________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ એકાન્ત અસત્ય બોલનાર કે સત્ય છતાં અનિશ્ચિત બોલનાર વાદી લોકિકો અને પરીક્ષકોના આક્ષેપને વિષય બને છે.
ભાવાર્થ –વાદભૂમિમાં ઉતરનાર વાદી જે અનેકાંતદષ્ટિ રાખ્યા વગર તેમાં ઉતરે તો તે કદી સફળ ન થાય, ઊલટું અસદુવાદી ઠરે, હારે અને શિષ્યોની નિંદાનું પાત્ર બને, એ વસ્તુ અહીં બતાવવામાં આવી છે.
કઈ પણ વાદી પિતાના પક્ષનું સાધન (સમર્થન) ભલે સાધચ્યું કે વૈધર્યું દાનથી કરે પણ જે તેને પક્ષ એકાન્ત હશે તે બીજા વિરોધી પક્ષ સાથે અથડાશે અને છેવટે બંને અસદ્વાદ-મિથ્યાવાદ ઠરાવાના માટે અનુમાનમાં જે સાધ્ય મૂકવું તે એકાન્તદષ્ટિએ ન મૂકવું.
દ્રવ્યાસ્તિકને વિષય કેવળ સામાન્ય અને પર્યાયાસ્તિકને વિષય કેવળ વિશેષ. એ બંને જે એકમેકથી ટા પાડી કઈ પણ વસ્તુમાં સાધવામાં આવે તે તેનાથી એકાત વાદ જ ઊભે થાય અને અનેકાંતદષ્ટિ લેપાય. તેથી એ બનેનું પરસ્પર સાક્ષેપ પણે જ સાધન કરવું પ્રાપ્ત થાય છે. કેઈ વાદી પૂર્વ પક્ષ કરતાં હેતુથી સિદ્ધ કરવા ધારેલ પિતાના સાધ્યને જે એકાંતરૂપે જે તે પ્રતિવાદી તેની ખામી જોઈ તેના પક્ષને તોડી પાડે છે અને તે હાર ખાય છે. આવી વસ્તુસ્થિતિ છે. હવે જે એજ પૂર્વ પક્ષીએ પ્રથમથી જ પિતાના પક્ષમાં ખામી ન રહે તે માટે અનેકાન્તદષ્ટિએ સાધ્ય યોર્યું હોત તે ગમે તેવા પ્રબલ પ્રતિવાદીથી પણ તેને હાર ખાવી ન પડત એ ખુલ્લું છે. માટે વાદમાં ઉતરનાર અનેકાનદષ્ટિએ જ સાધ્યને ઉપન્યાસ કરે જેથી તે કદી ન હારે.
એકાન્તપણને લીધે જે નિતાઃ એટ હોય તેની તે વાત જ શી ? પણ એકાન્તરૂપે સાચું હોવા છતાં જે તેને અનિશ્ચિત-સંદિગ્ધરૂપે વાટ ગેઝમાં મૂકવામાં આવે છે તે વાદી વ્યવહારકુશળ અને શાસ્ત્રકુશળ બધા જ સોની દષ્ટિમાં ઉતરી પડે છે તેથી માત્ર અનેકાન્તદષ્ટિ રાખવી એટલું જ બસ નથી પણ એ દષ્ટિ સાથે અસંદિગ્ધવાદીપણું પણ વાદગોષ્ઠીમાં આવશ્યક છે. ઈતિશ.
“નયવાદને લગતી ચર્ચા” (૪૬--૪૯) • પરિશુદ્ધ નયવાદ એ કેવળ શ્રુતપ્રમાણુના વિષયને સાધક બને છે. વળી જે તે બેટી રીતે મૂકવામાં આવ્યા હતા તે બંને પક્ષેને ઘાત કરે
For Private And Personal Use Only
