________________
૨૪૩
હિને દહ રૂપે સમજે છે ત્યારે આત્માને
આત્મસ્વરૂપ ભાને નિશ્ચય હોય અને વિશ્વમરૂપ અંધકારને દુર કરી આત્માને આત્મપણે જાણે તે અન્તરાત્મા કહેવાય છે. તથા - જે નિર્લેપ છે અર્થાત્ જે પુરૂષને કર્મોને લેપ નથી, શરીર રહિત શુદ્ધ છે. તેમજ જેને રાગાદિ વિકાર નથી જેને કાંઈ કરવાપણું નથી નિવૃત છે. અવિનાશી સુખના જે ભકતા છે એવા - દ્વાત્માને પરમાત્મા કહેવાય છે.
જે બહિરાત્મા છે તે ચૈતન્ય સ્વરૂપ આત્માને દેહની સામે જોડે છે અથૉત્ એક સમજે છે, ત્યારે અન્તરામાં (જ્ઞાની) છે તે દેહને દેહ રૂપે અને આત્માને આત્મારૂપ પૃથક જાણે-દેખે છે, એજ ભેદ બહિરાત્મા અને અન્તરાત્માના જ્ઞાનમાં ભેદ છે.
બહિરાભા છે ઈન્દ્રિયની દ્વારા વ્યાપારરૂપ થયેલ શરીરને આત્મા માને છે, અને મનુષ્ય પર્યાયે સહિત મનુષ્ય, અને નારકી તીર્થંચ અને દેવ તેના પર્યાયે સહિત, તે તે રૂપ પિતાને માને છે. જે ભ્રમરૂપ છે. કારણ કે પર્યાયનું રૂપ તે આત્માનું રૂપ નથી આમા તે અમૂર્તિક છે.
બહિરાત્મા છે દુનિયાની સાચી ઓટી વાત સાંભળી ખુશી થાય છે, ત્યારે અત્તરાત્માઓ જ્ઞાન ધ્યાન કરી,આનંદ પામે છે. બહિરાત્મ જે અનેક પ્રકારની કપટ કિયાએ, કેલવી પિતાની .મહત્તા બતાવે છે, ત્યારે અન્તરાત્માએ તેવું કરી પોતાના આત્માને છેતરતા નથી. બહિરાત્મા છે અનેક કારણે માટે જ્યારે બીજાની નિંદા કરે છે, ત્યારે અન્તરાત્મા છે દરેક પ્રાણી કર્મને આધિન છે તેમ માની કોઈની નિંદા કરતા નથી. બહિરાત્મ જીવે જ્યારે પિતાની પૂજા માન કીર્તિ માટે અનેક ક્રિયાઓ કરે છે, ત્યારે અન્તરાત્મા પિતાના આત્માનાજ હિત માટે પ્રયાસ કરે છે. બહિરાત્માએ જ્યારે પિતાને દીન-દુખી–રોગી, માને છે ત્યારે અન્તરાત્મા પિતાને નિરોગી અનંત લક્ષ્મીવાલે માને છે.
