Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ન્યાય રત્નાવલિ.
સૂક્ત દુલ ન થવા સમજાવે છે. એક દર આ ન્યાય ત્યાજ્ય છે. પ
( ૬ ) अजाकृपाणीयन्यायः ॥ ६ ॥ ખકરી અને તરવાર એ એથી જન્મેલે। આ ન્યાય છે. આ ન્યાયમાં થતું અનિષ્ટ કાર્ય અકસ્માત્ થાય છે. તેની ટૂંકી કથા આ છે. એક બકરી હતી. વનમાં હતી. તેની શેાધમાં એક હિંસક-કસાઇ ક્રતા હતા. બકરી વાર વાર તેની પાસેથી છટકી જતી હતી એટલે કસાઈને તેના ઉપર ખૂબ ચીડ ચડી હતી. કસાઈને વનમાં તે બકરી મળી ગઈ પણ તે વખતે તેની પાસે તેને મારવાનું કંઇપણું સાધન ન હતું. અકસ્માત્ તે જ વખતે ખકરી પોતાના પગવડે ભૂમિને ખાતરવા લાગી. ખાતરેલી જમીનમાંથી કસાઇને તરવાર મળી આવી. કેટલાએક કહે છે કે
આન્યા છે. કાગનું બેસવું ને ડાળનું પડવું, ટાલીયાને માથે તાડફળનું પડવું એ પણુ આના જેવું છે. તે બન્ને ન્યાયે આગળ ઉપર વિવેચન કરાશે. ન્યાયખંડનખાદ્ય ગ્રન્થમાં શ્રી હર્ષે આ ન્યાયના ઉપયાગ જુદી રીતે કર્યો છે. તે આ પ્રમાણે-વાળો વવાદાત્ पिधाय कश्चित् पृच्छति कति वराटकाः ? વિચરતી-ચરતીતિ।છુટાજ્ઞાવાનીયન્યાયેન પ્રવીતિ પઐતિ હાથમાં પાંચ કેડીએ છુપાવીને કોઈ પૂછે કે કેટલી કેાડીઓ છે ? જેને પૂછ્યું છે તે અજા કૃપાણીય ન્યાયે કહે કે-પાંચ. આ થનમાં આંધળાની ઇંટની માફક એમ ને એમ પાંચ એવા ઉત્તર સત્ય છે.
જીવનમાં અજાકૃપાણીય ન્યાયના ભાગ ન બનનાર જ આગળ વધી શકે છે. ૬ ( ૭ )
એક થાંભલે એક તરવાર બાંધી હતી. તેનું અન્ધન ઢીલુ હતુ. એક મિચારી બકરી પેાતાની ખજવાળ દૂર કરવા એ થાંભલા સાથે પેાતાનું શરીર ઘસવા લાગી, શિથિલ માંધેલી તરવાર
તેના કંઠ પર પડી. આ બન્ને વાતમાં અકરીને પેાતાનુ વિઘાતક સાધન પાતાના જ પ્રયત્ને અકસ્માત ઊભું થયેલ છે. તેમાંથી ઉપર જણાવેલ ન્યાય જન્મ્યા છે.
શાસ્ત્રીય વિષયામાં જિત મેળવવા માટે જ્યારે વાદ કરવાના પ્રસંગ ઉપસ્થિત થાય છે ત્યારે મૂર્ખ વાદી પોતાના મન્ત્રબ્યાની ખંડન યુક્તિએ પાતે જ ભૂલથી પ્રતિવાદીને જણાવી દે છે ત્યારે તે આ ન્યાયના ભાગ અને છે.
રાજનીતિમાં પેાતાની પાસેથી જ પેાતાના પરાજયના સાધના સામેા પક્ષ પામી જાય ત્યારે આ ન્યાય લાગુ પડે છે.
કેટલેક સ્થળે આ ન્યાયને જ્ઞાાતાજીયન્યાય અને વવા નથ્વીયન્યાય સાથે સરખાવવામાં
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧૩
For Private And Personal Use Only
લના જતનન્યાયઃ || ૭ || કેટલીએક બકરીઓને ગળે એ આંચળ જેવા આંગળ જેવડા માંસિષ’ડ લટકતા હોય છે. તે તદ્દન નિરર્થક છે. કોઇ પણ ઉપયાગમાં આવતા નથી. ઉપરના ન્યાયમાં એ હકીકત
જણાવેલ છે. ઉપદેશમાં આ ન્યાયના વિશેષ ઉપયાગ કરાય છે. જેના જીવનમાં કેાઈ ઉદ્દેશ નથી–કાંઇ સાધના નથી, તેનુ જીવન બકરીના ગળે રહેલ આંચળ જેવું છે. આ વાત સમજાવતું સુભાષિત સવળી રીતે સમજી જીવનમાં મુકવા જેવુ છે. ધર્માંચામમોક્ષાળાં, થયંત્તેવિ ન વિદ્યત્તે। અજ્ઞાપહતનક્ષેત્ર, તા ત્તમ નિર્ધ્વમ્ ॥
આ સુક્ત વાંચીને કેવળ અથ અને કામની જ સાધના કરતા આત્માએએ એમ ન સમજી લેવું કે અમારા જન્મ નિરર્થક નથી-સાક છે; કારણ કે એ બન્ને પુરુષાર્થ છે. પુરુષાર્થની સાધના કરવાની રીતેા એર-જુદી જ હાય છે. અર્થના દાસ બનનારા અને વાસનાના ગુલામ
| SR No. | 531524 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 044 Ank 11 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1946 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |