Page Text
________________
વ્યસનો વધે. આવી સાહિત્ય કે કલાકૃતિઓ વનના મૂળભૂત આ સર્જન શાસ્ત્ર બની ગયું. સંસ્કારોનું ધોવાણ કરી નાખશે.
જ્યારે સત્ત્વશીલ કલા કે સાહિત્યથી તો જીવન સંસ્કારથી
સભર બનશે, નીતિમત્તાઓનું ધોરણ ઊંચું આવશે અને માનવજીવન ઊર્ધ્વગામી બનશે રાષ્ટ્રભાવના અને કુટુંબપ્રેમની રચના, કર્તવ્યાભિમુખ કરાવનારી છે. તો પ્રકૃતિગાન જીવનનો નિર્દોષ આનંદ છે, જે આત્મક્ષયના અંતિમ ધ્યેય તરફ લઈ જશે.
સાહિત્યનો ઉદ્દેશ માત્ર ધર્મોપદેશ કે નીતિના પ્રસાર પ્રચારનો જ નથી પરંતુ સાહિત્યસર્જનનો મૂળ ઉદ્દેશ તો શુભતત્ત્વોના દર્શનનો જ હોવો જોઈએ. માટે જ સસાહિત્યને જીવનનો અમૃતકુંભ કહ્યો છે.
પ્રેમ અને સ્નેહ કવિતાનું પ્રથમ પગથિયું છે, સર્જનને સાત્ત્વિકતાની એ ઊંચાઈએ પહોંચાડવાનું છે, જ્યાં સ્પંદનો પ્રેમની દિવાલોને અતિક્રમી વીતરાગભાવનું દર્શન કરે,
સાંપ્રત જીવનશૈલીમાં સંવેદના જ્યાં બુઠ્ઠી થઈ ગઈ હોય, ત્યાં સત્ત્વશીલ સાહિત્ય ઊર્મિતંત્રને રાઝાતું કરી લાગણીને સંસ્પર્શ કશે જેથી સંવેદનશીલતા જાગૃત થશે.
કવિતાસર્જનની પ્રાથમિક દશા કદાચ પ્રેમ અને વિરહની હોય. પ્રિયતમના અંગલાલિત્યના વર્ણનથી શરૂ થતી કવિની યાત્રા પ્રભુના વિવિધ રૂપ અને ગુણના વર્ણનમાં જ પહોંચવાના ધ્યેયયુક્ત હોવી જોઈએ. પ્રાથમિક દશાથી શરૂ થયેલી કવિની યાત્રાને પરમાર્થદશા સુધી પહોંચવાનું છે.
પ્રભુની પ્રતિમા કે મંદિરના શિલ્પો, ભક્તિસંગીત, પ્રેરણાદાયક જીવનચરિત્રો, દષ્ટાંતકથાઓ, આત્મકથાઓ, લેખ, કાર્થા, નિબંધ કે કલાના વિવિધ સ્વરૂપોના સર્જનનું અંતિમ લક્ષ્ય આત્મશ્રેય હોય તો જ કલ્યાણકારક બની શકે.
આ અંગેના કાર્યક્રમોની વિચારણા વખતે શ્રીમદ્જીની સાહિત્ય, સંગીત કે કલા આત્માર્થે જ હોય તે વાત દીવાદાંડી સમાન બની રહેશે કારણ કે વિવિધ કલાઓ એ સાહિત્ય જીવનનું એક અંગ છે. જીવનને ઘડવામાં જીવનને સુસંસ્કૃત બનાવવામાં તેનું ઘણું મોટું યોગદાન છે. માટે તે ક્ષેત્રની વિશુદ્ધિ માનવજીવનને ઊંચાઈ પર લઈ જશે.
આપણે જોયું કે શ્રીમદ્જીની આ નાનકડી નોંધમાં અધ્યાત્મ આ અમૃત છલોછલ ભરેલું છે.
શ્રીમદ્જીના વિપુલ કાવ્યસર્જનમાં આત્મસિદ્ધિ શાસ્ત્ર, અમૂલ્ય તત્ત્વવિચાર, અપૂર્વ અવસ૨ સહિત અનેક કાવ્યોની રચનામાં આત્મચિંતનનું નિરૂપણ થયું છે.
કાવ્યની એક-એક ગાથા એક-એક ગ્રંથની રચના થાય કે એકએક ગાથા પર એક-એક પ્રવચન શ્રેણી યોજી શકાય એવા અધ્યાત્મ રહસ્યો ભરેલાં પડ્યાં છે.
