Prabuddha Jivan 2015 08 Jain Dharm ane Anya Dhrmni Aavashyak Kriyao Visheshank

SR No.: 526085
Original Sutra Author: N/A
Author: Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh
Publication Year: 2015
Total Pages: 172
Language: Gujarati
Classification: Magazine, India_Prabuddha Jivan, & India
File Size: 3 MB

Page 95

ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક પ્રષ્ઠ ૯૫
પ્રતિક્રમણ ક્રિયાને અંગે કેટલીક શંકાઓ અને તેના સમાધાન
1 સંકલન : ડૉ. રશ્મિ ભેદા
ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 4 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 4 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક
પરમ પૂજ્ય પં. શ્રી ભદ્રંકરવિજયજી ગણિ અને ૫. શ્રી ધુરંધર- અભ્યાસમાં પણ એ જ નિયમ છે. ધર્મકળાનો અભ્યાસ એમાં અપવાદ વિજયજી ગણીએ એમના પુસ્તક ‘પ્રતિક્રમણની પવિત્રતા’માં ન બની શકે. ૐ પ્રતિક્રમણની ક્રિયા અંગે સામાન્ય જનમાનસમાં જે શંકાઓ આવતી શંકા ૨ : પાપનું પ્રતિક્રમણ કરીને ફરી તે પાપનું સેવન કરવું $ હોય છે એને અનુલક્ષીને ૧૦ શંકાઓ પ્રસ્તુત કરી છે અને એનું એ માયાચાર નથી? ૨ સમાધાન પણ એમણે જ આપ્યું છે એનું સંકલન અહીં કર્યું છે : સમાધાનઃ પાપનું પ્રતિક્રમણ કરીને ફરી તે પાપનું સેવન કરવું % શંકા ૧ : પ્રતિક્રમણ એ છ આવશ્યકમય છે અને તેમાં પહેલું તેટલા માત્રથી એ માયાચાર નથી, પરંતુ ફરી તે પાપનું તે ભાવે ૐ સામાયિક છે. સામાયિક લેતી વખતે મન-વચન-કાયાથી સાવદ્ય સેવન કરવું એ માચીયાર છે. પ્રતિક્રમણ કરનાર વર્ગ પાપથી છૂટવા હું ૬ વ્યાપાર કરવા નહિ, કરાવવા નહિ કે અનુમોદવા નહિ એવી પ્રતિજ્ઞા માટે પ્રતિક્રમણ કરે છે. તેથી તેનો ભાવ ફરી વાર પાપ નહિ કરવાનો & લેવામાં આવે છે, છતાં મન તો વશ રહેતું નથી તો પ્રતિજ્ઞાનું પાલન હોય છે. છતાં ફરી વાર પાપ થાય છે, તેનું ફરી વાર પ્રતિક્રમણ કરે હૈ ક્યાં રહ્યું?
છે. એ રીતે વારંવાર પ્રતિક્રમણ કરવાથી તેને અનુબંધ પાપ કરવાનો સમાધાન : જૈન શાસનમાં સામાયિક આદિ પ્રત્યેક વ્રતની
નહિ પણ પાપ નહિ કરવાનો પડે છે. પાપ નહિ કરવાનો અનુબંધ પ્રતિજ્ઞાના ૧૪૭ વિકલ્પો માનવામાં આવ્યા છે તે નીચે પ્રમાણે
જ તેને એક વખતે સર્વથા પાપ નહિ કરવાની કક્ષાએ પહોંચાડે છે. $ ૧. મનથી, વચનથી અને કાયાથી | એક ત્રિસંયોગી
તેથી શ્રી જિનશાસનમાં જ્યાં સુધી જીવ પાપથી રહિત ન બને ત્યાં છે ૨. મનથી, વચનથી
સુધી તેને પાપનું પ્રતિક્રમણ અવશ્ય કર્તવ્ય તરીકે ઉપદેશ્ય છે. હું ૩. મનથી, કાયાથી
ત્રણ દ્વિકસંયોગી
શંકા ૩ : પ્રતિક્રમણ ભૂતકાળના પાપનું જ હોઈ શકે, પરંતુ એ ૪. વચનથી, કાયાથી
વર્તમાન કાળના અને અનાગત કાળના પાપનું કેવી રીતે હોઈ કે ૫. મનથી
શકે ? ૬. વચનથી
ત્રણ અસંયોગી
