________________
શિલ્પ-સ્થાપત્ય, દરજી કામ, ભરતકામ, લાકડા પર કોતરણી, છે. તિબેટીયન પદ્ધતિએ લખાયેલ પારંપારિક પુસ્તકો અને મહોરાં કોતરણી, ચાંદી-સોનાનું ઘડતર, લુહારી કામ શીખવવામાં ઐતિહાસિક હસ્તપ્રતો જે હાથ વડે બનાવેલા કાગળ ઉપર લખાયેલી આવે છે. આ સંસ્થામાં વિદ્યાર્થીઓ માટે હોસ્ટેલની સગવડ તો છે. તે બે સપાટ લાકડાના પાટિયા વચ્ચે બાંધીને અહીં સાચવવામાં ખરી જ. પણ વિદ્યાર્થીઓને ભણવાનો અને રહેવાનો બધો જ ખર્ચ આવી છે. ત્યાં છાપવાનું જૂનું મશીન, પુસ્તકો અને ધ્વજાસરકાર ઉઠાવે છે.
પતાકાઓ છાપવાના કામમાં લેવાતું તે છે. શ્રદ્ધાળુઓ અહીં ભુતાનની કલા અને શિલ્પકામ સંપૂર્ણપણે હિમાલય પ્રદેશની આવીને આ પવિત્ર પુસ્તકો માટે પણ પ્રાર્થના કરે છે. વળી, ઓળખ અને ઉત્સાહને રજૂ કરે છે; જેને Zorig chosumની કળા ભુતાનના વંદનીય અને પ્રખ્યાત લો કો જેવા કે, ઝાબુંગ, તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ સંસ્થાની બીજી પેટા સંસ્થાઓ નામગ્યાલ, પેમાલિન્ગા અને ગુરૂ રિપૉચેના ફોટાના દર્શન માટે પણ છે એમાં આ કલાઓ ઉપરાંત લોખંડના સાધનો બનાવવાં, છે. ત્યાં પુનાખા ડીઝોન્ગ અને ચૉરટનનું શિલ્પ પણ મૂકવામાં ધાતુકામ, બૂટ-ચંપલ તથા વાંસ ઉપર કોતરકામ અને તીરકામઠાં આવ્યું છે. આ લાયબ્રેરીની વિશિષ્ટતા એ છે કે વિશ્વનું સૌથી વધુ બનાવવામાં આવે છે.
વજનદાર પુસ્તક છે, જેનું વજન ૫૯ કિલો છે. જેનું નામ છે : આ સંસ્થામાં પ્રવેશતાંની સાથે જ એક મોટા ઓટલા ઉપર 'Bhutan Visual Odyssey Across the Last Himalayan એક વૃક્ષ બનાવેલું હતું. એની નીચે હાથી, હાથી ઉપર વાંદરો, Kingdom' વાંદરા ઉપર સસલુ, સસલા ઉપર પંખી બનાવેલાં હતાં અને કોઈપણ રાષ્ટ્રની સંસ્કૃતિ અને સંસ્કારને સાચવનાર ગ્રંથો જ ભુતાનમાં “જીવનવૃક્ષ' કહે છે. જેની નીચે બધાં જ પ્રાણીઓ- છે. એ ગ્રંથોનું જીવની જેમ જતન કરવું જોઈએ. અહીં પોતાની પંખીઓ આશરો લેતાં હોય છે. માણસે જીવમાત્રને પ્રેમ કરવાનો પરંપરાને ચુસ્ત રીતે સાચવનાર ભુતાનીઝ છે, એનો ખ્યાલ આવે છે. પશુ-પ્રાણી-પંખી કે વૃક્ષ વનરાજિ જે પ્રકૃતિનાં તત્ત્વો છે, એમની છે. આ જોયા પછી આપણને આપણી ન્યૂનતાનો ખ્યાલ આવતો સાથે સમન્વય સાધીને સુખનો આનંદ લેવાનો છે. સમગ્ર પ્રકૃતિ હોય છે. આનંદનો ઓડકાર ખાઈને નીકળ્યા. દુઃખ એ વાતનું હતું સાથે ઐક્ય સાધવાનું છે, એનો જ આપણે એક અંશ છીએ એવો કે અંદર ફોટા પાડી શકાતા નથી. તમે તમારી આંખોમાં એ બધું જ સંદેશો એમાંથી પમાય છે. કેટલાક વિદ્યાર્થીઓ એના ઉપર ભરી દો અને હૃદયની ધરતીમાં ધરબીને આગળ વધો. કલરકામ કરતા હતા. અમે જીવનવૃક્ષ નીચે વિદ્યાર્થીઓ સાથે ફોટા
બહાર તો અમારી શોધખોળ ચાલતી હતી. અમે મળી ગયા. પડાવીને મુખ્ય દરવાજાની બહાર નીકળ્યા તો સામે જ ભુતાનમાં
અમારે ભુતાનના રાષ્ટ્રીય પ્રાણી ટાકીન જોવા જવાનું હતું. બનતી વસ્તુઓ - કપડાંનો સ્ટોર હતો તે જોવા ગયાં...
