Page Text
________________
એક કેન્દ્રિત નિષ્ઠા અને પ્રેમ. જે કામ કરે તે કામને ઉત્તમની કક્ષા નામથી ઓળખવામાં આવે છે. તે માટે આમ તો નરી જગપ્રસિદ્ધ સુધી લઈ જવાની જીદ લાગે તેવી લગની. આ માટે કોઈ પણ સમાધાન પરંતુ નરીનું શાસ્ત્ર એથી પણ બે ડગલાં આગળ. ઘણાં સ્થપતિઓ ન જ કરે. આ બાબતમાં ગ્રાહક કે જેના માટે તે નિર્માણ કરતા હવે તેની અંશ પ્રતિકૃતિ કરવા પ્રયાસ કરે છે. પરવડે તેના ઘરમાં હોય, તેની દખલ પણ ન ચલાવે. દખલગીરી કરનાર ગ્રાહકને, બગીચો બનાવી આપે. બહાર અને ઘરમાં પણ વૃક્ષો મૂકી આપે. કામ કરવાની પણ ના પાડી દે. એટલું જ નહીં પરંતુ પોતાના કામનું અને જળ કુવારાઓ અને સ્વિમિંગ પુલની રચના કરી આપે. આ લાખો રૂપિયાનું મહેનતાણું બાકી નીકળતું હોય તો પણ કામ દ્રશ્યો ઘરમાં સૂતાં બેસતા માણી શકાય, તેવી રીતે રાચરચીલું છોડીને ઊભા થઈ જાય. આવું બનતું પણ ખરું અને પછી તેને ગોઠવી આપે. વાતાયનની સુંદર ગોઠવણથી ઘર સુશોભિત કરી મનાવવાનું અતિ મુશ્કેલ. તેમની તે વાત પછી અંગત બની જાય આપે. મન પ્રસન્ન થાય. ગ્રાહકોને જોઈએ તેવું અને ગમતું કરી અને બાદમાં કોઈ માંધાતા કે મિત્ર, કોઈની વાત સાંભળે નહીં. આપે. સારું છે. ગ્રાહકની ઈચ્છા મુજબ ફેરફારો પણ કરી આપે. વાત બંધ એટલે બંધ. મૌનના તો એ માણીગર. તેનો ક્રોધ પણ ગ્રાહકને પૈસા ખર્ચાનો સંતોષ અને સ્થપતિને માંગે તેવી તગડી અનોખો. ક્રોધનું પ્રદર્શન ન થાય તે માટે તે દિવસો સુધી અંતર્બાન ફી મળે. અહીં અને અમેરિકા બધે જ આ પરિકલ્પનાનો ઉપયોગ થઈ જાય. એક પ્રસંગ નોંધવા મન થાય છે. ગુજરાતી કુટુંબના થાય છે. નરીએ તે અંગે કોઈની સાથે વિવાદ કર્યો નથી કે પોતાના એક વિખ્યાત સ્ત્રી કલાકારનો જુહુમાં બંગલો નરીએ બનાવેલ. વિચારનો પ્રચાર કર્યો નથી. તેને માટે પોતાનું કામ એ જ મહત્વનું. આકસ્મિકપણે તે કલાકારને ત્યાં જવાનું થયું. બંગલામાં પ્રવેશ તેની પાસે કામ કરાવવાવાળા સામાન્ય કારીગર પણ કસબી બની કરતાં જ અભૂતની અનુભૂતિ થઈ. નરીના કામની છાપ ઉડીને જાય. નરી બાંધકામના ન કદી નકશા બનાવે કે ન કદી પોતાના આંખે વળગે. પૂછીને ખાતરી કરી લીધી. પથ્થરનું બાંધકામ. કલ્પનને કાગળ ઉપર મુકે. જોકે તે સંપૂર્ણ સત્ય નથી. ઘણી વખત અભિજાતનો લહેરાતો પારાવાર. વિશાળ અને ભારે દરવાજો. તેના હાથમાં સુંદર રેખાંકન લાગતાં નકશાઓ જોયાં છે. પરંતુ કાચની નાની નાની પટ્ટીઓ ઊભી ભરી લગભગ ૨" જાડાઈ, સ્થાપત્યમાં પહેલાં અમુક બને અને પછી અમુક તેવાં ક્રમની ગુલામી ૪'ફૂટ૬” પહોળાઈ અને ૭ ફૂટ ઊંચો દરવાજો સહેજ જ ખસેડતાં નરી ન જ કરે. અન્યની રીતોને અનુસરવાની વાત નરી પાસે નહીં. દરિયાની ઘૂઘવતી સૂરાવલી સંભળાય અને જાણે સમગ્ર અસ્તિત્વ સ્થાપત્ય સાથે એ જીવે અને સ્થાપત્યમાં પોતાનો જીવ મુકે. શીતલ જળ શિકરથી ભીંજાય જાય. અંદર દાદર ચડી ઉપરના માળ પ્રકૃતિ સાથેના સુમેળની નરીની કલ્પના તેની પોતાની પ્રકૃતિ સુધીનો પ્રવાસ પણ દરિયાના મોજા પર ચાલતાં હોઈએ તેવું લાગે. જેવી જ સીધી અને સરળ. જંજાળભર્યા વિશ્વમાંથી આપણે ઘરની