Pathik 1991 Vol 31 Ank 06

SR No.: 535366
Original Sutra Author: N/A
Author: K K Shastri and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust
Publication Year: 1991
Total Pages: 32
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Pathik, & India
File Size: 3 MB

Page 27

સે વર્ષ સુધી ગુજરાતની રાજધાની તરીકે પ્રખ્યાતિ પામી ચંદેલ આ પટમાં મહારાણી ઉદયમતિની વાવના બેનમૂન કલાત્મક જલ સ્થાપત્યે હજુ સુધી ગુજરાતની પ્રજામાં અને ભારતમાં એનું વિશિષ્ટ સ્થાન જાળવી રાખેલું છે.
ગુજરાતમાં પ્રખ્યાતિ પામેલી વાવ, જેવી કે ઈસનપુરની જેઠા મળજની વાવ, અડાલજની તેમજ અમદાવાદના માતા ભવાનીની વાવ કરતાંય બેનમૂન જોવાલાયક વાવ તો એક સમયે ગુજરાતની રાજધાની બનેલા આ પ્રાચીન શહેર, અણહિલપુર પાટણની પશ્ચિમે હાલમાંના સહસ્ત્રલિંગ તળાવની પહેલાં વિલે પાટા નજીક, ઈ. સ. ૧૦૨૨ થી ૧૦૬૩ સુધી એટલે કે સંવત ૧૦૭૮ થી ૧૧૯ ના સુધીના સમયના પાટણના અધિપતિ રાજા ભીમદેવે “પ્રબંધચિંતામણિ'ના ગ્રંથ પ્રમાણે પાટણમાં ત્રિપુરામાસાદ બંધાવેલ અને પતે રાજકુમાર હતા ત્યારે બંધાવેલ અને મહમદ ગઝનીથી ખંડિત થયેલ એમનાથ મંદિરને પણ સમરાવેલું. એવા એ ભીમદેવ પહેલાની મહારાણી-રાણી ઉદયમતિએ પૂર્વ-પશ્ચિમ મીટરમાં ૮.૩૫ અને ઉત્તર-દક્ષિણ .૭૫ તથા ઘેરાવાવાળા કૂવા સહ ૫૦ મીટર એટલે કે ૩૩ ફૂટ ઊંડા કૂવા સાથે, ૫૭.૯૦ મીટર એટલે કે ૧૮૦ ફૂટ લાંબી, ૧૫ મીટર એટલે કે ૪૯ ફૂટ પહોળી વિશાળ લંબચોરસ, અંતિ કલાત્મક પ્રતિમાઓથી સુસજિજત, જે નમૂને આજે ભારતભરમાં ક્યાંય જોવા મળતું નથી તેવી પૂર્વાભિમુખી, સાતમાળી, જેના પ્રવેશદ્વાર આશરે ત્રણ હેઈ શકે અને જેના દિફપાલ ઈશાનઈદેવ છે એવી વાવ, પવિત્ર સરસ્વતીથી દક્ષિણે થોડે દૂર, જે સ્મશાનના અંત ભાગ, શિહેશ્વર પાસેના કાકતીર્થમાં થઈ વહેતી હતી ત્યાં પાટણની પ્રજાના લાભાથે વાવ બાંધવામાં આવી હતી. એ સમયે વાવ નગરની નજીકમાં હતી, એટલે કે એ સમયમાં નગર હાલમાં આવેલ પ્રાચીન કાલિકા માતાજીના મંદિર તરફે એનાથા પશ્ચિમમાં વસેલું હતું, જેની ફરતી દિવાલના જમીનદોસ્ત અવશેષ હજી સુધી જોવા મળે છે.
રાજ ભીમદેવ ૧ જાને બે રાણીઓ, જેવી કે મહારાણી ઉદયમતિ પટ્ટરાણી હતી, જે રાજપૂત કન્યા હતી. બીજી રાણી બૌલાદેવી કે જે પૂર્વે સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલ તેમનાથ મહાદેવ અને ભગવાન કાલેશ્વરને પિતાનું જીવન સે પી એમની દેવગના–દેવી નતિકા બનેલી હતી. (બકુલા-બીલા', ચૌલા” નહિ)
મહારાજ્ઞી ઉદયમતિએ કર્ણ તેમજ મિનળદેવીનું લગ્ન બહુ જ કુનેહપૂર્વક કરાવી રાજ-સંઘર્ષ ટા હતા. મિનળદેવીએ સિદ્ધરાજ જયસિંહના રાજકાતનાં વર્ષોમાં રાજપને સ્થિર કરવામાં મહત્વનો ભાગ ભજવે હતા.
નાઈકીદેવીએ પણ બહુ જ બહાદુરીપૂર્વક મુસલમાનનાં આક્રમણોને હઠાવી ગુજરાતને બચાવેલું હતું. રાજા ભીમદેવ ૧ લાના સમયમાં રાજાનાં દાનપત્રોમાં મહારાણીની સહી જોવા મળતી હોય છે, આથી એમ લાગે લાગે છે કે પાટણમાં એ વાવની ખાસ જરૂરિયાત લાગતાં પ્રજાહિત ખાતર એ બાંધવામાં મહારાજ્ઞી ઉદયમતિએ અંતિમ નિર્ણય લીધો હશે અને રાજય-ખર્ચે બાંધવા તથા એ અંગે રાજધન ખર્ચવા રાજપત્ર પોતાની સહીથી બહાર પાડેલે હશે ! એ વાવ સાથે પાટણની પ્રજાએ મહારાણી ઉદયમતિનું નામ સાંકળી દીધું અને ત્યારથી એ સમયથી એ કલાત્મક બેનમૂન વાવ મહારાણી ઉદયમતિની વાવ'-'રાણકી વાવ' તરીકે ઓળખાવા લાગી, જેમ ધોળકા તથા વિરમગામમાં બંધાવેલાં તળાવ સાથે મિનળદેવીના નામને સાંકળવામાં આવેલું છે. એ જ મિનળદેવીએ સોમનાથ જતા યાત્રાળુઓ ઉપર કર-વેર પણ દૂર કરાવી આમ પ્રજ કીર્તિ સંપાદિત કરેલી.
માર્ચ/૧૯૯૧