સમાધાન : પ્રતિક્રમણનો હેતુ અશુભ યોગથી નિવૃત્તિનો છે. ૬ ૭. કાયાથી
તેથી જેમ અતીતકાલના દોષનું પ્રતિક્રમણ નિંદા દ્વારા થાય છે. તેમ એ રીતે (એક) ત્રિકસંયોગી, (ત્રણ) બ્રિકસંયોગી અને (ત્રણ) વર્તમાનકાળના દોષોનું પ્રતિક્રમણ સંવર દ્વારા અને અનાગત કાળના હૈ ૐ અસંયોગી, એ કુલ સાત વિકલ્પો, ત્રણ કરણના અને એ જ રીતે કુલ દોષનું પ્રતિક્રમણ પચ્ચકખાણ દ્વારા થઈ શકે છે. કારણ કે સંવર | સાત વિકલ્પો (કરવું, કરાવવું અને અનુમોદવું) એ ત્રણ યોગના, એ અને પચ્ચકખાણ ઉભયમાં અશુભયોગની નિવૃત્તિ પ્રધાન છે. $ બેનો ગુણાકાર કરતા ૭x૭=૪૯ અને એને ત્રણ કાળે ગુણતા શંકા ૪ : પ્રતિક્રમણ વખતે સામાયિક લેવાની શું જરૂર છે ? ૬ ૪૯*૩=૧૪૭ વિકલ્પો થાય. એમાં લીધેલા કેટલાક વિકલ્પોનું પાલન સમાધાન : શાસ્ત્રમાં સામાયિક ચાર પ્રકારના કહ્યા છે: સમ્યકત્વકૈં થાય અને અન્ય વિકલ્પોનું પાલન ન થાય તો પણ પ્રતિજ્ઞાનો સર્વાંશે સામાયિક, શ્રુત-સામાયિક, દેશવિરતિ સામાયિક અને સર્વવિરતિ ૨
ભંગ થયો ગણાય નહિ. એમાં જે માનસિક ભંગ થાય છે તેને અતિક્રમ, સામાયિક, પ્રતિક્રમણ કરનારમાં સમ્યકત્વ-સામાયિક અને શ્રુતપણ વ્યતિક્રમ કે અતિચાર માનેલ છે પણ અનાચાર કહેલ નથી. અતિક્રમાદિ સામાયિક સંભવે છે. હું દોષોનું નિંદા, ગહ, આલોચના અને પ્રતિક્રમણ વડે શુદ્ધિકરણ થઈ સમ્યકત્વ સામાયિક એટલે મિથ્યાત્વ-મલનો અપગમ અને તેથી છે શકે છે. અને એ રીતે પ્રતિજ્ઞાનું નિર્વહણ થઈ શકે છે. દોષવાળું કરવા ઉપજતી જિનવચનમાં શ્રદ્ધા. શુ કરતા ન કરવું સારું, કરવું તો શુદ્ધ જ કરવું, અન્યથા કરવું જ નહિ. એ શ્રત સામાયિક એટલે જિનોક્ત તત્ત્વોનું સંક્ષેપથી કે વિસ્તારથી $ વચન શાસ્ત્રકારોને માન્ય નથી, કારણ કે કોઈ પણ ક્રિયા વિધિના જ્ઞાન અને તેથી ઉપજતો અવિપરિત બોધ. ૬ રાગ અને અવિધિના પશ્ચાતાપપૂર્વકના અભ્યાસથી જ શુદ્ધ થાય છે. દેશવિરતિ સામાયિક એટલે પાપની આંશિક નિવૃત્તિરૂપ પ્રયત્ન. 3
અભ્યાસના પ્રારંભકાળમાં ભૂલ ન જ થાય એમ અજ્ઞાની જ માને. સર્વવિરતિ સામાયિક એટલે પાપથી સર્વાશ નિવૃત્તિ કરવારૂપ હું ભૂલવાળા અનુષ્ઠાનો કરતા કરતાં જ ભૂલ વિનાના અનુષ્ઠાનો થાય. પ્રયત્ન. કું સાતિચાર ધર્મ જ નિરતિચાર ધર્મનું કારણ બને છે. દુન્યવી કળાઓના
આ ચારેય પ્રકારના સામાયિકથી ચુત થવું એ ઔદાયિક ભાવ ? જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિરોષક 4 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 5 જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષાંક 5 જૈન
"જૈન ધર્મ અને અધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષક ૬ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષક જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષક ૬ જૈન ધર્મ અને અન્ય ધર્મની આવશ્યક ક્રિયાઓ વિશેષ