________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનેકાંતવાદનુ' સ્વરૂપ.
૧૫૩
આત્મા
૧ એમ માનવું કે આત્મા જેવું કોઈ તત્ત્વ જ નથી તે અનાત્મવાદ, ૨ એમ માનવું કે આત્મતત્ત્વ છે તે ખરૂ પણ તે નિત્ય ન હેાઇ વિનાશી છે, તે ક્ષણિકાત્મવાદ, ૩ એમ માનવું કે આત્મા છે તે નિત્ય પણ તે ફૂટસ્થ હાઈ કશું કર્તૃત્વ નથી ધરાવતા તે અકતૃત્વવાદ, ૪ એમ માનવું કઈ કરે છે ખરા પણુ તે ક્ષણિક હાઈ અગર નિલે ૫ હાઇ વિપાક અનુભવતા નથી તે અભેાકતૃત્વવાદ, ૫ એમ માનવું કે આત્મા હમેશાં જ કર્તા અને ભાક્તા રહેતે હાવાથી તેના સ્વરૂપની પેઠે રાગદ્વેષાદિ દોષોના અંત જ નથી આવતા તે અનિર્વાણુવાદ, ૬ એમ માનવું કે સ્વભાવથી આત્મા કયારેક મેક્ષ પામે છે પણ તેને મેળવવાના બીજો કશા જ ઉપાય નથી તે અનુપાયવાદ.
આગળ
આ છમાંથી કોઇપણ એક વાદના આગ્રહ અંધાઈ જાય તેા કાં ત આધ્યાત્મિક સાધનામાં પ્રવૃત્તિ જ ન થાય અને થાય તે તે વિશેષ ન ચાલે અને છેવટ સુધી તે ટકે જ નહીં; તેથી એના સ્થાનમાં અનુક્રમે નીચેના આગ્રહેા આવશ્યક ( જરૂરના) છેઃ—
૧ આત્મા છે એમ માનવુ', ૨ તે છે એટલુ જ નહીં પરંતુ અવિનાશી છે એમ માનવું, ૩ તે માત્ર અવિનાશી જ નહિ પણ કતૃત્વશક્તિ ધરાવે છે એમ માનવું, ૪ તે જેમ કર્તૃત્વશક્તિ ધરાવે છે તેમ ભાતૃશક્તિ પણ તેનાં છે એમ માનવું, પ કર્તૃત્વ અને ભાકતૃત્વશક્તિ હાવા છતાં કયારેક પ્રવૃત્તિના પ્રેરક રાગદ્વેષાદિક ઢાષાના અંત શકય છે એમ માનવું, અને ફ્ તે અંતના ઉપાય છે અને તે આચરી શકાય એવા છે એમ માનવું. આ છએ આગ્રહા સાધકને શ્રદ્ધા અપી, તે દ્વારા સાધનામાં આગળ વધવા પ્રેરે છે તેથી તે સભ્ય-યથાર્થ છે. ઇતિશમ.
* વાદમાં અનેકાંતદૃષ્ટિના અભાવે આવતા દેાષા ’ (૫૬-૫૯)
એકાન્તવાદી સાધર્મ્સ થી કે વૈધર્માંથી અર્થ-સાધ્યનું સાધન કરે ત્યારે પરસ્પર અથડાતા એ અને અસદ્વાદ ઠરે છે.
દ્રવ્યાસ્તિકનું વક્તવ્ય સામાન્ય અને પયાસ્તિકનું વક્તવ્ય વિશેષ છે, એ અને નિરપેક્ષપણે છૂટા છૂટા ચેાજવામાં આવે તેા એકાન્તવાદને વિશિષ્ટ બનાવે છે અર્થાત્ ઊભા કરે છે,
( વાદીદ્વારા) હેતુનાં વિષયરૂપે મૂકવામાં આવેલ સાધ્યને પર–પ્રતિવાદી જે રીતે આક્ષેપ સમજી દૂષિત કરે છે. જો વાદીએ તે સાધ્યને તે જ રીતે દર્શાવ્યું હાત તે તે કાઇનાથી જીતાત ? અર્થાત્ કોઇથી ન છતાત.
For Private And Personal Use Only