પણ બે દિવસ પહેલાં જ ત્યાં આગ લાગેલી તેથી નહોતાં. ૨૫ મી ૭. રાષ્ટ્રીય પુસ્તકાલય
નવે. ૨૦૦૫ માં ટાકીનને ભુતાનના રાષ્ટ્રીય પ્રાણી તરીકે જાહેર મને અને આર.એમ.ને વધારે રસ હતો ત્યાંના રાષ્ટ્રીય કરવામાં આવ્યું હતું. તેનો યશ ૧૫ મી સદીમાં લામા ડૂક્યા કુનલેને પુસ્તકાલયને જોવામાં. અમે જ્યાં ઊભા હતા ત્યાંથી સહેજ ઢાળ જાય છે. એમણે સૌ પ્રથમ પ્રાણી સંગ્રહાલયનો વિચાર મૂકેલો. ઉતરીને ડાબી બાજુ વળીએ તો તરત જ લાયબ્રેરીનો દરવાજો આવે ભુતાનના રાજાની એવી માન્યતા હતી કે બુધિષ્ટ દેશમાં પ્રાણીઓ છે. ભુતાનીઝ કલા - કારીગરીવાળો દરવાજો વટાવ્યો! ત્યાં આગળ માટે કોઈ ચોક્કસ હદ નક્કી કરવી તે ધર્મ અને પર્યાવરણને યોગ્ય એક વિશાળ જગ્યામાં વચ્ચે લાયબ્રેરી બનાવેલી છે. પરંપરાગત નથી. તેથી તેમણે નાનું પ્રાણી સંગ્રહાલય બંધ કરાવેલું અને મંદિરની રચના મુજબ ૧૯૬૭ માં એની સ્થાપના કરવામાં આવેલી પ્રાણીઓને મુક્ત કરેલા. તેમ છતાં ટાકીન શહેરમાં જ રહીને છે. મકાનની એટલી સુંદર સજાવટ કરવામાં આવી છે કે તેને થિમ્ફના રસ્તા ઉપર પોતાના ખોરાક માટે રઝળતા હતા. આથી તે ભુતાનની સર્વોત્તમ શિલ્પકળા કહેવાય.
મુક્ત રહે તે રીતે એક પ્રતિબંધિત વિસ્તાર જાહેર કરવામાં આવેલો. અમે બહારથી એના ફોટા પાડ્યા. બરાબર મધ્યાહ્ન તપતો ડ્રીમટોન લેમ (રોડ) ઉપર આવેલી પોસ્ટ ઓફિસમાં પ્રખ્યાત હતો. એની આગળની બાજુએ થિકુ ચુનું ખળખળ વહેતું પાણી ટિકિટો અને કવરોનું વેચાણ થાય છે. ત્યાં શિડિ ટિકિટો બને છે. શાતાનો અનુભવ કરાવતું હતું. પુસ્તકાલયમાં ડીઝોન્ગખા અને નફાના હેતુથી જૂની ટિકિટો વેચાય છે. તમે પૈસા આપો તો તમારી તિબેટના ઘણાં પૌરાણિક પુસ્તકો છે. એનું આયોજન પણ અદ્ભુત ફોટાવાળી ટિકિટ પણ તૈયાર કરવામાં આવે. રીતે કરેલું છે. મુખ્ય આધ્યાત્મિક વિભાગ અને સંશોધન અંગેની સગવડતાઓ, એની સાચવણી પ્રોત્સાહક લાગી. આ લાયબ્રેરી
‘ઋત' ૪૩, તીર્થનગર, વિ૦૧, સોલા રોડ, ભુતાનના ધાર્મિક અને સાંસ્કૃતિક વારસાને સમર્પિત કરેલી છે.
ઘાટલોડીયા, અમદાવાદ - ૩૮૦૦૬૨. મકાનના નીચેના ભાગમાં ખૂબ મોંઘા પુસ્તકોનો સંગ્રહ કરેલો
મો. ૯૮૨૫૦૯૮૮૮૮
પ્રબુદ્ધ જીતુળ
જાન્યુઆરી - ૨૦૧૮