વાતાયનની સુંદર વ્યવસ્થાને લીધે પ્રકાશ અને પવન અનુભવને ચાર દિવાલોની સંકડાશમાં પ્રવેશ કર્યો હોય તેવું ન લાગે પરંતુ તેજસ્વી આભા આપે. મુંબઈ બોરીવલીની કેનેરી ગુફાઓ અને નિરાંતનો શ્વાસ લેવાં આપણે ઘર સહિત પ્રકૃતિની ગોદમાં બહાર અંજટા- ઈલોરાની ગુફાઓના બૌધ વિહારની યાદ અપાવે તેવી આવ્યાં હોઈએ તેવી મુકત ભાવનાનો અનુભવ કરાવે તેવું સ્થાપત્ય. પથ્થર ૨ચના પરંતુ બંધિયાર નહીં. શયનખંડમાં વિરામ કરતાં નરીએ આ ભાવનાની વાતો માટે ક્યારેય પ્રવચનો નથી આપ્યાં. ઋતુચક્રના દરેક બદલતા સમયરંગના સાક્ષી બનીએ. મુખ્ય તેનું પૂર્ણ અમલીકરણ પોતાના સ્થાપત્યોમાં કર્યું. પંચ મહાભૂત શયનખંડના પલંગમાં સૂતાં સમયે આકાશ દર્શન થાય પરંત અને મનુષ્ય જીવનનો સંબંધ આપણા વાસ્તુશાસ્ત્રના સિદ્ધાંતોમાં કલાકારને એક પ્રશ્ન મુંઝવતો હતો કે ઓશીકે મસ્તક મૂકવાની પણ દર્શાવ્યાં છે. નરીએ પોતાના સ્થાપત્યને પોતાની રીતે નવી જગ્યાની ઉપર જ લગભગ ૧૧ ફૂટની ઉંચાઈએ દિવાલની બહારથી દિશા આપી. પ્રકૃતિના ઋતુ ચક્ર, કાર્યસ્થળ, સૂર્યગતિ, વાયુનીદિશા, એક અણીદાર પથ્થર ડોકિયાં કરે. જાણે કે બહાર ૨૪ કલાક જાગતાં સ્થળ પરિસ્થિતિને અનુકૂળ અને સહેલાઈથી ઉપલબ્ધ સામગ્રીનો દરિયાનો સંદેશ આપવા તૈયાર બેઠો હોય. કલાકારને ડર રહેતો કે ઉપયોગ નરીના સ્થાપત્યોના મૂળભૂત લક્ષણોની નોંધ આપણે રખે તે પત્થર મસ્તક પર પડે તો! ભય સદંતર ખોટો. આ રીતનો લઈ શકીએ. પથ્થર હેડર' તરીકે ઓળખાય અને તે પથ્થરની દિવાલોમાં અમુક મહારાષ્ટ્ર સરકારમાંથી કોઈએ તેમની પાસે દેવનાર પાસે અંતરે મજબૂતાઈ આપવા મૂકવામાં આવે છે. કલાકારના આગ્રહને ગરીબો માટે સસ્તા મકાનો બાંધવા સલાહ માંગી. તે પછી નરી તે વશ થઈ તે સાંજે નરી મળતાં હિંમત કરી સંદેશ તો આપ્યો. નરીએ સ્થળ પર કેટલાય દિવસો સુધી ફરતા રહ્યો. આખરે તેમણે યોજના સામે જોયા સિવાય જ માત્ર એક શબ્દનો ઉચ્ચાર કર્યો. “ભલે.' આ આપી. એક હજાર ઘરનું નિર્માણ એ કરશે. દરેક ઘરમાં જરૂરી દરેક જવાબનો અર્થ મિત્ર તરીકે હું સારી રીતે જાણું. વાત બંધ. નરીનું સુવિધા સાથે એક ઘર પાંચસો રૂપિયામાં બની જશે પરંતુ એક જ સ્થાપત્ય સાદું બાંધકામ નહીં પરંતુ અનોખું કલામય સર્જન રહ્યું શરત હતી કે આ કામ માટે કોઈપણ બહારના મજુર નહીં લાવવાના. છે. સર્જક તરીકે નરીને પોતાના સ્થાપત્યો પર મમતા રહેતી. જે રહેવા આવે તેમણે જ એ શ્રમદાન કરવાનું. તે જગ્યાની આજુબાજુ પ્રાકૃતિક સ્થાપત્યને અંગ્રેજીમાં “ઓર્ગેનીક આર્કીટેકચર'ના પહેલાં માટીના અને કચરાના ઢગ અને પત્થરો નરી માટે બાંધકામની
મંદિરોના શિલ્પ સ્થાપત્ય વિશેષાંક - પ્રબુદ્ધ જીવન | મે - ૨૦૧૮
| SR No. | 526118 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2018 05 Mandirona Shilp Sthapatya Visheshank |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sejal Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2018 |
| Total Pages | 111 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 9 MB |