આત્મસિદ્ધિની ૨૮ મી ગાથામાં કહ્યું
૧૦
લહ્યું સ્વરૂપન વૃત્તિનું, ગ્રહ્યું વ્રત અભિમાન, જી નહિ પરમાર્થને લેવા લૌકિક માન આત્મગુણો પ્રગટ ક૨વા કર્મોની નિર્જરા ક૨વાના આ રહસ્યને સમજાવવા માટે શ્રીમદ્જીએ ગાયાના પૂર્વ પક્ષમાં એક માર્મિક શબ્દ મૂક્યો એ છે ‘વૃત્તિ’, ‘લહ્યું સ્વરૂપન વૃત્તિનું', વૃત્તિને ઓળખવાની છે. કર્મ સહિત આત્મામાં બે પ્રકારની વૃત્તિઓ વહી રહી છે. એક સ્વાભાવિક વૃત્તિ અને બીજી વૈભાવિક વૃત્તિ.
શાનાદિ મૌલિક ગુજ઼ો, ક્ષમા, સત્ય, સરળતા, નિર્લોભતા, સમતા, વિવેકનું પરિણામ ધારામાં પ્રગટ થવું તે સ્વાભાવિક વૃત્તિ અને ક્રોધાદિ રૂપ આત્મામાં પરિણમી જવું અને પછી તે રૂપ પ્રગટ થવું તે વૈભાવિક વૃત્તિ છે.
૧૭ અક્ષરની હાઈકુ. કવિતામાં આ વાતને સુંદર રીતે રજૂ કરી છે -
મનમાં રામ
ને મનમાં રાવણ રામને સચો
પ્રત્યેક માનવીના મનમાં રામ નામના શુભ વિચારોની એક વેલ ઊગે છે અને રાવણ જેવા દુષ્ટ વિચારોની પણ એક વેલ ઊગે છે. કવિએ અહીં શુભ ચિંતનને પોષવાની, સદ્વિચારની વેલને ઉછેરવાની વાત કરી છે.
શ્રીમદ્જીએ અહીં વૃત્તિના સ્વરૂપનું આત્મનિરીક્ષણ કરવાની વાત કરી છે. આપણી પોતાની વૃત્તિનું પ્રવૃત્તિ અને આસક્તિ સાથે અનુસંધાન છે તેનું આપણે ઓબ્ઝર્વેશન નહીં પરંતુ ઈંન્ટ્રોસ્પેક્ષન પણ કરવાનું છે.
વળી પ્રવૃત્તિ સાથે વૃત્તિ બદલી અને તેમની સાથેના આસક્તિના અનુબંધને પણ તોડવું પડશે.
આ વાતને સરળ રીતે સમજીએ.
એક સંતે તેના ભક્તજનને કહ્યું, તમને ચા-તમાકુનું વ્યસન છે તે સારું નથી. તેને છોડી ઘો. થોડા દિવસ પછી પેલો ભક્તજન સંતના દર્શન આવ્યો ને કહ્યું - બાપજી, ચા-તમાકુ છોડી દીધાં છે. સંત કહે, સારું કર્યું. પણ દિવસમાં ચા-તમાકુ યાદ આવે ત્યારે શું કરો ? ચા યાદ આવે ત્યારે કોફી પી લઉં અને તમાકુ યાદ આવે ત્યારે ગુટકા ખાઈ લઉં! પ્રવૃત્તિ બદલી, વૃત્તિ નહીં.
એક મુનિની પ્રેરણાથી શિક્ષણસંકુલની સ્થાપના થઈ. મુનિના દસ વર્ષના પ્રચંડ પુરુષાર્થ બાદ સંસ્થા એક આદર્શ સંસ્કારધામ બની. કેટલીક સૈદ્ધાંતિક બાબતોમાં સંચાલકો અને ટ્રસ્ટીઓ સાથે એ મુનિને મતભેદ થયો. મુનિનું આર્તધ્યાન જોઈ તેમના ગુરુએ કહ્યું કે, આ સંસ્થામાં તું આસક્ત થયો છે. તારું આર્તધ્યાન,
શ્રીમદ્જીના વિચારમંથન પછી જે નવનીત પ્રગટ થયું તેનું રૌદ્રધ્યાન તરફ ઝડપથી જઈ રહ્યું છે. આ સંજોગોમાં તું મૃત્યુ પામે
પ્રબુદ્ધ જીવન
જાન્યુઆરી - ૨૦૧૮
| SR No. | 526114 |
| Book Title | Prabuddha Jivan 2018 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Sejal Shah |
| Publisher | Mumbai Jain Yuvak Sangh |
| Publication Year | 2018 |
| Total Pages | 52 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India |
| File Size | 1 MB |