Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ପାଞ୍ଚ ପୋଷ୍ଟ୍ କ୍ଷା କ୍ଷେ ज्ञानप्रामाण्यवाद । Ba4IR (૨) BRCIS
લેખક—શ્રી જીવરાજભાઇ ઓધવજી રાશી
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( અનુસ ́ધાન પૃષ્ઠ ૧૧૬ થી)
જૈન દન વાસ્તવવાદી Realist છે, એટલે જગતને-જ્ઞેયને વાસ્તવ ( real ) માને છે, જ્ઞેય અને જ્ઞાતા subjeet and objectનું સ્વત ંત્ર ભિન્ન ભિન્ન અસ્તિત્વ માને છે. વિજ્ઞાનવાદી Idealistની જેમ જ્ઞેયને જ્ઞાતાના જ આવિર્ભાવ કે અશ જૈનદર્શન માનતુ નથી. એટલે જ્ઞેય–જ્ઞાનના વિષય જ્ઞાનમાં આવે ત્યારે તે જ્ઞાનના પ્રત્યય જ્ઞાનના વિષયને મળતા હાય-ખ ધબેસતા હાય, સંવાદી અથવા અવ્યભિચારી હાય તા જ્ઞેયનુ યથાર્થ જ્ઞાન-સમ્યજ્ઞાન કહી શકાય. જો તે પ્રત્યય (Idea) ખાધક હાય, વ્યભિચારી હાય તે! તે જ્ઞાન અયથાર્થ અથવા અપ્રમાણુ કહેવાય. ધાળા પાઉડર જોઇ સાકરનું જ્ઞાન થાય અને પરીક્ષા કરતાં સાકરને બદલે મીઠું કે એરીક પાઉડર નીકળે તે। તે જ્ઞાનના પ્રત્યય માધક ઠરે, અને જ્ઞાન ભ્રામક નીકળે. આ રીતે જોતાં જૈનદર્શનની માન્યતા પ્રમાણે સવાદકપ્રત્યયપ્રમાણજ્ઞાનવાદની ( Correspondence theory of knowledge) થીયરી પ્રમાણે જ્ઞાનની પ્રમાણુતા નક્કી કરી શકાય છે.
જ્ઞાનસ્થ પ્રમેયાળમિચારિણ્યું મામાયક્ પ્રમેય—જ્ઞાનના વિષયને અભિચારી—સંવાદકજ્ઞાન પ્રમાણજ્ઞાન છે. (પ્રમાળનયતત્ત્વારો ૧–૧૯) જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય નક્કી કરવા અવ્યભિચારિત્વ અખાધકપ્રત્યયજ્ઞાનને એક પરીક્ષાના સૂત્ર (Test or criterion ) તરીકે મૂકવામાં આવે છે. સવાદક પ્રત્યયજ્ઞાનને પ્રમાણજ્ઞાનના નિ ય કરવામાં મુખ્ય સાધન માનતાં તેમાં માટે અનવસ્થાના દોષ આવે છે. છેટેથી કુલ્લુ' પડીને એક વસ્તુને જોતાં તે સર્પ છે એવું પ્રથમ જ્ઞાન થયું. વધારે ખારીકીથી જોતાં સર્પ નથી પણ તે પદા દારડું છે. એવે નિર્ગુ ય થયે. આ સર્પ નથી પણુ દેારડું છે એવું અ યાાત્મ્યનિશ્ચયજ્ઞાન થા ઉપરથી થયું? અમુક પદાર્થ દારડું' છે અને સર્પ નથી એવું પ્રથમથી જ્ઞાન ન હાય તા આવું સંવાદકજ્ઞાન પાછળથી થવા સંભવ નથી, અને પ્રથમથી જ્ઞાન હાય તેા પછી જ્ઞાનની યથાર્થતા નક્કી કરવાનું કાંઈ પ્રયેાજન રહેતું નથી. બીજી પ્રથમથી એવું જ્ઞાન ન હેાય તે જ્ઞાનની અને જ્ઞાનના વિષયની સરખામણી કેવી રીતે કરવી. અને સરખામણી કરવા જતાં બીજા જ્ઞાન અને વિષયના આધાર લેવા પડે; એવી રીતે ઉત્તરાત્તર આધાર લેતા અનવસ્થાના દાષ આવે. એટલે આ સંવાદમાધક થીયરીમાં અનવસ્થાના ઢાષ ઊભા રહે છે. એકાંત વાસ્તવવાદમાં જ્ઞાતા અને જ્ઞેય–જ્ઞાનના પ્રત્યય અને જ્ઞાનના વિષય વચ્ચે સંવાદતા-સમાનતા યથાય તા—તથતા ( Truth )નું મુખ્ય તત્ત્વ છે. જ્ઞાતા અને ોય અને એકબીજાથી
( ૧૪૭ લ
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 533791 |
| Book Title | Jain Dharm Prakash 1950 Pustak 066 Ank 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publisher | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Jain Dharm Prakash, & India |
| File Size | 9 MB |