમાં ડીન તરીકે પણ સેવા બજાવેલી.
પુરાવસ્તુ વિદ્યાના ક્ષેત્રમાં એમણે ગુજરાત, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ ઇત્યાદિ રાજયોનાં અનેક સ્થળોએ સ્થળતપાસ કરીને ઉત્પનનો કર્યા છે. ગુજરાતમાં કરેલાં ઉત્પનનોમાં શામળાજી નજીક દેવની મોરી, ખંભાત પાસે નગરા, ચાંપાનેર, વલભી, ખડા ઈત્યાદિ સ્થળો ઉલ્લેખનીય છે. એમણે ગુજરાતનાં ઐતિહાસિક નગરો, જેવાં કે અમદાવાદ, વડોદરા, ખંભાત, સુરત, વડનગરનાં સ્થળનામોનો પણ અભ્યાસ કર્યો છે. એમના માર્ગદર્શન હેઠળ લગભગ ૩૦ જેટલા વિદ્યાર્થીઓએ સંશોધન કરીને પીએચ.ડી.ની પદવી પ્રાપ્ત કરી છે.
એમણે ગુજરાતની જુદી જુદી યુનિવર્સિટીઓમાં ઇતિહાસ, ભારતીય સંસ્કૃતિ અને પુરાવસ્તુવિદ્યાની અભ્યાસ સમિતિ ઉપર રહીને મહત્ત્વનું પ્રદાન અભ્યાસક્રમો ઘડવામાં કરેલું છે. ગુજરાત ઇતિહાસ પરિષદના મંત્રી, ઉપપ્રમુખ અને પ્રમુખ તરીકે પણ વર્ષો સુધી સેવાઓ આપેલી છે. ગુજરાતીમાં લખાયેલા એમના પુસ્તક “પુરાવસ્તુવિદ્યાને નર્મદ સુવર્ણચંદ્રક એનાયત કરવામાં આવેલો છે એમણે ગુજરાતી ભાષામાં લગભગ ૩૭ જેટલાં પુસ્તકો લખ્યાં છે અને જુદાં જુદાં સ્થળોનાં ઉત્પનનોનાં અંગ્રેજી ભાષામાં પુસ્તકો લખ્યાં છે. આ ઉપરાંત એમણે ૩૦૦ જેટલાં લેખો ઇતિહાસ, સંસ્કૃતિ અને પુરાવસ્તુવિદ્યાને લગતા લખ્યા છે.
એઓને તરવાનો અને ભારતીય રમતોનો ભારે શોખ. વડોદરામાં સવારનાં ચડી પહેરીને દોડતા તેથી મિત્રોમાં “ભીખુ ચડી” તરીકે ઓળખાતા. એઓ સ્વભાવે પ્રેમાળ, રમૂજી અને ખેલદિલ હતા. આવા બહુમુખી પ્રતિભા ધરાવનાર પુરાવસ્તુવિદનું વડોદરા મુકામે ૨૨, જાન્યુઆરી ૧૯૯૭ ના રોજ દેહાવસાન થયું. એઓ “પથિક'ના ચાહક, પ્રશંસક, પ્રોત્સાહક અને લેખક હતા. “પથિક' એઓને આદરભરી શ્રદ્ધાંજલિ અર્પતા ગૌરવ અનુભવે છે.
પશ્ચિક + જુલાઈ-૧૯૯૦ # ૧