Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪.
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ વૈશાખ
સ્વત ત્ર તત્ત્વ છે, જ્ઞાનમાં છદ્મસ્થના જ્ઞાનમાં પદાર્થોના બધા ધર્માં આવતા નથી, વસ્તુ અનંત ધર્માંત્મક છે, તેમાંથી અમુક જ ધર્મી જ્ઞાનમાં આવે છે, વસ્તુનું સમગ્ર સ્વરૂપ જ્ઞાતમાં આવતું નથી, અર્થાત્ જૈનદર્શોન પ્રમાણે વાસ્તવવાદની જ્ઞાનની થીયરી પ્રમાણે જે જ્ઞાન મળે છે તે અશિક જ્ઞાન, સાપેક્ષિત જ્ઞાન નય જ્ઞાન જ હાય છે; પ્રમાણજ્ઞાન ાઇ શકતું નથી. કેવલીના જ્ઞાનના અહીં વિચાર કરવામાં આવતા નથી.
સંવાદકપ્રત્યય જ્ઞાનની થીયરીમાં જ્ઞાનની એક પછી એક પર પરાના આશ્રય લેવા પડતા હાવાથી અનવસ્થાને જે દોષ આવે છે, તેને ખુલાસે શ્રી હેમચંદ્રાચાય પ્રમાણુમીમાંસામાં એવા કરે છે કે—ખીજા સંવાદક જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય સ્વતઃસિદ્ધ છે, તે સિદ્ધ કરવા ત્રીજા સંવાદક જ્ઞાનની જરૂર નથી. તેમાં ચ સ્વત: પ્રામાનિશ્ચયાત્ન અનાવિલીયાવારા: આ ખુલાસે જૈન દનની જ્ઞાનની થીયરીને અનુરૂપ છે, જ્ઞાન આત્માના અસાધારણ ગુણ છે, એક વખત જ્ઞાન નિશ્ચયાત્મક થયા પછી, તેને સિદ્ધ કરવા ખીજા જ્ઞાનની જરૂર નથી. અનવસ્થાને દ્વેષ તા ઇંદ્રિય અને પદાર્થના સનિક થી જ્ઞાન થાય છે એવી જે માન્યતા ન્યાય આદિ દનાની છે તેને લાગે છે. જૈનદર્શન પ્રમાણે જ્ઞાન નવું ઉત્પન્ન થતું નથી, પણ જ્ઞાતામાં જ્ઞાન ભરેલું છે, કર્મથી જ્ઞાતા આવરિત છે, તે કર્મોના ક્ષયે પશમ થતાં જ્ઞાનનું પ્રાકટ્ય થાય છે, અમુક પદાર્થ સર્પ છે કે દેરડું છે તે જ્ઞાન તે આત્મામાં સત્તામાં રહેલુ છે. અનુકૂળ સંજોગા મળતાં જ્ઞાનનું પ્રાકટ્ય થાય છે, એટલે જૈનદર્શન વાસ્તવવાદી-ગેયનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ માનવાવાળુ હેવા છતાં એકાંત વાસ્તવવાદ( absolute realism )ની જ્ઞાનની થીયરીમાં અનવસ્થાનેા જે દોષ આવે છે તેવા દોષ તેમાં આવવા સંભવ નથી.
જૈનદર્શન એકાંત વાસ્તવવાદી નથી, એકાંત વાસ્તવવાદમાં જ્ઞાતા અને જ્ઞેય વચ્ચે જે એકાંત ભેદ માનવામાં આવે છે, તેવા ભેદ જૈનદર્શનના તત્ત્વજ્ઞાનને સમગ્ર વિચાર કરતાં જણાતા નથી. છત્ર અને અજીવ વચ્ચે મુખ્ય ભેદ ચેતના અને જડતાનેા છે. આ ભેદ સિવાય અને તત્ત્વામાં ઘણા ગુણા સામાન્ય-સાધારણ પણ જોવામાં આવે છે. જીવ અને અજીવ અને સર્વસામાન્ય જાતિદ્રવ્યના વિશેષ છે. પરિણામભાવ અનેમાં સામાન્ય છે. અગુરૂવઘુ જેવા પર્યાય બન્નેમાં સામાન્ય છે. પૂર્વીય વિદ્વાનેા જૈન દર્શનને બહુત્વવાદી વાસ્તવવાદ (Pluralistic : Realism) કહે છે. એટલે જૈનદર્શન અનેક તત્વાનુ સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ માને છે, તેમ શેયને પણ જ્ઞાતાથી મિત્ર સ્વતંત્ર-વાસ્તવ માને છે. પૂર્વાત્ય વિદ્વાનાનું આ કથન પણુ સ્યાદ્વાદ દૃષ્ટિએ જોવાનું છે, એકાંત દષ્ટિએ જોવાનુ નથી. સ્યાદ્વાદ ષ્ટિએ જોતાં જ્ઞાતા અને જ્ઞેયના ભેદ એકાંત નથી, પણ કંચિત્-સ્યાદ્ ભેદ છે: ન્યાયદશન જેવા એકાંત વાસ્તવવાદ જે જ્ઞાતા અને જ્ઞેય વચ્ચે એકાંત ભેદ માને છે, બંને તત્ત્વા એક બીજાને સહેજ પણ સ્પર્શ ન કરે, સહેજ પણ સબ ધમાં
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 533791 |
| Book Title | Jain Dharm Prakash 1950 Pustak 066 Ank 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publisher | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Jain Dharm Prakash, & India |
| File Size | 9 MB |