________________
સર્વમાન્ય કલ્યાણ માર્ગ,
Wા સમ્યફ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિથી શુદ્ધ ધર્મ-શુદ્ધ માર્ગ સ્વયમેવ દેખાઈ આવે છે. શ્રીમાન હસ્પિદ્રસૂરિજીએ કહ્યું છે કે
न मे भ्राता महावीरो, न द्वेषो कपिलादिषु, युक्तिमत् वचनं यस्य, तस्य कार्यः परिग्रहः ।
શ્રી મહાવીર અમારા ભાઈ નથી જેથી અમારે તેના પ્રત્યે રાગ કેરેવાનું કોઈ કારણ હોય) તેમ કપિલાદિ પ્રત્યે અમને કંઈ દેષ નથી પરંતુ જેનું યુક્તિવાળું ન્યાયયુક્ત કથન હોય તેનો આદર કરે”ધર્મને જાણવા માટે આ લોકમાં ઉંચા પ્રકારનો ઉપદેશ આપ્યો છે અને ઉંચા પ્રકારના વર્તનનું રહસ્ય સમજાવ્યું છે. તેઓ કહે છે કે ધર્મના પ્રધસ્તંક કે ધર્મના ગુરૂ પ્રત્યે રાગદ્વેષ ન કરતાં જે ધર્મના પ્રવર્તક શુદ્ધ હોય, ગુરૂ શુદ્ધ હોય, અને જે ધર્મના કથનમાં પરસ્પર વિરોધ આવે તેવું અથવા નીતિનિયમો ઉલટું ન હોય તેને સમ્યક પ્રકારે આદર કરો, અને અન્ય ધર્મ પ્રત્યે દ્વેષ ન કરતાં તેની ઉપેક્ષા કરવી.
બીજી રીતે કેટલાએક એમ માને છે કે પિત માનેલા દેવના દર્શન વિગેરે કરવા, પોતાની માન્યતાના ગુરૂપ્રત્યે ભક્તિ કરવી અને પોતે જેને ધર્મ માને છે તે ધર્મની ક્રિયાઓ કરવી; તે શિવાય નીતિનિયમો ઉ-- પર લક્ષ્ય આપવાની કાંઈ જરૂર નથી. આવા વિચારવાળા પણ ઘણું જેવામાં આવે છે. તેઓ પોતે ધાર્મિક ક્રિયા કરનારા હોવાને દાવ ધરાવે છે અને વ્યવહારમાં બીજાનું અહિત કરવામાં, બીજા પ્રાણીને પીંડા થાય તેમ વર્તવામાં, દુકાને બેસી જુઠું બોલવામાં, ખાટું માપ કરવામાં કે બેટે. તેલ કરવામાં, જુઠી શાક્ષો આપવામાં-વિગેરે અન્ય આચરણ કરવામાં આ ચિકે ખાતાં નથી એ વિચાર-એ રીત પણ સમોચીન નથી. નીતિ એ ધર્મનું પહેલું પગથીયું છે. તેના સિવાય કોઈ પણ રીતે ઉંચી હદે પહોંચી શકાયજ નહિ; ધર્મના રહસ્યને જાણનારનું અને શુદ્ધ ધર્મક્રિયા કરનારનું એવું વર્તન હોઈ શકે જ નહિ. માટે એ વિચાર પણ ગ્ય નથી. સમ્યક પ્રકારે મનન કરતાં તે નીતિ અને ધર્મ એ ભિન્ન જ નથી. ધર્મ પ્રવનન કરવા માટે મુકરર કરેલ જે માર્ગ તેનું નામ નીતિ માટે નાંતિ રહિત એવો કોઈ ધર્મ હેય નહિ અને ધર્મને બાધ આવે એવી કોઈ નીતિ હોય નહે ' ધર્મની કેટલીક ક્રિયાઓ-કેટલાંક વર્તન એવાં હોય છે કે જે સીખાત-સર્વ સંપ્રદાયને સંમત હોય છે. તેવી જે જે ક્રિયાઓ અને તેવાં. જે
