Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અનેકાંતવાદનુ સ્વરૂપ.
૧૫૫
છે. જેટલા વચનાના માર્ગો છે તેટલા જ નયવાદો છે અને જેટલા નયવાદી છે તેટલા જ પરસમયેા છે.
જે કાપિલ ( કપિલે કહેલુ' સાંખ્ય ) દર્શન છે એ દ્રવ્યાસ્તિકનયનું વક્તવ્ય શુદ્ધોદનના પુત્ર અર્થાત્ બુદ્ધનું દર્શન તે પરિશુદ્ધ પર્યાયનયના વિકલ્પ છે. જો કે કણાદે બંને નયાથી પેાતાનું શાસ્ત્ર-દર્શન પ્રરૂપ્યુ છે છતાં તે મિથ્યાત્વ-અપ્રમાણુ છે; કારણ કે એ બંને નયા પાતપેાતાના વિષયની પ્રધાનતાને લીધે અદરાદર એક ખીજાથી નિરપેક્ષ છે. ભાવાર્થ:
અહીં નયવાદની ચર્ચામાં મુખ્ય ત્રણ ખાખતા કહેવામાં આવી છે. પરિશુદ્ધ અને અપરિશુદ્ધ નયવાદનુ' પરિણામ, પરસમયેાનું વાસ્તવિક પરિણામ તથા તેને આધાર અને પ્રસિદ્ધ પરસમયેા-દનાની નયવાદમાં યાજના. પ્રમાણુની દરેક વસ્તુ અને ધર્માંત્મક સિદ્ધ છે, તેનું કેઈપણુ એક વિવક્ષિત અંશરૂપે પ્રતિપાદન કરવાને અભિપ્રાય તે નયવાદ છે. જો એ અભિપ્રાય એકાંશલ્પશી હોવા છતાં તે વસ્તુના બીજા અવિવક્ષિત શપરત્વે માત્ર ઉદાસીન હાય અર્થાત્ તે અંશનું નિરસન કરવાના આગ્રહ ન ધરાવતા હોય અને પેાતાના વક્તવ્ય પ્રદેશામાં જ પ્રવર્તતા હોય તે તે પરિશુદ્ધ નયવાદ છે. તેથી ઉલટું જે અભિપ્રાય પાતાના વક્તવ્ય એક અંશને જ સપૂર્ણ માની તેનું પ્રતિપાદન કરવા સાથે જ ખીજા અ ંશાનું નિરસન કરે તે અપરિશુદ્ધ નયવાદ છે, પરિશુદ્ધ નયવાદ એક અંશના પ્રતિપાદક છતાં ધૃતર અંશનું નિરસન ન કરતા હેાવાથી તેને ખીજા નયાદે સાથે વિરાધ નથી હાતા, અને છેવટે તે શ્રુતપ્રમાણુના અખંડ વિષયના જ સાધક બને છે. અર્થાત નયવાદ જો કે હાય છે 'શગામી પણ જો તે પરિશુદ્ધ એટલે ઇતર સાક્ષેપ હાય તેા તેનાવડે છેવટે શ્રુતપ્રમાણુ સિદ્ધ અનેક-ધર્માંત્મક આખી વસ્તુનું જ સમર્થાંન થાય છે.
સારાંશ એ છે કે બધાય પરિશુદ્ધ નયવાદો પાતાતાના અંશભૂત વક્તવ્યદ્વારા એક ંદર સમગ્ર વસ્તુનું જ પ્રતિપાદન કરે છે એજ રિશુદ્ધ નયવાદનું ફળ છે. તેથી ઉલટું અપરિશુદ્ધ નયવાદ માત્ર પાતાથી જૂદા પડતા ખીા પક્ષનું જ નહિ પણ સ્વપક્ષ શુદ્ધિનું નિરસન કરે છે. કારણ કે તે જે ખીજા અંશને અવગણી પાતાના વક્તવ્યને કહેવા માગે છે તે બીજા અંશ સિવાય તેનું વક્તવ્ય સલવી જ નથી શકાતું, એટલે ખીજા અંશનુ નિરસન કરવા જતાં તે પેાતાના વક્તવ્ય અંશનું પણ નિરસન કરી જ બેસે છે. ઇતિશમ.
For Private And Personal Use Only
| SR No. | 531400 |
| Book Title | Atmanand Prakash Pustak 034 Ank 07 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publisher | Jain Atmanand Sabha Bhavnagar |
| Publication Year | 1936 |
| Total Pages | 28 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Atmanand Prakash, & India |
| File Size | 3 MB |