________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અઢાર પાપસ્થાનકો સંબંધી સાહિત્ય
(લે. છે. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ એ ) જેનું સેવન કરવાથી પાપ બંધાય-લાગે તેને “પાપસ્થાનક ' કહે છે જૈન ધર્મ પ્રમાણે આ પાપસ્થાનકની સંખ્યા ૧૦ની છે એના નામ સૌથી પ્રથમ ઠાણ (ઠા. ૧, સુત્ત ૪૮-૪૯)માં દર્શાવાયા છે, એના જેવા આધારે પંચપ્રતિક્રમણસૂત્રમાં ' ૧૮ પાપસ્થાનકે નામની કૃતિને સ્થાન અપાયું છે, ઠાણ ઉપર અભયદેવસૂરિએ વિ. સં. ૧૧૨૦માં કૃત્તિ રચી છે, એમાં ઠાગત અઢારે પાપસ્થાનકે વિષે સ્પષ્ટીકરણ છે.
નેમિચન્દ્રસૂરિએ પવમહાસાર ( પ્રવચનસારોદ્વાર ) રચે છે એના ર૭૬ દ્વારા છે. એ પૈકી ૨૭૨માં દ્વારમાં ૧૮ પાપસ્થાપકોના નામે પાઈસ (પ્રકૃત)માં દર્શાવ્યા છે, એના સંસ્કૃત નામે હું અત્રે સૂચવું છું -
(૧) પ્રાણાભિપાત, (૨) અલીક (મૃષાવાદ), (૩) અહત્ત, (૪) મૈથુન (અ- બ્રહ્ય), (૫) પરિગ્રહ, (૬) રાત્રિભકત, (૭) ક્રોધ, (૮) માન, (૯) માયા (૧૦) લેભ, (૧૧) રાગ, (૧૨) દ્વેષ, (૧૩) કલહ, (૧૪) અભ્યાખ્યાન, (૧૫) પશુન્ય, (૧૬) પર પરિવાર, (૧૭) માયા પડ (માયામૃષાવાદ) અને (૧૮) મિથ્યાદર્શનશય
આ પયહાન ઉપર સિદ્ધસેન ગણિએ તસ્વપ્રકાશિની નામની વૃત્તિ વિ . ૧૨૪૮ કે ૧૨૭૮માં રચી છે, તેમાં એમણે કહ્યું છે કે સ્થાનાગમાં પા પસ્યાનમાં રાત્રિભે જનને ઉલ્લેખ નથી પરંતુ એમાં પપરિવાદની પહેલાં અરતિરતિને નિર્દેશ છે રાત્રિભેજનને પાપસ્થાનક અન્ય કેઈએ કહ્યાનું જાણવામાં નથી. એ હિસાબે એને ઉલેખ પવચની વિશિષ્ટતા સૂચવે છે.
પાગચ્છીય સંધારગ પિરિસી (સંસ્તાકારક પૌરવી)માં પધ પ-૬માં અરાટે પાપ. સ્થાનકેના નામે પ્રાકૃતમાં છે, એમાં (ચરિકા (ચૌય) અને રાગને બદલે પિજજ (એ) છે, જે કે અર્થભેદ નથી, ક્રમ પણ ચાલુ પ્રમાણે છે.
ખરતરગચ્છીય સંધારગમાં પાંચમી ગાથામાં ૧૮ પા પસ્થાનકનાં નામો દર્શાવતી વેળા અસ્ત્ર અને કષાયને નિર્દેશ છે, પ્રાણાતિપાતથી માંડીને પરિગ્રહ એ પાંચ માસ્ત્ર છે અને ક્રોધાદિચાર કષાય છે, આમ આ કૃતિ પણ પ્રચલિત પ્રતિક્રમણુસૂત્ર - ગતકૃતિ સાથે સામ્ય ધરાવે છે, જો કે ક્રમમાં ફેર છે કેમ કે એ નીચે મુજબ છે –
અભ્યાખ્યાન, પર પરિવાર, અતિરતિ, પશુન્ય, માયામૃષાવાદ અને મિયાત્વશિપી.
For Private And Personal Use Only
