Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભારતીય શિ૯૫ અને ચિત્રકલામાં હાસ્યપ્રેરક દો
છે. થોમસ પરમાર ભારતીય શિલ્પ અને ચિત્રકલામાં અન્ય સેની સાથે હાસ્યરસને સ્થાન આપ્યું છે. હાસ્ય વિટંબણાભર્યા જીવનને હળવું બનાવે છે. હાસ્ય માણતી વખતે સર્વ પ્રકારની યાતનાઓ ભૂલી જવાય છે અને આનંદ અનુભવ થાય છે. એક આયરિશ પ્રાર્થનામાં હાસ્યને આત્માના સંગીત તરીકે બિરદાવ્યું છે અને દરરે જ એને માણુવાનું જણાવ્યું છે. ભારતીય કલામર્મજ્ઞ હાસ્યનું આ મહત્વ સમજતા હતા તેથી જ એમણે ભારતીય શિ૮૫ અને ચિત્રકલામાં હાસ્યને સ્થાન આપ્યું હતું, વાનરોની વિવિધ ચેષ્ટાઓ, વામન કદના અને તું દિલ (મેટા પેટવાળા) પુરુષે વગેરેનાં આલેખને દારા હાસ્ય નિષ્પન્ન થાય છે.
ભાર દૂતના શિલ્પમાં હાસ્યથંગનાં કેટલાંક દશ્ય કંડારવામાં આવ્યાં છે. એક દશ્યમ વાનરને એક મહાયક્ષના નાકમાં વાળ મેટા સાણસા વડે કાઢતા દર્દાવ્યા છે. યક્ષ ટિપિય પર બેઠા છે. યક્ષના મુખ પાસે ઊભેલા વાનરે સાણસાને મુખભાગ પકડયો છે. સાણસાની પકડમાં નાકને વાળ આવી ગયો છે. હવે એને ખેંચીને કાઢવાને છે. આ માટે સાણસે હાથીના પીઠ–ભાગે બાંધ્યો છે. તાથી આગળ વધે તો વાળ ખેંચાઈને બહાર નીકળે, આથી કેટલાક વાનરે હાથીને આગળ ધપાવવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. એક વાનર હાથીની પૂંછડીએ બચકું ભરી રહ્યો છે, એક હાથીના પેટમાં લાકડીને ગા મારી રહ્યો છે. એક રાંખ વગાડે છે, પરંતુ એ શંખના છેડાના ભાગેથી વગાડી રહ્યો : છે! એક વાનર યક્ષની સામે ટિપિય પર બેસીને યક્ષના હાથના નખ કાપી રહ્યો છે. બીજા એક દયમાં કેટલાક વાનર હાથી પર આરૂઢ થઈને એને કાબુમાં લાવવા પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે. ડમર વગાડતા એક વનરને હાથીની સૂંઢ સાથે દોરડાથી બાંધેલું છે. એક વાનર દંતૂસળ પર પગ ટેકવીને હાથીના મસ્તક પર ઊભો છે. ગરદન પર બેઠેલે વાનર અંકુશ મારી રહ્યો છે. એની પાછળને વાનર વાજિંત્ર વગાડે છે. એની પાછળ બેઠેલે વાનર પૂછડી પકડીને ચડતા અન્ય વાનરને ધક્કો મારીને એને પાડવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યો છે. ભારતનાં આ બંને દ હાસ્યવયંગથી પણ છે.
મહાબલિપુલ્મમાં પાંચ પાંડવોના રથ' નામના શેલેકીર્થ સ્થાપત્યે પૈકી કૃષ્ણમંડપમાં અજનતપશ્ચર્યાનું ભવ્ય શિપ કંડારેલું છે. આ દેશ્યમાં એક જગ્યાએ વાનર-કુટુંબનું આલેખન થયું છે. વાનર-બાલ સ્તનપાન કરી રહ્યું છે. માતા-વાનરની પાછળ પુરુષ-વાનર બે છે અને એ એના માથામાંથી જ કાઢી રહ્યો છે. “અર્જુન-તપશ્ચર્યાના આ ગંભીર પ્રસંગના આલેખનમાં વાનર-કુટુંબનું આ આલેખન હળવું હાસ્ય ઉપન્ન કરે છે
ગુજરાતનાં ચીલુક્ય-શૈલીના અનેક મંદિરોના મંડેવરમાં ઉદ્દગમની ઉપર બંને બાજુએ બેઠેલા બે વાનરેનાં શિલ મૂકેલાં હોય છે. બે પગે ઉભડક બેઠેલા વાનરેનાં આ શિપ પણ આ બાબતે ઉલ્લેખનીય છે.
શિલ્પકલાની જેમ ચિત્રકલામાં પણ વાનરોની રમૂજ પ્રેરક ચેષ્ટાઓનાં આલેખને થયાં છે. માલકાલ દરમ્યાન પંચતંત્રને “અનવારે સુહૈલી” નામે ફારસીમાં સચિત્ર અનુવાદ થયેલે તેના એક ચિત્રમાં કેટલાક વાનરેને વિવિધ ચેષ્ટાઓ કરતા દર્શાવ્યા છે. વડની વડવાઈઓ પકડીને ઝૂલતા, ઝાડની ડાળી વડે બીજાને મારતા, અન્યની પૂછડી પકડતા, તળાવમાં કૂદકો મારતા વાનરોની આલેખન દર્શકને મનોરંજન પૂરું પાડે છે. આ જ ગ્રંથના એક અન્ય ચિત્રમાં સાત રીંછ અને એક વાનરનું આલેખન
માર્ચ/૧૯૯૧
For Private and Personal Use Only
| SR No. | 535366 |
| Book Title | Pathik 1991 Vol 31 Ank 06 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | K K Shastri and Other |
| Publisher | Mansingji Barad Smarak Trust |
| Publication Year | 1991 |
| Total Pages | 32 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Pathik, & India |
| File Size | 3 MB |