________________
८८ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ મહા " णव बंभचेरमइओ अट्ठारसपयसहस्सिओ वेओ ।
हवइ य सपंचचूलो बहुबहुत्तरओ पयग्गेणं ॥ ११ ॥" આ ઉપરની ચુરિ(પત્ર ૪)માં આ પાંચ ચૂલાઓ આયાર કરતાં અઝયણની સંખ્યાએ બહુ અને પદાઝથી બહુતર છે એટલે કે બમણું અથવા ત્રણગણું છે એમ કહ્યું છે. શીલાંકસૂરિ આયારની ટીકા(પત્ર ૬ , રતલામવાળી આવૃત્તિ)માં કહે છે કે પાંચમી ચૂલા તે “નિશીથાધ્યયન” છે. ચાર ચૂલારૂપ બીજા ભૃતસ્કન્ધને પ્રક્ષેપ કરાયાથી બહુ, નિશીથ નામની પાંચમી ચૂલાના પ્રક્ષેપે કરીને બહતર અને અનંત ગમ અને પર્યાયવાળો હોવાથી બહુતમ પદાઢથી એટલે કે પદના પરિમાણથી છે.
આ પ્રકારના વિવિધ ઉલ્લેખ ઉપરથી એ વાત ફલિત થાય છે કે સૈથી પ્રથમ આયાર નામનું એક જ સુયકખંધરૂપ હતું અને તેને નવ અજઝયણ હતાં. કાલાન્તરે
મહાપરિણું’ નામનું અજઝયણ નાશ પામ્યું. આયરનિત્તિ ( ગા. ૩૧-૩૨)માં પ્રથમ સુયકખંધના નવ અઝયણે જે ગણાવાયાં છે તેમાં મહાપરિણાનો ક્રમાંક સાતમે છે અને એની ગુણિ અને ટીકામાં પણ એમ જ છે.
સમવાય(સુ. ૨૫)માં એને નવમું ગણાવ્યું છે અને નંદીની હરિભકિત વૃત્તિ( પત્ર ૯૮)માં તેમજ સમવાય(સુ. ૧૩૬ )ની અભયદેવસૂરિકૃત વૃત્તિમાં અપાયેલી ગાથામાં એને આઠમું ગણવાયું છે. આમ એના ક્રમ પરત્વે ત્રણ વિધાને જોવાય છે. આ સ્થળે એનાં કારણોની ગષણ બાજુ ઉપર રાખીશું.
મહાપરિણું ઉપર નિજજુત્તિ રચાઈ છે એટલે એના કર્તાના સમય સુધી તો આ અઝયણ હતું. વજી સ્વામીએ મહાપરિણામાંથી “આકાશગામિની ” વિદ્યા: ઉદ્ધત કરી હતી એમ આવસ્મયનિજજુત્તિ( ગા. ૭૬૯)માં ઉલ્લેખ છે. એટલે આ સમયે તે આ અઝયણ સર્વાશે નહિ તો અંશતઃ પણ હતું એમ કહી શકાય. સમવાયમાં એને નવમું ગણાવાયું છે એથી એમ કલ્પના પુરે છે કે દેવદ્વિગણિના સમયમાં એ હતું નહિ તેથી એનો છેલો ઉલ્લેખ કરાયો હશે.
આયાનિજજુત્તિની ૨૯૦ મી ગાથામાં કહ્યું છે કે-મહાપારણમાંથી સાતે “સત્તિwગ'નું નિમ્હણ કરાયું છે. એટલે આમ આ અઝયણની વાનગી સચવાઈ રહી છે.
મહાપરિણાનું પરિમાણુ કોઈ સ્થળે નોંધાયેલું હોય એમ જણાતું નથી, પરંતુ ઉદેસણુકાલને અંગે જે સંગ્રહગાથા હરિભદ્રસૂરિએ નંદીની વૃત્તિ( પત્ર ૯૮)માં અને અભયદેવસૂરિએ સમવાય( સુ. ૧૦૬ )ની વૃત્તિમાં આપી છે તે ઉપરથી એના સાત ઉદેસઅ ( ઉદેશક ) હશે એમ જણાય છે. આ રહી એ ગાથા:-
૧. શું આ સૂચવવા માટે શીલાંકસૂરિ આયારની ટીકામાં પોતાને પરિચય અને રથનાસમય પહેલા સુયકખંધના અંતમાં આપે છે ?
