Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ન્તિક અભાવ આ આત્મન્તિક દુ: ખાભાવ એટલે કે હંમેશને માટે દુઃખનો અભાવ એ જ્યાં સુધી બધાં કર્માંતે નાશ ન થાય ત્યાં સુધી થતા નથી. એ નાશ થયા પછી મેક્ષમાં આત્માના બધા ગુણાના એટલે કે જ્ઞાન સુદ્ધાં નાશ થાય છે. આ રીતે આત્મા નિષ્ણુ ણુ થઈ તે રહે છે. આ જાતના આત્માનું અસ્તિત્વ હોવું કે ન હેાવુ સરખુ જ છે.
ઔદ્દો દ્રવ્ય નામના પદાર્થના સ્વીકાર કરતા નથી એટલે આત્મા નામના અલગ દ્રવ્યને પણ સ્વીકાર કરતા નથી. એમના મતે જ્ઞાનસંતતિ આ પંચ સ્કન્ધ રૂપ આત્મા, જેને આપણે આત્મા કહીએ છીએ, એનુ નિર્વાણ થતાં આ જ્ઞાનસ ંતતિ અટકી જાય છે. આમ શરીર છૂછ્યા પછી આ જ્ઞાનસ ંતતિનુ અટકી જવું એ જ ઔદ્દોના મેક્ષ છે. આ રીતે આપણે તપાસીએ તેા બૌદ્ધોના નિર્વાણુ અને ન્યાય વૈરોપિકના મેક્ષમાં કાઈ બહુ તાત્ત્વિક ફરક નથી. ન્યાય—વૈશેષિકના મતે આત્મા માત્ર કહેવા ખાતર રહે છે. એના કોઈપણ ગુણ રહેતા નથી, આવા નિર્ગુણ આત્માનું અસ્તિત્વ હતુ કે ન હેતુ એ એકસરખું છે એમ અન્ય દર્શને કહે છે. સાંખ્ય યોગના મતે પણ ઉદાસીન આત્માતું અસ્તિત્વ હકીકતે ન્યાય—વૈશેષિકના આત્માના અસ્તિત્વ જેવુ' જ છે, આપણે બરાબર વિચારીશું તે। મેક્ષના સ્વરૂપની બાબતમાં આપણે જાણી શકીશુ` કે ન્યાય—વૈશેષિકના મેક્ષના સ્વરૂપમાં બૌદ્ધોની સ્પષ્ટ અસરને તથા સાંખ્ય ચાગના મોક્ષના સ્વરૂપમાં પણ આડકતરી બૌદ્ધોની અસર છે. મેાક્ષ થયા પછી આત્માને આત્મન્તિક સુખ પ્રાપ્ત થાય છે એવું ન્યાય–વૈરોષિક, સાંખ્ય યોગ કે બૌદ્ધો સ્વીકારતા નથી.
આ બાબતમાં જૈન દૃષ્ટિ કાંઈક જુદી પડે છે. જૈન દૃષ્ટિએ મેક્ષ થતાં આત્મામાં અનંતજ્ઞાન, અનંત વીય તથા અન ંતસુખને પણ આવિર્ભાવ થાય છે. મેક્ષિ
માક્ષનું સ્વરૂપ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
થતાની સાથે પણ સદુ:ખાનેા ત આવી જાય છે એટલું જ પુરતું નથી પરંતુ આત્મા અનિવચનીય એવા શાશ્વતિક આનંદને પ્રાપ્ત કરે છે. જૈન દૃષ્ટિ એમ જણાવે છે કે જે મેક્ષમાં આવા શાશ્વતિક આનંદ પ્રાપ્ત ન થતા હોય તો કાઈપણ વ્યક્તિ કેવળ દુઃખાભાવરૂપ-મેક્ષ મેળવવા પ્રયત્ન જ ન કરે એટલે મેક્ષમાં આત્માના જ્ઞાનમય સ્વરૂપના આવિર્ભાવ થતાંની સાથે આત્મા શાશ્રતિક એવા આનંદને પણ પ્રાપ્ત કરે છે.
વેદાન્તને મતે મેક્ષ એટલે જીવાત્માતા બ્રહ્નીભાવ થવા યા જીવાત્માનું પોતાના સાચા સ્વરૂપમાં મળી જવું એ છે. જીવાત્મા પોતે જીવાત્મા તરીકે ત્યાં સુધી જ અસ્તિત્વ ધરાવે છે, જ્યાં સુધી અવિદ્યા યા ભાષાને કારણે એને અંતઃકરણની ઉપાધિ રહે છે. આ અવિદ્યાને ક્ષય થયા પછી તરત જ જીવાત્માને સ્વરૂપાવિર્ભાવ અર્થાત સાચું બ્રહ્મસ્વરૂપ પ્રગટ થાય છે. વેદાન્તને મતે બ્રહ્મ એ સચિદાનંદ સ્વરૂપ છે. સત્ ચિત્ અને આનંદ એ બ્રહ્મના ગુણા નથી પણ એ બ્રહ્મનું સ્વરૂપ હા અવિદ્યાનુ બંધન છૂટી ગયા બાદ જીવાત્મા આ સ્વરૂપમાં અર્થાત્ પેાતાના મૂળ સ્વરૂપમાં-બ્રહ્મ સ્વરૂપમાં આવી જાય છે. આમ આપણે બરાબર વિચારીએ તે જૈન દ્રષ્ટિનું મેક્ષનું સ્વરૂપ કાંઈક અંશે વેદાન્તના સ્વરૂપને મળતુ' આવે છે. આગળ જણાવ્યું તેમ સાંખ્યયેાગ તથા ન્યાય વૈશેષિક સ્વીકારેલ મેાક્ષના સ્વરૂપમાં બૌદ્ધોએ સ્વીકારેલ મેાક્ષના સ્વરૂપની અસર જણાય છે જ્યારે આ બાબતમાં જૈન દ્રષ્ટિ પુરેપુરી વ્યાવહારિક છે. આ કારણે એ સામાન્ય વ્યક્તિને પણ સમજાવી શકાય એવી છે. વેદાન્તની દૃષ્ટિમાં બ્રહ્મ અને જીવાત્મા પારમાર્થિક દૃષ્ટિએ જુદા ન હેાઈ એનુ આખું સ્વરૂપ કાંઈક અંશે ક્રુગમ્ય બને છે જ્યારે અતિ એમ નથી.
ૠહિ. આપણે એક બાબત સ્પષ્ટ કરવાની રહી
For Private And Personal Use Only
101
| SR No. | 531713 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 062 Ank 05 06 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1964 |
| Total Pages | 62 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 7 MB |